Łatwiej będzie ustalić składkę i zasiłek wypadkowy

Większość zmian w tym zakresie – wprowadzonych ustawą z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw (DzU poz. 1621, dalej nowela) – zacznie obowiązywać od 18.09.2021 r., jednak niektóre 1.01.2022 i 1.04.2022 r.

Określanie rodzaju przeważającej działalności

Dokładne wyjaśnienie sposobu wskazywania rodzaju przeważającej działalności pomoże małemu płatnikowi samodzielnie obliczającemu składkę wypadkową. Wiąże go – co do zasady – stopa procentowa przypisana do jego grupy działalności w zał. nr 2 do rozporządzenia MPiPS w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków[7]. Grupę działalności ustala się dla danego rodzaju działalności według PKD figurującego w rejestrze REGON na 31 grudnia poprzedniego roku kalendarzowego. Szkopuł w tym, że obecnie rodzaj działalności – w świetle art. 2 pkt 10 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych[8] (dalej ustawa wypadkowa) oznacza rodzaj przeważającej działalności ujawniony w rejestrze REGON, a tymczasem osoba fizyczna może mieć dwa „równorzędne” rodzaje przeważającej działalności. Zgodnie bowiem z § 9 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia RM w sprawie sposobu i metodologii prowadzenia i aktualizacji krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej, wzorów wniosków, ankiet i zaświadczeń[9] rodzaj przeważającej działalności osób fizycznych ustala się odrębnie dla:

• działalności wpisanej do CEIDG,
• działalności rolniczej,
• pozostałej działalności prowadzonej na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku.

Od 18.09.2021 r. za rodzaj przeważającej działalności w tym przypadku uznaje się rodzaj działalności wpisanej do CEIDG (zmieniony art. 2 pkt 10 i nowy ust. 3 art. 29 ustawy wypadkowej).

Zadłużenie wyłącza prawo do świadczeń

Od 1.01.2022 r. indywidualnym przedsiębiorcom, osobom z nimi współpracującym i duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia, świadczenia wypadkowe nie będą przysługiwać, jeśli w dniu wystąpienia wypadku/złożenia wniosku o świadczenia z racji choroby zawodowej będą mieć zadłużenie w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne przekraczające 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2022 r. 30 zł) – do czasu jego spłaty (zmieniony art. 6 ust. 2 ustawy wypadkowej). Teraz skutek taki powoduje dług wyższy niż 6,60 zł.

Zdarzenia zrównane z wypadkami przy pracy

Zgodnie z obecnym art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Niektórzy płatnicy uważają, że wskazanych zdarzeń nie trzeba ujmować w informacji ZUS IWA i w konsekwencji nie powinny wpływać na poziom składki wypadkowej określanej dla nich przez ZUS. Nowela skreśla użyte w cytowanym przepisie sformułowanie „w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie”, co wyeliminuje wątpliwości. Zmiana ta wchodzi w życie 18.09.2021 r.

Wyłączenie prawa do zasiłków chorobowych z ubezpieczenia wypadkowego

W świetle art. 8 ust. 3 ustawy wypadkowej nie przysługują one za okresy niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, za które ubezpieczony na podstawie odrębnych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia. Pojęcie „odrębne przepisy” interpretuje się przy tym wąsko – jako przepisy powszechnie obowiązujące: ustawy i rozporządzenia.

Nowela unifikuje treść tej regulacji z art. 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej, według którego zasiłek chorobowy nie należy się za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przez „przepisy o wynagradzaniu” rozumie się w tym przypadku regulacje Kp i przepisy szczególne odnoszące się do określonych kategorii pracowników, a także np. postanowienia regulaminów płacy i umów o pracę. Po zmianach (od 18.09.2021 r.) art. 8 ust. 3 ustawy wypadkowej również operuje zwrotem „przepisy o wynagradzaniu”. W konsekwencji nastąpiło ujednolicenie powodów odmowy przyznania zasiłków chorobowych z obu systemów.

Sukcesja stopy procentowej składki

Od 18.09.2021 r. do stopy procentowej składki wypadkowej nie stosuje się odrębnych przepisów o sukcesji praw i obowiązków w razie przekształceń, łączenia się lub podziału płatników składek (nowy ust. 2 art. 27 ustawy wypadkowej). Nowelizacja definitywnie przekreśla dopuszczalność sukcesji, na którą wskazują niektóre orzeczenia (np. SN z 20.03.2009 r., II UK 292/u08). Zapobiegnie to sytuacjom, gdy płatnik przejmujący kilku innych płatników ma obowiązek stosować składki wypadkowe różnej wysokości albo gdy po przyłączeniu do innego podmiotu właściwa stanie się dla niego wyższa składka wypadkowa.

Zawiadomienie o wysokości składki

Stopę procentową składki wypadkowej obowiązującej w nowym roku składkowym (od 1 kwietnia do 31 marca) płatników, którzy za 3 kolejne ostatnie lata kalendarzowe mieli obowiązek przekazać informacje ZUS IWA i to zrobili, ustala ZUS, zawiadamiając o tym do 20 kwietnia. Od 1.04.2022 r. wskazane zawiadomienia będą mieć wyłącznie postać elektroniczną i będą doręczane tylko przez ZUS PUE (zmieniony art. 32 ust. 2 ustawy wypadkowej).

„Zaliczkowa” składka wypadkowa

Uściślono też brzmienie art. 33 ust. 2 ustawy wypadkowej, określającego sposób zapłaty składki przez płatnika, zatrudniającego co najmniej 10 osób i samodzielnie ustalającego jej wysokość, jeśli przed terminem zapłaty nie został jeszcze ujęty w rejestrze REGON z informacją o rodzaju działalności według PKD (dotychczas nie otrzymał z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do tego rejestru). Doprecyzowanie było konieczne, ponieważ obecnie zaświadczenie o wpisie zainteresowany otrzymuje wyłącznie na swój wniosek.

Sam tryb postępowania w tym przypadku nie uległ natomiast zmianie – wskazany płatnik zapłaci ryczałtową składkę w wysokości 50% najwyższej stopy przewidzianej w zał. nr 2 do powołanego rozporządzenia (obecnie 1,67% podstawy wymiaru), a po ujęciu w rejestrze informacji o rodzaju działalności według PKD skoryguje ją od początku roku do wysokości określonej zał. nr 2 do rozporządzenia dla jego grupy działalności.

Zmiana wchodzi w życie 18.09.2021 r..

Wniosek do inspekcji pracy

Jeśli płatnik skoryguje informację o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA) w zakresie liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia, właściwa jednostka ZUS może wystąpić z wnioskiem do okręgowego inspektora pracy o przeprowadzenie kontroli (nowy ust. 2 art. 35 ustawy wypadkowej). Zmiana wchodzi w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia noweli w DzU, czyli 4.10.2021 r.