Świadczenia chorobowe na nowych zasadach

Istotne zmiany w tym zakresie wprowadza ustawa z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw (DzU poz. 1621, dalej nowela). Zmienione przepisy wejdą w życie 1.01.2022 r. Zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało lub powstanie przed tą datą, będą wypłacane w dotychczasowej wysokości i na starych zasadach – za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.

Skrócenie czasu pobierania zasiłku po ustaniu zatrudnienia

Obecnie zasiłek chorobowy przysługuje przez czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jednak nie dłużej niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni. Od nowego roku nie zmieni się maksymalny czas pobierania zasiłku chorobowego (okres zasiłkowy) w trakcie trwania ubezpieczenia chorobowego, a więc podczas zatrudnienia czy prowadzenia firmy (nadal będzie to 182/270 dni). Skróceniu do 91 dni ulegnie natomiast czas niezdolności do pracy (niemożności jej wykonywania) przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, za jaki będzie się należał zasiłek chorobowy (nowy art. 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Aby chronić ubezpieczonych znajdujących się w szczególnej sytuacji, ograniczenie to nie obejmie niedyspozycji występującej podczas ciąży bądź powstałej wskutek:

• poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,
• gruźlicy.

Nowela nie ingeruje natomiast w same przesłanki nabycia zasiłku chorobowego przez osobę, którą dotknęła niedyspozycja zdrowotna po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, np. po ustaniu umowy o pracę czy zlecenia. Przypominamy, że niezdolność do pracy musi w tych okolicznościach trwać bez przerwy 30 dni oraz powstać – od ustania tego tytułu – najpóźniej w ciągu:

• 14 dni,
• 3 mies., gdy chodzi o chorobę zakaźną o okresie wylęgania dłuższym niż 14 dni lub inną chorobę, której objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Ustalanie okresu zasiłkowego

Obecnie do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy spowodowane tą samą chorobą, jeśli przerwa między ustaniem poprzedniej i powstaniem następnej niezdolności nie przekracza 60 dni. Regulacje te są polem do nadużyć polegających na wydłużaniu okresu zasiłkowego przez chorych, poprzez zgłaszanie zwolnień lekarskich z różnymi schorzeniami.

Dlatego po zmianach w jednym okresie zasiłkowym będzie się uwzględniać okresy poprzednich niezdolności do pracy – spowodowanych tą samą lub inną chorobą – jeśli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem nowej niezdolności nie przekroczy 60 dni. Dla zabezpieczenia ubezpieczonych znajdujących się w szczególnej sytuacji przyjęto, że jeśli od nowego roku po przerwie (trwającej maksymalnie 60 dni) wystąpi niezdolność do pracy w trakcie ciąży, jej okresu nie będzie się sumować z okresem poprzedniej niedyspozycji (nowy art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Obliczanie podstawy wymiaru zasiłku

Podstawy wymiaru zasiłku nie będzie się ustalać na nowo, jeżeli między okresami pobierania świadczeń (tego samego albo innego rodzaju) nie wystąpi przerwa bądź wystąpi, jednak krótsza niż miesiąc kalendarzowy (obecnie krótsza niż 3 mies. kalendarzowe, zmieniony art. 43 ustawy zasiłkowej).

Wyższy zasiłek za pobyt w szpitalu

Nastąpi podwyższenie zasiłku chorobowego za czas przebywania w szpitalu do 80% podstawy wymiaru. Dziś wynosi on 70% tej podstawy, a 80% tylko w przypadku pracownika po ukończeniu 50 lat, za pobyt w szpitalu od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy (zmieniony art. 11 ust. 1 oraz wykreślone ust. 1a–1b ustawy zasiłkowej).

Termin i sposób wypłaty zasiłków

Płatnicy składek (zgłaszający do tego ubezpieczenia ponad 20 osób) wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, a ZUS – na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Zasiłki te wypłaca się najpóźniej w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia do nich uprawnień.

Nowela koryguje ostateczny termin wypłaty zasiłków, precyzując, że ma to nastąpić najpóźniej w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do świadczenia. Sankcja, grożąca płatnikowi za nieterminową wypłatę zasiłku, pozostanie bez zmian (zmodyfikowany art. 64 ustawy zasiłkowej).

Od nowego roku opisane reguły wypłaty zasiłków będzie się również stosować do osób fizycznych prowadzących DG, osób z nimi współpracujących, osób współpracujących z przedsiębiorcami korzystającymi z ulgi na start oraz duchownych opłacających składki na własne ubezpieczenia, którzy w chwili nabycia prawa do zasiłku będą mieć w ZUS zadłużenie z tytułu składek społecznych wyższe niż 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2022 r. 30 zł). Jednak zasiłek uzyskają oni najpóźniej w ciągu 60 dni od dnia spłaty zadłużenia (nowy ust. 3 art. 64 ustawy zasiłkowej).

Obecnie zasiłki wypłaca się osobie uprawnionej lub przez nią upoważnionej albo też osobie, do której rąk wypłaca się wynagrodzenie lub dochód ubezpieczonego. W razie śmierci ubezpieczonego przed podjęciem należnego mu zasiłku, zasiłek ten wypłaca się osobom uprawnionym do podjęcia wynagrodzenia lub dochodu ubezpieczonego.

Od 1.01.2022 r. wskazane osoby uprawnione do odbioru zasiłku, które mieszkają za granicą, mogą na swój wniosek otrzymywać zasiłki w formie bezgotówkowej na wskazany przez nie, prowadzony w kraju rachunek płatniczy lub wydany w kraju instrument płatniczy w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych[10] albo na rachunek płatniczy prowadzony w kraju lub wydany w kraju instrument płatniczy osoby przez nie upoważnionej do odbioru, zamieszkałej w kraju, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej (nowy ust. 3 art. 65 ustawy zasiłkowej).

Utrata prawa do świadczeń

Ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy z systemu powszechnego odbiera – za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego – prawo do zasiłku chorobowego. Aby zachować zasadę równego traktowania świadczeniobiorców, od 1.01.2022 r. wyłączenie obejmie również osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej z systemu zaopatrzenia służb mundurowych (nowy ust. 1a art. 13 ustawy zasiłkowej). Jednocześnie wskazane osoby nie będą otrzymywać świadczeń chorobowych i zasiłków wyrównawczych (nowy art. 18 ust. 8 oraz art. 25 ust. 2 tej ustawy).

Ochrona zatrudnienia po śmierci pracodawcy

Pracownicy, której umowa o pracę wygaśnie w trakcie ciąży wskutek śmierci pracodawcy, i której nie zostanie zapewnione inne zatrudnienie, będzie przysługiwać do dnia porodu zasiłek w wysokości macierzyńskiego (zmiana art. 30 ust. 1 pkt 1 i art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej). Potem otrzyma ona – na ogólnych zasadach – zasiłek macierzyński za czas urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. W ten sposób skorzysta z takich samych regulacji osłonowych, co pracownice, których zatrudnienie ustało po ustaniu tytułu ubezpieczenia wskutek ogłoszenia upadłości bądź likwidacji pracodawcy.

Dostęp ZUS do danych

Nowelizacja zapewnia także ZUS dostęp do informacji niezbędnych do ustalenia prawa i wysokości zasiłku. Na płatników i ubezpieczonych został nałożony obowiązek bezpłatnego przekazywania do ZUS danych niezbędnych do ustalenia prawa i wysokości świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (nowy art. 61a ust. 2 ustawy zasiłkowej).