Rachunkowość przyszłości

Rachunkowość hybrydowa

Inteligentna automatyzacja powoduje, że procesy rachunkowości są realizowane jednocześnie przez ludzi i wirtualne urządzenia (np. boty). Każdy z tych podmiotów inaczej korzysta z informacji, odmiennie ją przetwarza i wykorzystuje. Dostosowanie rachunkowości do sposobu pracy ludzi i botów powoduje jej rozwarstwienie. Pojawia się ono już w początkowej fazie automatyzacji, gdy (ro)botom powierza się realizację prostych, rutynowych i bardzo pracochłonnych zadań. Natomiast domeną specjalistów ds. rachunkowości jest wykonywanie bardziej złożonych zadań. Wraz z postępem automatyzacji i wprowadzaniem coraz bardziej zaawansowanych komponentów sztucznej inteligencji pojawiają się tzw. inteligentni agenci, którzy mogą przejąć także bardziej zaawansowane prace, zarezerwowane obecnie dla specjalistów ds. rachunkowości.

Rachunkowość hybrydowa składa się więc z dwóch zasadniczych, równoległych warstw aktywności pracy ludzi i wirtualnych urządzeń. Ich powiązanie wymaga dodatkowych rozwiązań, pozwalających na wzajemne „zrozumienie” przez ludzkich i wirtualnych pracowników efektów wspólnych wysiłków.

Jak stwierdzono, hybrydyzacja rachunkowości wymusza współdziałanie ludzi i wirtualnych urządzeń. Konfiguracje tych relacji mogą być takie jak w przypadku innych współpracowników. Specjalista ds. rachunkowości może współtworzyć bota i nadzorować jego pracę, korzystać z pomocy botów (tzw. wirtualny asystent) w wykonaniu własnych zadań, realizować zadania w konkurencji z botami, ale też być nadzorowany i sterowany przez wirtualne algorytmy. To ostatnie zjawisko jest określane jako cyborgizacja księgowych. Wyzwaniem jest odpowiednie zaprojektowanie każdej z warstw rachunkowości, korzystając z możliwości technologicznych oraz z kompetencji profesjonalistów, a także ich powiązanie w spójny system informacyjny, użyteczny dla szerokiego grona odbiorców.

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że efektem hybrydyzacji rachunkowości jest zapotrzebowanie na profesjonalistów z zakresu rachunkowości znających nowe technologie, mających doświadczenie w ich wykorzystaniu, a przede wszystkim umiejętnie współpracujących z coraz bardziej inteligentnymi komponentami technologicznymi.

Rachunkowość autonomiczna

Autonomizacja procesów rachunkowości to zjawisko, które polega na stopniowym przekazywaniu coraz większej liczby zadań FK do pełnej realizacji przez zaawansowane systemy technologiczne, bez konieczności stałej interwencji pracowników. Współcześnie procesy ewidencyjne mogą być ujmowane w księgach rachunkowych automatycznie, w wyniku zbudowania algorytmów ewidencji operacji gospodarczej, co powoduje, że systemy mogą samodzielnie przetwarzać, analizować i interpretować zaewidencjonowane dane, a także podejmować decyzje na podstawie algorytmów i zgromadzonych informacji. Cechą charakterystyczną bardziej zaawansowanych rozwiązań jest zdolność inteligentnych agentów do uczenia się na podstawie przeszłych operacji, co pozwala na ich ciągłe doskonalenie i adaptację do nowych wyzwań. Autonomizacja powoduje również, że realizacja kompleksowo zautomatyzowanych procesów w naturalny sposób „znika” z pola zainteresowania profesjonalistów, którzy określają ten efekt jako „wychodzenie księgowych z procesów”.

Należy podkreślić, że zachowanie właściwego nadzoru nad prawidłowością i efektywnością autonomicznych procesów FK oraz dostosowywanie ich do zmieniających się uwarunkowań regulacyjno-biznesowych redefiniuje rolę profesjonalistów z zakresu rachunkowości. Stają się oni projektantami systemów rachunkowości i nadzorującymi procesy informacyjno-decyzyjne. Warto zaznaczyć, że te coraz powszechniej pełnione funkcje wymagają wprowadzenia nowego zakresu pomiaru procesów FK oraz aktywności dynamicznych elementów technologicznych. W przypadku technologii robotycznej automatyzacji procesów (Robotic Process Automation, RPA) przykładem nowych metod pomiaru jest rachunkowość wirtualnych robotów[3]. Obejmuje ona modelową wizualizację pracy botów – tablice mierników i schematy ilustrujące różne aspekty działania botów, a także miary skierowane na ocenę osiągnieć ich operatorów. Na podstawie tego typu informacji profesjonaliści, jako projektanci rachunkowości, monitorują podlegające im procesy oraz podejmują inicjatywy skierowane na ich doskonalenie i rozwój.

Rachunkowość rozproszona

Oznacza ona integrację w rachunkowości różnorodnych źródeł danych ustrukturalizowanych i nieustrukturalizowanych. Tradycyjnie procesy FK obejmują wewnętrzne przetwarzanie danych w ujęciu pieniężnym, na podstawie sformalizowanych dowodów księgowych. Wykorzystanie takich ustrukturalizowanych danych pozwala, przy zastosowaniu odpowiednich metod rachunkowości, na odwzorowanie finansowego wymiaru działalności gospodarczej danej jednostki. Zwiększające się możliwości technologii teleinformatycznych i zauważalne upodobnianie się (tzw. homogenizacja) różnego typu systemów informacyjnych otwierają możliwości wykorzystania w rachunkowości danych nieustrukturalizowanych. Źródła informacji, takie jak e-maile, dokumenty tekstowe, posty w mediach społecznościowych czy nagrania wideo, nie mają stałej struktury, co sprawia, że ich analiza przez urządzenia wymaga zaawansowanych narzędzi, takich jak sztuczna inteligencja.

Połączenie dużych zbiorów danych ustrukturalizowanych i nieustrukturalizowanych otwiera szeroki zakres możliwości rozwoju metod rachunkowości i budowania coraz bardziej zaawansowanych modeli pomiarowych dla wielkości rzeczywistych (wycena) i przewidywanych (prognozy). Integracja rozproszonych danych zakłada rejestrację nie tylko finansowych skutków operacji gospodarczych, lecz także sygnałów o zmiennych, które je powodują bądź determinują. Przetwarzanie informacji o czynnikach kształtujących przychody, koszty lub wartość aktywów umożliwia bardziej kompleksowe i dynamiczne odwzorowanie prowadzonej działalności gospodarczej. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy rejestracja tego typu danych wyprzedza operacje gospodarcze (tzw. antecedencje). Pozwala to w większym stopniu przeorientować rachunkowość z przeszłości na teraźniejszości i przyszłość.

Zadaniem specjalistów ds. rachunkowości jest identyfikacja wartościowych zbiorów danych, zarówno ustrukturalizowanych, jak i nieustrukturalizowanych, które służą do prezentacji sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki i innych jej dokonań. Kluczowe jest zapewnienie, we współpracy z działami IT, wysokiej jakości oraz bezpieczeństwa danych surowych (tzw. rachunkowość danych surowych). Ich wiarygodność determinuje bowiem jakość informacji finansowej i niefinansowej uzyskiwanej za pomocą odpowiednio dobieranych zaawansowanych metod modelowania i wyceny. Ważne są również wysokie kwalifikacje specjalistów ds. rachunkowości w zakresie zaawansowanych metod integrujących rozporoszone i dynamiczne duże zbiory danych. Pełnią oni funkcję doradców biznesowych – przekształcających dane w wiedzę użyteczną dla zarządzających oraz innych interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych.

Rachunkowość rozszerzona

Odnosi się ona do tendencji wykraczania procesów FK poza granice jednego podmiotu gospodarczego oraz integracji komponentów informacyjnych z wielu powiązanych przedsiębiorstw i instytucji. Dostępne rozwiązania pozwalają na wymianę informacji, takich jak faktury, płatności i prognozy, między dostawcami, klientami i innymi interesariuszami. Do tego typu rozwiązań należy zaliczyć coraz popularniejsze przetwarzanie i przechowywanie danych w chmurze obliczeniowej oferowanej przez dostawców zewnętrznych. Inną ważną składową rachunkowości rozszerzonej stanowią elektroniczne bazy danych, do których są przesyłane zdygitalizowane raporty jednostki lub pozyskiwane są informacje niezbędne do wyceny bądź prognozowania (np. kursy NBP). Na transparentną i bezpieczną wymianę zaewidencjonowanych operacji gospodarczych między jednostkami pozwala technologia blockchain[4].

Rozwój rachunkowości rozszerzonej jest możliwy dzięki charakterystyce systemów informacyjnych, określanej jako interoperacyjność. Jest to zdolność zróżnicowanych technologicznie systemów do wzajemnej komunikacji i wymiany danych bez udziału (lub z ograniczonym udziałem) człowieka. Interoperacyjność pozwala na konstruowanie rachunkowości jednostki w efekcie integracji wielu aplikacji wewnętrznych i zewnętrznych, przy wykorzystaniu takich technologii, jak interfejs programowania aplikacji (Application Programming Interface, API). Dostawcami danych i użytkownikami rozszerzonej rachunkowości mogą być zarówno zewnętrzne komponenty technologiczne (np. boty), jak i ludzie – przedstawiciele jednostki i jej parterów biznesowych. Objęcie wewnętrznie projektowanymi procesami baz, aplikacji i dostępów dla operatorów zewnętrznych umożliwia integrację rozproszonej i rozszerzonej rachunkowości na wszystkich etapach – od pozyskania danych surowych do raportowania informacji i wykorzystania wiedzy.

Podstawą rozszerzonej rachunkowości, oprócz komunikujących się wzajemnie technologii, są standardy formatów danych i ujednolicone zasady raportowania. Standardy branżowe, dobre praktyki i regulacje prawne wyznaczają kierunki rozwoju oprogramowania biznesowego i baz elektronicznych, a tym samym determinują rachunkowość jednostek, które z nich korzystają. Do kompetencji specjalistów ds. rachunkowości należy więc włączyć jeszcze jedną funkcję – integratora, osoby, która we współpracy z IT zapewni zgodne z obowiązującymi zasadami i standardami (w tym regulacjami rachunkowości) powiązanie wewnętrznych komponentów rachunkowości jednostki z elementami technologii i operatorami partnerów.

Rachunkowość w czasie rzeczywistym

Postępująca inteligentna automatyzacja procesów rachunkowości jest napędzana dążeniem do zapewnienia odwzorowania działalności gospodarczej w czasie rzeczywistym. Drogą do osiągnięcia tego celu w zakresie danych rzeczywistych jest ścisłe zintegrowanie operacji gospodarczych z ich rejestracją elektroniczną. Operacje gospodarcze przeprowadzane w przestrzeni wirtualnej pozostawiają ślady cyfrowe, które mogą być wykorzystane jako dane wejściowe. Funkcję rejestratorów operacji odbywających się w czasie rzeczywistym mogą pełnić różnego rodzaju czujniki. Połączenie tych nowych źródeł danych surowych z odpowiednio dobranymi metodami pomiaru oraz zautomatyzowanym przetwarzaniem i archiwizacją informacji pozwala uniknąć typowych dla tradycyjnej księgowości periodyzacji wyceny i raportowania oraz opóźnień w dostępie do informacji o obecnej sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki.

Rachunkowość w czasie rzeczywistym dotyczy także przewidywań przyszłości. Aktunoza to prognoza w czasie rzeczywistym, której celem jest stworzenie obrazu sytuacji na dany moment, bazując na bieżących danych i przewidywaniach o najbliższej przyszłości. W celu sporządzenia aktunozy wykorzystuje się duże zbiory danych ustrukturalizowanych i nieustrukturalizowanych, które są dynamicznie analizowane za pomocą złożonych modeli matematycznych. Modele te opierają się na powiązaniach między zmiennymi, a zmieniające się dane mogą wpływać na modyfikację samego modelu obliczeniowego.

Aktunoza może dotyczyć różnych obszarów otoczenia jednostki (np. przewidywanie warunków pogodowych) oraz jej wewnętrznej działalności (np. prognoza oczekiwanego poziomu kosztów). Umożliwia szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu i zoptymalizowanie działalności wewnętrznej z uwzględnieniem wielokryterialnej oceny efektywności.

Zwiększenie dostępności informacji w czasie rzeczywistym wpływa na zmianę rytmu pracy specjalistów ds. rachunkowości. W przyszłości praca może być podyktowana – w większym stopniu niż okresami rozliczeniowymi – biznesową działalnością jednostki, celami strategicznymi i bieżącymi operacyjnymi wyzwaniami. Potencjał pracowników, uwolniony w efekcie inteligentnej automatyzacji, może być kierowany na doradztwo i szkolenie użytkowników rachunkowości oraz dostosowanie rachunkowości do zmieniających się uwarunkowań regulacyjnych i biznesowych. Warto też zwrócić uwagę na zwiększenie udziału kadry ekonomiczno-finansowej w przedsięwzięciach projektowych – zarówno tych skierowanych na ewolucję systemu rachunkowości, jak i tych, których celem jest wyznaczenie kierunków strategicznych i poprawa efektywności działalności jednostki.

Rachunkowość zintegrowana

Możliwości zaawansowanego modelowania w rachunkowości dotyczą nie tylko skutków operacji gospodarczych, lecz także innego rodzaju obiektów związanych z prowadzoną działalnością. Do zintegrowania rachunkowości z określonymi obiektami służą tzw. cyfrowe bliźniaki. Są to wirtualne reprezentacje różnych obiektów fizycznych, procesów produkcyjnych, produktów i usług, które mogą być wykorzystane w celu symulacji ich działania. Połączenie cyfrowych bliźniaków z biznesowymi kryteriami oceny umożliwia rozwój nowej grupy metod rachunkowości skierowanych na optymalizację tych obiektów. Przyjmują one formę dodatkowych funkcjonalności w oprogramowaniu cyfrowego bliźniaka, które pozwalają odwzorować ekonomiczno-finansowy wymiar danego obiektu oraz wykorzystać go na etapie projektowania i testowania.

Przykładem tego typu rozwiązań są systemy BIM (Building Information Modelling) – oprogramowanie do tworzenia cyfrowych bliźniaków projektowanych budynków. Moduły do kalkulacji kosztów wykonania budynku oraz jego eksploatacji służą projektantom do poszukiwania propozycji projektowych, które będą najlepiej odpowiadały przyjętym kryteriom decyzyjnym. Rachunkowość w tym przypadku jest zintegrowana z oprogramowaniem do projektowania lub symulowania pracy danego typu obiektów.

Przykład integracji metod rachunkowości z obiektami fizycznymi stanowią nowoczesne systemy sterowania. Pozwalają one na powiązanie sposobu działania danej maszyny lub urządzenia z kryteriami ekonomiczno-finansowymi. Dobrym przykładem tego typu innowacyjnych rozwiązań są systemy sterowania inteligentnymi budynkami uwzględniające koszty zużycia istotnych zasobów (np. energii) przy zachowaniu wymaganej funkcjonalności pomieszczeń. Wykorzystanie – na potrzeby sterowania – danych historycznych dotyczących pracy urządzeń z aktunozami dotyczącymi warunków ich wykorzystania (np. pogoda, sposób wykorzystania) umożliwia optymalizację kosztów eksploatacji w krótkich i dłuższych przedziałach czasu. Warto zauważyć, że w omawianym przypadku użytkownikami informacji z zakresurachunkowości są nie tylko ludzie projektujący rozwiązania i podejmujący decyzje, lecz także bezpośrednio sterowane maszyny i urządzenia.

Dla specjalistów ds. rachunkowości zintegrowana rachunkowość otwiera kolejny obszar współpracy z profesjonalistami z innych obszarów, szczególnie inżynierii i IT. Znajomość możliwości funkcjonalnych aplikacji branżowych (projektowych, produkcyjnych), możliwości konfiguracji działania określonych maszyn i urządzeń oraz umiejętność powiązania ich funkcjonalności z kryteriami podejmowania decyzji, właściwymi z punktu widzenia przyjętych celów jednostki, to kolejny potencjalnie rozwojowy obszar nowych kwalifikacji. Wymaga on od specjalistów ds. rachunkowości właściwego przełożenia wielu zróżnicowanych celów biznesowych, istotnych wymiarów oddziaływania, ale też ograniczeń technicznych i biznesowych, na różne poziomy funkcjonowania jednostki – od pojedynczych czynności i obiektów po zintegrowane procesy o znaczeniu strategicznym.

Rachunkowość ekonomiczna

Zastosowanie nowoczesnych technologii w rachunkowości, takich jak sztuczna inteligencja, chmura obliczeniowa, blockchain, cyfrowe bliźniaki czy platformy cyfrowe, wiąże się z bardzo zróżnicowanym (często wysokim) poziomem kosztów wdrożenia i utrzymania. Transformacja cyfrowa wymaga środków finansowych, zaangażowania zarządzających i pracowników oraz czasu na adaptację organizacji.

Zmiany w rachunkowości jako obszarze wspomagającym zwykle postępują w ślad za rozwiązaniami wprowadzanymi w głównych obszarach działalności biznesowej, tj. segmentach generujących przychody i wartości dla klientów. W każdym z tych obszarów zmiana technologiczna powinna być podyktowana kryteriami biznesowymi, które uwzględniają kierunki i perspektywy rozwoju działalności oraz inne uwarunkowania determinujące wpływ zaawansowanych technologii na efektywność operacyjną oraz potencjalne korzyści w zakresie poprawy konkurencyjności, redukcji ryzyka i zachowania pozytywnego wizerunku.

Współcześnie specjaliści ds. rachunkowości powinni rozwijać umiejętności wykorzystania metod, które umożliwią wyszukanie z gąszczu ogromnych możliwości rozwiązań dostosowanych do specyfiki danej jednostki. Mowa tu o metodach oceny efektowności projektów składających się na ścieżkę transformacji cyfrowej. Metody te pozwalają – w fazie wprowadzenia nowych technologii – na doskonalenie i rozwój procesów produkcyjnych, pomocniczych i biznesowych. Tego typu narzędzi optymalizacyjnych potrzebuje także system rachunkowości.

Zarządzanie rachunkowością poprzez ciągły rozwój i optymalizację procesów na poziomie adekwatnym do potrzeb i możliwości, wymaga wykorzystania odpowiednich metod monitorowania efektywności. Kluczowe w tym aspekcie stają się kompetencje zarządcze – współkreowanie kierunków rozwoju rachunkowości jednostki oraz zdolności do ich efektywnej implementacji poprzez integrację pracy ludzkiej z działaniami coraz bardziej inteligentnych komponentów technologicznych.

Podsumowanie

Rachunkowość podlega dynamicznej transformacji technologicznej, która zmienia jej postrzeganie, metody i praktyki. Współcześnie praktyki najbardziej zaawansowanych technologicznie jednostek wskazują na kilka głównych trendów rachunkowości przyszłości.

Rachunkowość hybrydowa odzwierciedla postępujące rozwarstwienie w systemach rachunkowości, wynikające z odmiennego sposobu funkcjonowania współpracujących ze sobą ludzi i wirtualnych (inteligentnych) urządzeń.

Rachunkowość autonomiczna sygnalizuje, że odwzorowanie działalności gospodarczej może się odbywać z coraz mniejszym udziałem ludzi.

Rachunkowość rozproszona podkreśla obserwowaną w systemach informacyjnych jednostek integrację dużych zbiorów danych ustrukturalizowanych i nieustrukturalizowanych.

Rachunkowość rozszerzona zwraca uwagę na powiązanie w rachunkowości komponentów informacyjnych wielu przedsiębiorstw i instytucji. Rachunkowość w czasie rzeczywistym obrazuje docelowy ideał dostarczania zaktualizowanych informacji biznesowych, w ślad za zmieniającą się sytuacją jednostki. Rachunkowość zintegrowana pokazuje możliwości wprowadzenia metod rachunkowości bezpośrednio do oprogramowania stosowanego do projektowania różnych obiektów i sterowania ich działaniem.

Rachunkowość ekonomiczna natomiast wskazuje, że rozbudowa tak zaawansowanego systemu informacyjnego powinna być prowadzona efektywnie, z uwzględnieniem specyfiki danej jednostki oraz dostępnych technologii.

Inteligentna automatyzacja rachunkowości z wykorzystaniem technologii automatyzacji procesów biznesowych, sztucznej inteligencji, blockchain czy chmury obliczeniowej redefiniuje także tradycyjne role i kompetencje profesjonalistów z zakresu rachunkowości.

Aktywny udział w rachunkowości przyszłości wymaga od profesjonalistów rozwoju nowych kompetencji:

• podążania za zmianami technologicznymi i wykorzystania ich możliwości,
• aktywnej współpracy ze specjalistami z innych obszarów (szczególnie IT),
• umiejętności współdziałania z coraz bardziej inteligentnymi komponentami technologicznymi,
• reorientacji zadań z wykonawców na projektantów i zarządzających procesami rachunkowości,
• gotowości zmiany zakresu i rytmu pracy na bardziej projektowy,
• traktowania rachunkowości jako integralnej składowej działalności jednostki, podlegającej ciągłemu doskonaleniu zgodnie z przyjętymi kryteriami efektywności.

Zasygnalizowane tendencje transformacji cyfrowej dodatkowo nakładają się na wyzwania związane z wprowadzeniem w rachunkowości idei zrównoważonego rozwoju.

Oba te szerokie trendy coraz bardziej przesuwają specjalistów ds. rachunkowości z roli dostawców wiarygodnej informacji gospodarczej do pozycji doradców wspierających rozwój i sukcesy biznesowe podmiotów gospodarczych.