Sprawozdawczość zrównoważonego rozwoju według standardów ESRS (cz. III) – podwójna istotność jako podstawa raportowania ujawnień o kwestiach ESG

Istotne kwestie zrównoważonego rozwoju

Kwestie ZR (sustainability matters) zostały zdefiniowane w ESRS jako czynniki środowiskowe, społeczne (w tym z zakresu praw człowieka) oraz związane z ładem korporacyjnym. Istotne dla danej jednostki kwestie ZR musi ona ustalić samodzielnie, stosując zasadę podwójnej istotności.

Analiza podwójnej istotności to proces identyfikacji i oceny istotnych dla jednostki kwestii środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego. Wymaga on oceny znaczenia danej kwestii ZR dla jednostki przy uwzględnieniu dwóch punktów widzenia. Są to:

1. Perspektywa wpływu (impact perspective) – czy jednostka ma lub może mieć wpływ na ludzi bądź środowisko w krótkim, średnim lub długim okresie. Ten wymiar określany jest także mianem perspektywy od wewnątrz do zewnątrz (inside-out view) lub perspektywy społecznej (society perspective). Przykładami takiego wpływu są naruszenie praw pracowniczych czy zanieczyszczenie środowiska. W ramach tej perspektywy ustala się tzw. istotność wpływu.

2. Perspektywa finansowa (financial perspective) – czy kwestie ZR stwarzają ryzyko i szanse dla jednostki oraz wywołują lub mogą wywoływać dla niej skutki finansowe w krótkim, średnim lub długim okresie, które to skutki nie są ujęte w sprawozdaniu finansowym. Ten aspekt nazywany jest także perspektywą od zewnątrz do wewnątrz (outside-in view) bądź perspektywą inwestora (investor perspective). Przykłady to wprowadzenie nowych opłat za degradację środowiska naturalnego lub szanse opracowania nowych produktów spełniających wymagania gospodarki o obiegu zamkniętym. W ramach tej perspektywy ustala się tzw. istotność finansową. Kwestia ZR może być istotna finansowo od momentu powstania lub stać się istotna pod tym względem, jeżeli można racjonalnie oczekiwać, że będzie oddziaływała na sytuację finansową jednostki, jej wyniki finansowe, przepływy pieniężne, dostęp do finansowania bądź koszt kapitału w krótkim, średnim lub długim okresie.

Ocena, czy dana kwestia ZR jest istotna dla jednostki, a co za tym idzie wymagana informacja o niej powinna być ujawniona w oświadczeniu o ZR[2], zależy od tego, czy jest ona istotna z perspektywy wpływu, perspektywy finansowej, czy obu tych perspektyw. Zgodnie z zasadą podwójnej istotności, jeśli przynajmniej w jednym z tych dwóch wymiarów dana kwestia ZR została uznana za istotną, to jest ona klasyfikowana jako istotna dla jednostki, czyli w sprawozdawczości ESRS należy ująć odpowiednie informacje (ujawnienia) na jej temat.

Schemat procesu oceny przez jednostkę istotności IRO (które mają lub mogą mieć dla niej skutki finansowe) i przełożenie tego procesu na zakres ujawnień w oświadczeniu o ZR przedstawia rysunek 1.

Zgodnie z postanowieniami ESRS 1 oceny istotności wpływu oraz istotności finansowej są ze sobą powiązane i należy brać pod uwagę współzależności między tymi dwoma wymiarami. Z zasady punktem wyjścia jest ocena wpływów, chociaż mogą także wystąpić istotne ryzyko oraz szanse, które nie są związane z wpływami jednostki. Dany rodzaj wpływu może być określany jako istotny, niezależnie od tego, czy jego oddziaływanie jest istotne pod względem finansowym, czy też nie. Jednostka powinna uwzględniać, jak wpływają na nią zależności od dostępności zasobów naturalnych, ludzkich i społecznych (po odpowiednich cenach i odpowiedniej jakości), niezależnie od swoich potencjalnych wpływów na te zasoby.

Kwestie ZR powinny być przez jednostkę analizowane i raportowane z odpowiednią szczegółowością. Zgodnie z art. 8 ESRS 1 wyróżnia się 3 poziomy ich szczegółowości, czyli tematy, podtematy oraz podpodtematy. Według terminologii standardów ESRS są one łącznie określane mianem „kwestii zrównoważonego rozwoju”. Pełna lista tematów, podtematów oraz podpodtematów poruszanych w standardach ESRS została przedstawiona w pkt AR 16 ESRS 1, w Dodatku A „Wymogi dotyczące stosowania” (Application Requirements, AR).

Jednostka prezentuje ujawnienia swoich istotnych IRO, które z kolei są przypisane do kwestii ZR (tj. tematów, podtematów lub podpodtematów). Przygotowując ujawnienia zgodnie z ESRS 2 Ogólne ujawnianie informacji SBM-3 (istotne wpływy, ryzyko i szanse oraz ich oddziaływanie na strategię i model biznesowy), należy stosować zasady agregacji określone w sekcji 3.7 ESRS 1, czyli jednostka może agregować informacje w zakresie, w jakim nie przesłania to istotnej treści (patrz rysunek 2).

Jednostka musi określić, czy temat, podtemat lub podpodtemat są istotne z którejkolwiek z dwóch perspektyw istotności, ponieważ kwestia ZR jest powiązana ze zidentyfikowanymi istotnymi wpływami bądź ryzykiem i/lub szansami. Gdy kwestia ZR zostanie zidentyfikowana jako istotna, jednostka powinna sprawdzić zakres DR w odpowiednim tematycznym ESRS w celu zidentyfikowania informacji, które należy ujawnić o tej kwestii ZR (pkt 30 i 31 ESRS 1).

Ponadto, w niektórych przypadkach, gdy kwestia ZR została zidentyfikowana jako istotna, ale nie jest objęta ESRS lub nie jest ujęta z wystarczającą szczegółowością, jednostka powinna zaprezentować dodatkowe, specyficzne dla niej ujawnienia (pkt 11 ESRS 1).

Podsumowując: gdy dana kwestia ZR będzie oceniona jako istotna, informacje, które trzeba ujawnić, identyfikuje się na poziomie kwestii ZR (tematu, podtematu lub podpodtematu), zgodnie z punktami danych odpowiedniego DR w aktualnych standardach. Jednak wynik oceny istotności (ESRS 2 SBM-3) należy ujawnić na poziomie wpływów, ryzyka i szans (lub ich grup).

Ocena istotności informacji

Kolejnym krokiem jest ustalenie, które informacje są istotne i muszą być zaraportowane w sprawozdawczości według ESRS. Koncepcję istotności informacji stosuje się do identyfikacji informacji, które należy raportować na bardziej szczegółowym poziomie, tj. na poziomie DR lub punktu danych. W art. 31 i art. 33–35 ESRS 1 zostały określone kryteria oceny istotności informacji.

Jeśli jednostka ustali, że kwestia ZR jest dla niej istotna, to:

• prezentuje informacje zgodnie z DR, w tym z „Wymogami dotyczącymi stosowania” (AR), odnoszącymi się do tej konkretnej kwestii zawartej w odpowiednich tematycznych ESRS i sektorowych ESRS, oraz
• przedstawia dodatkowe ujawnienia charakterystyczne dla jednostki, w przypadku gdy istotna kwestia ZR jest nieobjęta lub w niewystarczającym stopniu objęta ESRS.

Prezentując ujawnienia o politykach, działaniach i celach w odniesieniu do istotnej kwestii ZR, jednostka uwzględnia:

• informacje przewidziane we wszystkich DR i w punktach danych w tematycznych ESRS i sektorowych ESRS odnoszących się do tej kwestii oraz
• odpowiednie minimalne obowiązkowe ujawnienia (MDR), które dotyczą polityk, działań i celów i są wymagane na podstawie ESRS 2.

Jeżeli jednostka nie jest w stanie podać informacji określonych w DR i punktach danych w ramach tematycznych ESRS, sektorowych ESRS lub w MDR w ramach ESRS 2, które to informacje dotyczą polityk, działań i celów, ponieważ nie przyjęła odpowiednich polityk, nie wdrożyła odpowiednich działań ani nie wyznaczyła odpowiednich celów, to powinna o tym fakcie poinformować oraz może poinformować, w jakich ramach czasowych zamierza je wprowadzić.

Prezentując ujawnienia o wskaźnikach – w odniesieniu do istotnej kwestii ZR – zgodnie z sekcją „Wskaźniki i cele” w odpowiednich tematycznych ESRS, jednostka:

• uwzględnia informacje określone przez DR, jeżeli oceni je jako istotne, oraz
• może pominąć informacje określone w punkcie danych DR, jeżeli oceni je jako nieistotne i stwierdzi, że nie są konieczne do osiągnięcia celu tego DR.

Jednostka powinna ustalić sposób stosowania przez siebie kryteriów, w tym odpowiednich progów, w celu zidentyfikowania:

• ujawnianych informacji o wskaźnikach, dotyczących istotnej kwestii ZR, zgodnie z sekcją „Wskaźniki i cele” w odpowiednich tematycznych ESRS, oraz
• informacji, które należy ujawnić jako specyficzne dla danej jednostki.

Kryteria ustalania istotności informacji opierają się na:

• znaczeniu informacji w odniesieniu do kwestii ZR, którą przedstawiają, lub
• jej przydatności decyzyjnej.

Jest to istotne dla głównych użytkowników informacji finansowych ogólnego przeznaczenia (tj. skupiających się na istotności finansowej) i/lub innych użytkowników, których interesuje wpływ jednostki (tj. istotność wpływu).

Pkt 56 ESRS 2 wymaga, aby jednostka umieściła w oświadczeniu o ZR tabelę wszystkich punktów danych wymienionych w Dodatku B do ESRS 2. Należy w niej określić, gdzie w zestawieniu można znaleźć punkty danych, a w przypadku punktów pominiętych jako nieistotne, trzeba podać, że dany punkt danych nie jest istotny.

Dwie perspektywy istotności – kryteria oraz progi ilościowe i/lub jakościowe

Z perspektywy wpływu kwestia ZR jest istotna, jeżeli odnosi się do istotnych rzeczywistych lub potencjalnych, pozytywnych lub negatywnych wpływów jednostki na ludzi bądź środowisko w krótkim, średnim lub długim okresie. Wpływy obejmują oddziaływania jednostki związane z jej własną działalnością i całym jej łańcuchem wartości, w tym za pośrednictwem jej produktów i usług, a także relacji biznesowych.

Relacje biznesowe obejmują również te zachodzące w łańcuchu wartości jednostki i nie są ograniczone do bezpośrednich stosunków wynikających z podpisanych przez nią umów. W tym kontekście wpływy jednostki na ludzi lub środowisko obejmują wpływy związane z kwestiami ESG.

Jednostka ocenia istotność wpływów na potrzeby raportowania według kryteriów dotkliwości i prawdopodobieństwa. Obejmuje to również ustalenie do celów sprawozdawczych odpowiednich progów ilościowych i/lub jakościowych (appropriate quantitative and/or qualitative thresholds). Dotkliwość opiera się na skali, zakresie i nieodwracalności skutków negatywnych oraz skali i zakresie wpływów pozytywnych.

Z perspektywy finansowej kwestia ZR jest istotna, jeżeli stwarza ryzyko lub szanse, które mają istotny wpływ bądź można racjonalnie oczekiwać, że w krótkim, średnim lub długim okresie będą miały istotne skutki finansowe dla jednostki. Istotne ryzyko i szanse dla jednostki na ogół wynikają albo z wpływów, albo z zależności od zasobów i innych czynników ryzyka. Jednostki oceniają istotność ryzyka i szans na podstawie odpowiednich progów ilościowych i/lub jakościowych związanych z przewidywanymi skutkami finansowymi dla ich rozwoju, sytuacji finansowej (wyników finansowych i wyceny aktywów), przepływów pieniężnych oraz dostępu do finansowania, w tym kosztu kapitału.

Ryzyko i szanse mogą wynikać z przeszłych lub przyszłych zdarzeń. Istotność finansowa tematu ZR nie ogranicza się do kwestii będących pod kontrolą jednostki, ale obejmuje informacje o istotnych ryzyku i szansach cechujących relacje biznesowe, wykraczające poza zakres konsolidacji stosowany przy sporządzaniu sprawozdań finansowych.

Zależności od dostępności zasobów naturalnych, ludzkich i społecznych mogą być źródłem ryzyka lub szans finansowych. Mogą wywoływać skutki finansowe na dwa sposoby, przez wpływ na:

• zdolność jednostki do dalszego wykorzystywania lub pozyskiwania zasobów niezbędnych w jej procesach biznesowych, a także na jakość i ustalenie cen tych zasobów, oraz
• zdolność jednostki do polegania w stosunkach niezbędnych w jej procesach biznesowych na możliwych do zaakceptowania warunkach.

Istotność ryzyka i szans ocenia się na podstawie połączenia prawdopodobieństwa wystąpienia oraz potencjalnej skali skutków finansowych określonych z uwzględnieniem odpowiednich progów istotności – ilościowych i/lub jakościowych.

Na tym etapie rozważa się wkład tego ryzyka i tych szans w skutki finansowe w krótkim, średnim i długim okresie, na podstawie:

• scenariuszy/prognoz, których wystąpienie uznaje się za możliwe,
• ich potencjalnych skutków finansowych dotyczących kwestii ZR.

Oceniając istotność wpływu oraz istotność finansową, jednostka powinna stosować odpowiednie kryteria istotności, z wykorzystaniem dobranych progów ilościowych i/lub jakościowych. Adekwatne progi istotności są niezbędne w celu stwierdzenia, które wpływy, ryzyko i szanse jednostka identyfikuje i traktuje jako istotne, oraz ustalenia, które tematy ZR są istotne dla celów sprawozdawczości i zarządzania nimi. W niektórych standardach stosuje się termin „najbardziej znaczące wpływy” w odniesieniu do progu służącego do określenia wpływów, które są opisane w standardach ESRS jako „istotne wpływy”.

Określone wartości tych progów ilościowych i/lub jakościowych będą stanowić tzw. punkty odcięcia (ustalone wartości graniczne), których osiągniecie lub przekroczenie będą kwalifikować IRO jako „istotne”. Poniżej ustalonych progów IRO będą uznawane za „nieistotne”. Ustanowienie tych progów nie jest łatwe, bo standardy ESRS zawierają tylko ograniczone wytyczne w tym zakresie.

Etapy procesu analizy podwójnej istotności

ESRS nie zawierają konkretnych uregulowań dotyczących sposobu przeprowadzenia procesu analizy podwójnej istotności. Nie określają konkretnego procesu ani sekwencji kroków, które należy wykonać. Pozostawia się to ocenie jednostki. Niezależnie od zastosowanego procesu powinien on odzwierciedlać fakty i okoliczności specyficzne dla jednostki. Przyjęta przez jednostkę metodyka nie może być jednak dowolna i podlega obowiązkowemu ujawnieniu.

Pewną pomoc w zaprojektowaniu i przeprowadzeniu procesu oceny istotności stanowi dokument „Wytyczne wdrożenia oceny istotności” (Implementation guidance for materiality assessment), którego aktualna wersja została opublikowana 22.12.2023 r. przez Europejską Grupę Doradczą ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG). Nie ma on wiążącego charakteru, jednak ze względu na znaczący udział EFRAG w opracowywaniu standardów ESRS, sugerowanie się jego treścią może pozwolić uniknąć błędów i ew. sankcji.

Zgodnie z tym dokumentem proces analizy podwójnej istotności, czyli identyfikacji i oceny kluczowych dla jednostki kwestii ZR, może zostać zasadniczo podzielony na 4 etapy:

1) zrozumienie kontekstu, w którym działa jednostka,

2) identyfikacja rzeczywistych i potencjalnych IRO wynikających z kwestii ZR,

3) ustalenie istotnych IRO wynikających z kwestii ZR,

4) raportowanie o procesie i wynikach analizy podwójnej istotności.

Etap 1: Zrozumienie kontekstu, w którym działa jednostka

Na tym etapie jednostka dokonuje przeglądu swoich działań i relacji biznesowych, kontekstu, w jakim one zachodzą, a także identyfikuje kluczowych dla niej interesariuszy oraz ich opinie o kwestiach ZR. To zapewnia najważniejsze dane wejściowe, umożliwiające identyfikację IRO jednostki. Przeprowadzając analizę swojej działalności i relacji biznesowych, jednostka uwzględnia:

• analizę biznesplanu, strategii, sprawozdań finansowych oraz – w stosownych przypadkach – innych informacji przekazywanych inwestorom,
• działalność, produkty/usługi oraz lokalizacje geograficzne tej działalności,
• identyfikację swoich powiązań biznesowych oraz łańcucha wartości, w tym rodzaj i charakter relacji biznesowych.

Ponadto należy wziąć pod uwagę poniższe czynniki, które mogą pomóc w zidentyfikowaniu konkretnych źródeł IRO:

• analizę odpowiedniego otoczenia prawnego i regulacyjnego jednostki,
• analizę opublikowanej dokumentacji, takiej jak doniesienia medialne, analizy innych podmiotów, standardy branżowe, inne publikacje nt. trendów w zakresie ZR, artykuły naukowe.

Analiza podwójnej istotności wymaga włączenia w ten proces interesariuszy. Identyfikując ich, jednostka musi przede wszystkim odpowiedzieć sobie na następujące pytania: kim są interesariusze, na których ma ona wpływ, oraz którzy interesariusze mogą na nią wpływać. Ustalenie, którzy interesariusze są kluczowi i powinni być zaangażowani w omawiany tu proces, pozwala na zapewnienie, że wyniki oceny istotności odzwierciedlą istniejące oraz wybiegające w przyszłość ryzyko i szanse dotyczące jednostki.

Zazwyczaj do kluczowych interesariuszy zalicza się: klientów, pracowników i inne osoby świadczące pracę, dostawców, użytkowników końcowych, społeczności lokalne, osoby podatne na zagrożenia oraz organy publiczne (w tym organy regulacyjne i organy nadzoru), a także najważniejsze organy zarządcze jednostki (zarząd jednostki). Jako „cichego” interesariusza można traktować środowisko naturalne (przyrodę). Dane ekologiczne i dane dotyczące ochrony gatunków mogą wspierać ocenę istotności sporządzoną przez jednostkę.

Celem zaangażowania interesariuszy jest zrozumienie, jak jednostka może wpływać na ludzi i środowisko, oraz uzyskanie ich opinii o tym, które kwestie ZR mogą być dla niej istotne. Dzięki włączeniu interesariuszy, jednostki mogą zidentyfikować nieznane im wcześniej lub niebrane pod uwagę kwestie ZR, które powinny zostać uwzględnione w analizie istotności. W ramach procesu analizy podwójnej istotności interesariusze są proszeni o wskazanie najbardziej znaczących wpływów jednostki na ludzi i środowisko oraz najistotniejszych dla niej ryzyka i szans związanych z ZR. Zaangażowanie interesariuszy może mieć formę ankiet, warsztatów i/lub sesji dialogowej. Ma na celu dążenie do zrozumienia ich oczekiwań i potrzeb związanych z ESG.

Ważne jest, aby interesariusze otrzymali jasne i praktyczne wskazówki oraz wytyczne, a także żeby przedstawiono im praktyczne przykłady i punkty danych, które będą potwierdzać i uzasadniać ich własne opinie i twierdzenia odnoszące się do analizowanych kwestii ZR. Ponieważ czynniki określające dotkliwość wpływu: skala, zasięg i nieodwracalny charakter, nie są łatwe do zrozumienia i zmierzenia, szczególnie dla tych interesariuszy, którym tematyka zarządzania ryzykiem ESG i jego raportowania nie jest na co dzień bliska, to mogą być one poddane ocenie tylko dobrze znających tę tematykę interesariuszy.

Zasadne jest też sklasyfikowanie wagi wkładu kluczowych interesariuszy (tj. wagi ich odpowiedzi) w ocenę istotności. Przypisując interesariuszom wagę głosu, warto uwzględnić takie elementy, jak:

• siła – poziom wpływu/autorytet danego interesariusza,
• pilność (stopień pilności) – czy potrzeba zgłaszana przez interesariuszy wymaga natychmiastowej uwagi,
• zasadność – w jakiej mierze włączanie danego interesariusza w daną tematykę jest uzasadnione i właściwe.

Podczas gdy relatywna (względna) waga głosu danego interesariusza jest zależna od specyfiki danej jednostki, siła głosu najważniejszych organów zarządzających jednostki oraz jej klientów powinna – w każdym przypadku – mieć przypisaną kategorię najwyższej siły wpływu.

Ważny jest regularny dialog z interesariuszami. Częstotliwość i formę kontaktu należy dostosować do potrzeb oraz relacji z daną grupą i rodzajem interesariuszy. Dialog nie powinien służyć tylko zebraniu informacji o oddziaływaniach jednostki na potrzeby analizy istotności, ale powinien zainicjować dyskusję o jej strategii ESG, politykach oraz planach działań dotyczących ZR.

Poniższy przykład[3] zawiera listę zidentyfikowanych interesariuszy jednostki będącej przedsiębiorstwem budowlanym.

Etap 2: Identyfikacja rzeczywistych i potencjalnych IRO wynikających z kwestii ZR

Na tym etapie jednostka identyfikuje istotne IRO związane z kwestiami środowiskowymi, społecznymi i ładu korporacyjnego w ramach własnej działalności oraz w swoim łańcuchu wartości. Rezultatem będzie „długa” lista IRO do dalszej oceny i analizy w kolejnych etapach.

Sporządzając listę potencjalnie istotnych kwestii ZR, jednostka musi wziąć pod uwagę obszary geograficzne, sektor (branżę) oraz rodzaje swojej działalności, a także swój łańcuch wartości. Źródłem danych mogą być przykładowo:

• wcześniejsze analizy istotności kwestii ZR (np. przygotowane na potrzeby strategii społecznej odpowiedzialności biznesu lub dotychczasowego raportowania niefinansowego, np. według standardów GRI),
• wewnętrzna dokumentacja (np. dokumenty strategiczne, analizy szans i ryzyka, szacowanie wpływów kwestii ESG),
• zewnętrzna dokumentacja (np. opracowania branżowe, ratingi ESG, raportowanie niefinansowe podmiotów z tej samej branży, opracowania i artykuły naukowe, wywiady z ekspertami, opracowania analityków, w tym giełdowych, wnioski i analizy z dialogu z interesariuszami).

Aby uniknąć „przytłoczenia” ogromną liczbą potencjalnych kwestii ZR do analizy, ich listę warto przygotowywać z udziałem wewnętrznych specjalistów (np. z zespołem ds. zrównoważonego rozwoju (ESG), działem zarządzania ryzykiem, zespołem ds. zarządzania strategicznego, działem finansów, działem prawnym). Pomoże to stworzyć praktyczną i „zarządzalną” listę kwestii ZR, które rzeczywiście są kluczowe dla tej jednostki oraz będą opracowywane w kolejnych krokach analizy istotności.

Identyfikacja potencjalnych kwestii może się rozpocząć od sprawdzenia listy tematów, podtematów i podpodtematów podsumowanej w pkt AR 16 ESRS 1, a następnie zostać uzupełniona kwestiami specyficznymi dla jednostki. W przyszłości jednostki będą także zobowiązane do uwzględnienia specyficznych kwestii ZR określonych w sektorowych standardach ESRS[4]. Jednostka może również opracować „długą” listę IRO istotnych dla jej modelu biznesowego oraz łańcucha wartości, a następnie zagregować je zgodnie ze strukturą pkt AR 16 ESRS 1. Niezależnie od podejścia wybranego do identyfikacji istotnych kwestii ZR, celem jest powiązanie ich z odpowiednimi IRO. Dwa możliwe podejścia do opracowania „długiej” listy IRO oraz ich związek z listą z pkt AR 16 przedstawia rysunek 3.

Jednostka może agregować lub dezagregować IRO na najbardziej odpowiednim poziomie, stosownie do okoliczności. Powinna wskazać na liście nazwy, których używa (lub używała przed wdrożeniem ESRS) do kwestii ZR, jeżeli różnią się one od listy zawartej w pkt AR 16 ESRS 1.

Zidentyfikowane przez jednostkę kwestie ZR należy odpowiednio opracować:

• opisać, na czym polega wpływ jednostki na ludzi, społeczeństwo i środowisko;
• wskazać, czy dotyczą tylko jej własnej działalności, czy też łańcucha wartości jednostki;
• określić dla każdego z ustalonych wpływów, czy jest on:

• negatywny, czy pozytywny,
• rzeczywisty, czy potencjalny (dla potencjalnego wpływu trzeba oszacować prawdopodobieństwo jego wystąpienia),

• określić perspektywę czasową wpływu (krótki, średni lub długi okres);
• wskazać, czy kwestia ZR wiąże się z zależnościami jednostki od zasobów naturalnych, ludzkich i społecznych, które mają lub mogą mieć dla niej skutki finansowe; przykładowo:

• gdy model biznesowy jednostki zależy od zasobu naturalnego (np. gazu ziemnego lub wody), prawdopodobnie wpłyną na niego zmiany jakości, dostępności i ustalenia cen tego zasobu,
• gdy działalność jednostki negatywnie oddziałuje (np. na społeczności lokalne), może podlegać bardziej rygorystycznym regulacjom lub oddziaływanie może mieć konsekwencje dla jej reputacji, wpływając negatywnie na markę jednostki i jej przyszłe wyniki finansowe,
• gdy partnerzy biznesowi są narażeni na istotne ryzyko związane z ZR, jednostka również może być narażona na konsekwencje,

• przedstawić ryzyko i szanse wynikające ze zidentyfikowanych wpływów oraz zależności od zasobów.

Aby lista IRO uwzględniała ważne aspekty i punkty widzenia oraz chcąc uniknąć podwójnej pracy, zaleca się już na tym etapie wykorzystanie wszystkich kluczowych działów jednostki (np. zespół ESG, dział zarządzania ryzykiem, zespół ds. zarządzania strategicznego, dział finansów, dział prawny). Warto też konsultować się ze zidentyfikowanymi na wcześniejszym etapie kluczowymi interesariuszami i zewnętrznymi ekspertami z zakresu danej kwestii ZR. Przykładowe punkty z listy IRO dla przedsiębiorstwa budowlanego zawiera tabela 1.

Etap 3: ustalenie istotnych IRO wynikających z kwestii ZR

Na tym etapie jednostka stosuje kryteria oceny wpływu i istotności finansowej w celu określenia istotnych rzeczywistych i potencjalnych IRO. Stanowi to następnie podstawę do ustalenia istotnych informacji, które muszą być zaraportowane zgodnie z DR zawartymi w tematycznych ESRS.

W ESRS 1 i ESRS 2 kładzie się nacisk na ustalenie odpowiednich progów jakościowych lub ilościowych w celu oceny istotności IRO i powiązanych ujawnień. W szczególności pkt 53 i 59 ESRS 2 wymagają ujawnienia, w jaki sposób progi te zostały ustalone lub zastosowane.

3.1. Ocena istotności wpływu

Podstawą określania istotności negatywnego wpływu jednostki są:

• dla rzeczywistych wpływów – dotkliwość wpływu,
• dla potencjalnych wpływów – dotkliwość wpływu oraz prawdopodobieństwo jego wystąpienia.

Dotkliwość wpływu determinują takie czynniki, jak: skala, zakres oraz nieodwracalny charakter oddziaływania.

Podstawą określania istotności pozytywnego wpływu jednostki są:

• dla rzeczywistych wpływów – skala i zakres oddziaływania,
• dla potencjalnych wpływów – skala, zakres oraz prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływania.

Bierze się przy tym pod uwagę takie cechy dotkliwości wpływu, jak:

• skala (jak poważny jest to wpływ) – jak poważne jest negatywne/pozytywne oddziaływanie na ludzi i środowisko;
• zasięg (jak rozległy jest wpływ) – jak powszechne są negatywne/pozytywne oddziaływania; zasięg można rozumieć jako:

• w przypadku oddziaływania na środowisko – zakres szkody w środowisku lub granice obszaru geograficznego,
• w przypadku oddziaływań na ludzi – liczbę osób, na które wywierany jest wpływ;

• nieodwracalny charakter – czy efekt wpływu (oddziaływania) jest możliwy do usunięcia (naprawienia), czy i w jakim stopniu można niwelować negatywne oddziaływania, tj. przywrócić środowisko lub osoby, na które jednostka wywiera negatywny wpływ, do stanu pierwotnego, a jeżeli tak, to jaki wysiłek (czas i koszty) się z tym wiąże.

Skala, zasięg i nieodwracalny charakter należy oceniać z wykorzystaniem odpowiednich progów ilościowych i/lub jakościowych. Aby ułatwić i ustandaryzować pomiar istotności każdej z ww. cech dotkliwości wpływu, jednostka może określić konkretne oceny punktowe (parametry liczbowe), które zaangażowani w ten proces interesariusze i eksperci powinni przypisać poszczególnym kwestiom ESG w ramach swoich analiz.

Przykładowo mogą to być kolejne liczby wraz z opisem, odpowiadające kolejnym, rosnącym stopniom danej cechy wpływającej na dotkliwość wpływu, np. 0 – brak wpływu, 1 – minimalny wpływ, 2 – informacyjny (niewielki) wpływ, 3 – średni wpływ, 4 – znaczący (wysoki) wpływ, 5 – kluczowy wpływ.

Prawdopodobieństwo wystąpienia każdego analizowanego potencjalnego wpływu można szacować przy użyciu jego stopni, np. 0 – nieprawdopodobne, 1 – mało prawdopodobne, 2 – umiarkowanie prawdopodobne, 3 – prawdopodobne, 4 – bardzo prawdopodobne, 5 – ekstremalnie prawdopodobne.

Rekomendowane jest, aby przełożyć stopnie danej cechy dotkliwości wpływu (skalę wpływu, zakres, odwracalność) i prawdopodobieństwo na konkretne warunki odnoszące się do analizowanego tematu ZR zidentyfikowanego dla jednostki. Może to mieć formę krótkiej instrukcji, wytycznych lub punktów do przeanalizowania, opisujących, jak należy mierzyć i określać stopień dotkliwości. Dzięki temu wpływy, ryzyko i szanse dotyczące analizowanej kwestii ZR będą spójnie oszacowane przez ekspertów i interesariuszy.

Zidentyfikowane wpływy powinny zostać omówione z kluczowymi dla danego obszaru/ogniwa łańcucha wartości interesariuszami oraz zewnętrznymi i wewnętrznymi ekspertami, np. podczas warsztatów i/lub sesji dialogowej uzupełnionej szczegółową ankietą czy paneli konsultacyjnych (oddolne podejście – bottom-up approach).

Wskazane jest przeprowadzenie na zakończenie całościowego odgórnego przeglądu wyników (top-down approach), aby krytycznie przyjrzeć się problemom napotkanym przez jednostkę w trakcie szacowania istotności wpływów.

Przykładową ocenę istotności wpływów wynikających ze zidentyfikowanych przez przedsiębiorstwo budowlane kwestii ZR „Poprawa efektywności wykorzystania wody” oraz „Szkolenia i rozwój umiejętności pracowników” zawiera tabela 2.

Na podstawie sporządzonej instrukcji kluczowi interesariusze oraz eksperci przypisali do każdej kwestii ZR oceny punktowe (parametry) określające dotkliwość wpływu i prawdopodobieństwo jego wystąpienia. W tabeli wpisano średnie wartości tych parametrów, czyli średnią arytmetyczną ocen wskazanych przez uczestników. Dla uproszczenia przyjęto, że waga głosów każdego uczestnika (eksperta, interesariusza) jest taka sama.

Jako próg istotności przyjęto ocenę punktową danej kwestii ZR na poziomie 4 (znaczący) i 5 (kluczowy). Ponieważ każda z cech dotkliwości wpływu (czyli skala, zasięg oraz – dodatkowo dla negatywnego wpływu – nieodwracalny charakter) może sprawić, że oddziaływanie będzie poważne,za istotną przyjęto tę analizowaną kwestię, dla której przynajmniej jedna z ww. cech została określona jako „kluczowa” (wartość 5) oraz „znacząca” (wartość 4). Kwestie ZR, które do wszystkich analizowanych cech miały przypisaną ocenę punktową 3 („średni”) i niższą, są uznawane za nieistotne.

W przykładzie obie analizowane kwestie ZR uznano za istotne dla jednostki, bo dla każdej z nich przynajmniej jedna z ww. cech została określona na poziomie wyższym niż przyjęty próg istotności (punkt odcięcia).

3.2. Ocena istotności finansowej ryzyka i szans

Drugim aspektem „podwójnej istotności” jest istotność finansowa, czyli znaczenie danej kwestii ZR z perspektywy rzeczywistych lub potencjalnych istotnych skutków finansowych dla jednostki. Są one efektem ryzyka bądź szans finansowych wynikających z jej zależności od zasobów naturalnych, ludzkich lub społecznych bądź z innych czynników ryzyka i szans.

Celem tego etapu jest oszacowanie finansowych wpływów ryzyka i szans wynikających z kwestii ZR na wartość przedsiębiorstwa, czyli – innymi słowy – oszacowanie finansowych skutków, które jeszcze nie są uwzględnione w sprawozdaniach finansowych. Jednostka powinna spojrzeć na skutki finansowe z dwóch perspektyw – do jakiego stopnia może:

• kontynuować wykorzystywanie obecnych zasobów,
• utrzymywać obecne relacje biznesowe.

Oszacowanie istotności finansowej ryzyka i szans stanowi spore wyzwanie. Wymaga zrozumienia własnej działalności jednostki, operacji zachodzących w jej łańcuchu wartości, a także spojrzenia na przewidywany rozwój zagadnień dotyczących ZR w jej otoczeniu, bo może to wpłynąć na przyszłe procesy biznesowe jednostki. Przykładowo może to wymagać odpowiedzi na następujące pytania:

• Czy działalność gospodarcza skutkująca zanieczyszczeniem środowiska będzie obciążona wyższymi karami i/lub opłatami?
• Czy klienci będą wymagać innych produktów i usług, w większym stopniu opartych na zasadach ZR?
• Jakie będą finansowe skutki ryzyka związanego z reputacją firmy, w wyniku możliwych naruszeń praw człowieka (praw pracowniczych)?

Analiza oraz oszacowanie ryzyka i szans wymagają włączenia różnych ekspertów. Zespół ds. ESG może pomóc zidentyfikować, które sytuacje rodzą ryzyko lub szanse (np. nowe regulacje prawne, zwiększenie zainteresowania opinii publicznej, zmieniające się oczekiwania interesariuszy). Eksperci ds. ryzyka mogą zapewnić zgodność z szerszym podejściem do zarządzania ryzykiem całego przedsiębiorstwa. Eksperci finansowi mogą pomóc oszacować skalę finansowego wpływu, np. wzrost kosztów badań i rozwoju (B+R), utratę przychodów lub wzrost kosztów operacyjnych. Rekomenduje się wspólne warsztaty, podczas których eksperci będą mogli przedyskutować względną siłę wpływu danej kwestii ZR oraz jej przełożenie na jednostkę.

Kwestie ZR są uważane za istotne z punktu widzenia perspektywy finansowej, jeżeli stwarzają ryzyko lub szanse, które mają – bądź można oczekiwać, że będą miały – istotny wpływ na takie elementy kształtujące wycenę finansową (wartość finansową) jednostki, jak: potencjał rozwoju przedsiębiorstwa, sytuacja finansowa i wyniki finansowe, przepływy pieniężne oraz dostęp do finansowania i jego koszt. Oceniając istotność finansową, należy uwzględnić skalę skutków finansowych, horyzont czasowy oraz prawdopodobieństwo wystąpienia.

Analogicznie jak przy szacowaniu istotności wpływu, jednostka może zdefiniować konkretne kryteria ilościowe i/lub jakościowe (np. w formie ocen punktowych), które eksperci oraz interesariusze powinni przypisać poszczególnym (niżej wskazanym) czterem elementom określającym skalę skutków finansowych. Mogą to być parametry (oceny) liczbowe wraz z opisem, odpowiadające kolejnym, rosnącym stopniom siły wpływu: 0 – brak wpływu, 1 – minimalny wpływ, 2 – informacyjny (niewielki) wpływ, 3 – średni wpływ, 4 – znaczący (wysoki) wpływ oraz 5 – kluczowy wpływ.

Celem ustalenia istotności finansowej danej kwestii ZR trzeba przypisać „skalę skutków finansowych dla jednostki” według ww. ustalonych ocen liczbowych (parametrów), biorąc pod uwagę cztery elementy kształtujące wycenę (wartość) finansową jednostki:

1) wpływ na potencjał rozwoju przedsiębiorstwa,

2) wpływ na sytuację finansową (wyniki finansowe, wycenę aktywów),

3) wpływ na przepływy pieniężne,

4) wpływ na ryzyko (w szczególności dostęp do finansowania lub koszt kapitału).

Dodatkowo potencjalnym ryzyku i szansom należy przyporządkować prawdopodobieństwo ich wystąpienia.

Na tym etapie rozważa się wkład tego ryzyka i tych szans w skutki finansowe w krótkim, średnim i długim okresie, na podstawie:

• scenariuszy/prognoz, których wystąpienie uznaje się za możliwe,
• ich potencjalnych skutków finansowych dotyczących kwestii ZR, wynikających z progu „bardziej prawdopodobne niż nie” albo z aktywów/zobowiązań nieujętych (lub jeszcze nieujętych) w sprawozdaniu finansowym; obejmuje to:

• potencjalne sytuacje, które w następstwie wystąpienia przyszłych zdarzeń mogą wpłynąć na zdolność do generowania przepływów pieniężnych,
• kapitały, które nie są ujęte jako aktywa z punktu widzenia rachunkowości i sprawozdawczości, ale które mają znaczący wpływ na wyniki finansowe, np. kapitał naturalny, intelektualny (organizacyjny), ludzki, społeczny i relacyjny,
• możliwe przyszłe zdarzenia, które mogą mieć wpływ na kształtowanie się takich rodzajów kapitału.

Do przeliczenia skali skutków finansowych dla wartości (wyceny) jednostki można wykorzystać metodę szacowania wartości oczekiwanej. Oblicza się ją jako iloczyn przypisanej skali skutków finansowych dla wartości finansowej jednostki (będącej sumą ww. czterech składników wyceny finansowej jednostki) oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia, co ilustruje rysunek 4.

Przykładowe oszacowanie istotności finansowej ryzyka i szans takich kwestii ZR, jak „Emisja gazów cieplarnianych (wymóg dekarbonizacji)” oraz „Bhp na budowie” zawiera tabela 3.

Jednostka ocenia istotność finansową danej, analizowanej kwestii ZR na podstawie obliczonej dla niej wartości oczekiwanej. Wartość oczekiwaną oblicza się jako iloczyn liczby ilustrującej skalę skutków finansowych ryzyka lub szans wynikających z tej kwestii ZR oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Liczba ilustrująca skalę skutków finansowych stanowi sumę czterech składników wyceny (potencjału rozwoju, sytuacji finansowej, przepływów pieniężnych oraz ryzyka dotyczącego dostępu do finansowania i kosztu kapitału), gdzie każdy z nich jest oceniany w przedziale od 0 do 5, według ocen, których kryteria przyznawania przedstawiono na rysunku 4.

Wartość ocen przyznanych 4 składnikom wyceny jest średnią arytmetyczną ocen przypisanych przez ekspertów i kluczowych interesariuszy. W analogiczny sposób, czyli jako średnia arytmetyczna wskazań ww. osób oceniających, ustalono również prawdopodobieństwo wystąpienia danego ryzyka lub szansy.

Za istotne zostały z góry uznane te analizowane kwestie ZR, których wartość oczekiwana będzie w przedziałach powyżej 13–16 (znacząca istotność finansowa) lub powyżej 17–20 (kluczowa istotność finansowa).

Za mającą istotny wpływ finansowy uznano kwestię „Emisja gazów cieplarnianych (wymóg dekarbonizacji)” – ze względu na to, że obliczona wartość oczekiwana dla związanego z nią ryzyka wyniosła 17,00 – czyli przekroczyła ustalony próg istotności. Druga analizowana kwestia ZR – „Bhp na budowie” – również została uznana za istotną. Obliczona wartość oczekiwana dla szans związanych z tą kwestią wyniosła bowiem 14,40, czyli była wyższa niż próg uznawany za istotny.

3.3. Podsumowanie oceny istotności wpływów i istotności finansowej

Ten krok jest podsumowaniem wyników poprzednich dwóch kroków. W efekcie powstaje lista istotnych IRO, która stanowi podstawę do przygotowania oświadczenia o ZR. Analizę przeprowadzoną na poziomie istotnego tematu/podtematu/podpodtematu należy przełożyć na IRO, jeśli jeszcze tego nie zrobiono.

Po dokonaniu przez jednostkę oceny poszczególnych IRO przy zastosowaniu odpowiednich progów i metodologii, może ona zagregować powstałe IRO do celów sprawozdawczych (patrz pkt 56 ESRS 1). Osoby odpowiedzialne w jednostce za proces analizy podwójnej istotności mogą również wraz z kierownictwem zweryfikować zagregowane wyniki podwójnej istotności w celu oceny i zatwierdzenia kompletności listy istotnych IRO.

Sporządzając podsumowanie przeprowadzonych analiz istotności wpływu i istotności finansowej, jednostka ujmuje wszystkie zidentyfikowane kwestie ZR, z którymi wiążą się analizowane IRO. Następnie w podsumowaniu dzieli je – zgodnie z zasadą podwójnej istotności – na istotne i nieistotne.

Przykładowy podział analizowanych przez przedsiębiorstwo budowlane kwestii ZR na istotne i nieistotne według zasady podwójnej istotności zawiera tabela 4. W przypadku każdej jednostki taka ocena może wyglądać inaczej – zależy to od specyfiki jej działalności oraz jej interesariuszy.

Jeżeli w wyniku przeprowadzonej analizy podwójnej istotności dana kwestia ZR została oceniona przez jednostkę jako istotna, to powinna ona ująć w swoim oświadczeniu o ZR dotyczące tej kwestii wymagane ujawnienia, według adekwatnego tematycznego standardu ESRS.

Wyniki przeprowadzonej analizy podwójnej istotności można także przedstawić graficznie, np. w formie macierzy istotności (rysunek 5). Nie jest to jednak wymóg wynikający ze standardów ESRS. Zaletę macierzy istotności stanowi to, że łatwo ją odczytać i daje całościowy ogląd, natomiast wadą jest, że niektóre informacje są tracone (z uwagi na konieczność skonsolidowania oraz ujęcia pozytywnych i negatywnych IRO w jednym punkcie na macierzy). Dlatego część jednostek decyduje się pokazać wyniki tylko w tabeli zawierającej więcej szczegółów niż matryca istotności.

Etap 4: Raportowanie o procesie i wynikach analizy podwójnej istotności

Po przeprowadzeniu procesu oceny istotności jednostka – zgodnie z ESRS 2 – ma przedstawić wymagane obowiązkowe ujawnienia (DR) na temat:

1) procesu analizy podwójnej istotności:

• IRO-1 Opis procesu identyfikacji i oceny istotnych wpływów, ryzyka i szans;

2) wyników tego procesu:

• SBM-3 Istotne wpływy, ryzyko i szanse oraz ich oddziaływanie na strategię i model biznesowy,
• IRO-2 Lista obowiązkowych ujawnień objętych oświadczeniem o ZR; jednostka ujawnia również, w jaki sposób ustaliła, jakie istotne informacje należy ujawnić, w tym progi i kryteria zastosowane do oceny takich informacji (pkt 59 ESRS 2).

W ramach obowiązkowego ujawnienia IRO-1 jednostka w swoim oświadczeniu o ZR powinna szczegółowo opisać:

• metody i założenia procesu analizy podwójnej istotności,
• potencjalne i rzeczywiste wpływy jednostki na ludzi i środowisko,
• ryzyko i szanse, które mają lub mogą mieć skutki finansowe,
• modyfikacje procesu.

W ramach obowiązkowego ujawnienia SBM-3 jednostka w swoim oświadczeniu o ZR powinna szczegółowo opisać:

• listę istotnych wpływów, ryzyka i szans,
• obecne i przewidywane skutki dla modelu biznesowego i strategii,
• istotne wpływy jednostki,
• bieżące i przewidywane skutki finansowe istotnych ryzyka i szans,

• odporność (resilience) strategii i jej modelu biznesowego[5].

Ponadto – zgodnie z IRO-2 – w oświadczeniu o ZR jednostka wyjaśnia, w jaki sposób – zgodnie z zasadą podwójnej istotności – zidentyfikowała i oceniła jako istotne, wynikające z kwestii ZR, wpływy, ryzyko i szanse. Powinna zaprezentować:

• listę DR, które przedstawia w oświadczeniu o ZR,
• kwestie ZR, które pominęła jako nieistotne w wyniku oceny istotności.

Jednostka od samego początku powinna skrupulatnie dokumentować proces analizy podwójnej istotności. Jest to ważne, bo dzięki temu można:

• ocenić sprawność przebiegu procesu,
• podczas audytu wykazać, jakie kroki wykonywano, kontekst, w którym jednostka działa, z którymi interesariuszami przeprowadzono rozmowy, jakie okoliczności wzięto pod uwagę, jakie decyzje podjęto itd.

Proces analizy podwójnej istotności oraz jego wyniki podlegają audytowi biegłego rewidenta lub innego niezależnego dostawcy usług atestacyjnych. Zgromadzona przez jednostkę dokumentacja przebiegu procesu identyfikacji istotnych dla niej kwestii ZR będzie przeglądana i sprawdzana przez biegłego rewidenta w ramach weryfikacji sprawozdawczości ZR jednostki.

Ocena podwójnej istotności to proces dynamiczny. Otoczenie biznesowe jednostek stale się zmienia, podobnie jak oczekiwania ich interesariuszy. Zaleca się więc regularny przegląd zidentyfikowanych istotnych kwestii ZR w celu upewnienia się, czy pozostają aktualne, oraz sprawdzenia, czy od czasu ostatniej oceny nie zaszły istotne zmiany okoliczności.

Wpływ analizy podwójnej istotności na strategię ESG

Warto podkreślić, że analiza podwójnej istotności nie tylko określa zakres DR zawartych w sprawozdawczości ZR danej jednostki, lecz także pozwala na skoncentrowanie strategicznego zarządzania jednostką (zdefiniowanego w jej strategii ESG) na tych obszarach ESG, które są istotne dla jej działalności i zrównoważonego rozwoju.

Strategia ESG to program działań w zakresie ZR jednostki, czyli określenie, co zamierza ona zrobić i osiągnąć w trzech obszarach ESG (środowiskowym, społecznym i ładu korporacyjnego). Formułuje priorytety działań oraz kierunki rozwoju jednostki w tych obszarach.

Strategia ESG jednostki powinna i musi się odnosić do tych zagadnień ESG, które mają istotne znaczenie dla jej działalności, modelu biznesowego oraz kluczowych interesariuszy. Celem tych działań powinno być, co do zasady, redukowanie negatywnych wpływów i/lub zapobieganie im, wzmacnianie pozytywnych wpływów, unikanie bądź minimalizowanie ryzyka oraz wykorzystywanie szans.

Analiza podwójnej istotności jest narzędziem, które pozwala jednostce na właściwe identyfikowanie i ocenę ww. kluczowych czynników ESG. Wpływ analizy podwójnej istotności, a także dopasowywane okresowe jej wyniki mają więc podstawowe znaczenie dla poprawienia efektywności działania jednostki w kluczowych obszarach oraz lepszego zarządzania istotnymi ryzykiem i szansami ESG.

Standardy ESRS wymagają od jednostek, aby w oświadczeniach o ZR zawarły ujawnienia, jak ujmują kwestie ZR w swoich procesach planowania strategicznego. Kwestie ZR powinno się włączyć do długoterminowej strategii jednostki. Nie chodzi tu tylko o włączenie ich do planowania strategicznego i operacyjnego, lecz także o rozważanie, jak inicjatywy z nimi związane mogą się przyczynić do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstwa, oraz zastanowienie się, jak kwestie ZR przekładają się na innowacje, efektywność operacyjną i wzrost.

Jeżeli jednostka zidentyfikuje dużą liczbę IRO, może nadać im priorytet do celów zarządczych. Jednak do celów sprawozdawczości ESRS takie zarządcze ustalenie priorytetów nie ma znaczenia i jednostka musi raportować istotne informacje nt. wszystkich istotnych IRO, zwłaszcza gdy nie uwzględniła lub nie uwzględniła w pełni istotnych IRO w swoich politykach, celach i planach działania.

Po ustaleniu, które kwestie ZR są istotne dla jednostki, powinna ona wyznaczyć konkretne polityki, plany działania oraz cele i wskaźniki, którymi będzie mierzony postęp w ich osiąganiu. Na temat tego, jak powinny wyglądać DR jednostki dotyczące istotnych kwestii ZR i związanych z nimi IRO, będzie mowa w kolejnych częściach niniejszego cyklu artykułów.