Zatrudnienie „na czarno” i wypłaty „pod stołem” na celowniku fiskusa

Dodatkowy przychód u pracodawcy

Przychodem z działalności gospodarczej ma być wartość pracy osoby zatrudnionej nielegalnie w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ustalona za każdy miesiąc, w którym zostało stwierdzone nielegalne zatrudnienie, w wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w danym miesiącu na podstawie ustawy z 10.10.2002 o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jedn. DzU z 2020 poz. 2207).

Przychód w takim przypadku ma powstawać na dzień stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia (art. 14 ust. 2 pkt 20 updof), niezależnie od tego, czy pracodawca wypłacał nielegalnie zatrudnionemu wynagrodzenie oraz w jakiej wysokości (art. 14 ust. 2j updof).

Przychodem z działalności gospodarczej będzie także wartość przychodu pracownika, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 151 updof – czyli faktycznie wypłaconego z tytułu nielegalnego zatrudnienia bądź z tytułu zatrudnienia legalnego w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił go właściwym organom państwowym. Jeśli więc faktycznie wypłacane wynagrodzenie będzie wyższe niż określone w umowie o pracę, różnica będzie przychodem pracodawcy (art. 14 ust. 2 pkt 21 updof).

Wyłączenie z kosztów

Pracodawca poniesie też konsekwencje po stronie kosztów uzyskania przychodów. Wynagrodzenie wypłacone z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz różnica między wynagrodzeniem faktycznie wypłaconym a wynagrodzeniem oficjalnym ma być z takich kosztów wyłączone (art. 23 ust. 1 pkt 55c updof).

Kosztem uzyskania przychodów pracodawcy nie będą również składki na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia, mimo że będą finansowane z jego środków jako płatnika składek (art. 23 ust. 1 pkt 55d updof).

Analogiczne rozwiązania – w zakresie opodatkowania przychodów i wyłączenia z kosztów uzyskania – zostaną wprowadzone w updop (art. 12 ust. 1 pkt 12 i 13 oraz ust. 3n, art. 16 ust. 1 pkt 57c i 57d) oraz – w zakresie opodatkowania przychodów – w uzpd (art. 12 ust. 1 pkt 7 lit. e – stawka ryczałtu od takiego przychodu wyniesie 3%).

Obciążenia składkowe

Zmieniona usus w art. 16 ust. 1e stanowi, że w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek, czyli pracodawcę.

Odpowiednie regulacje przewidziano również w ustawie zdrowotnej. Według jej art. 86 ust. 1 pkt 17 składki na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 151 updof, od części wynagrodzenia, które podlega zwolnieniu od podatku dochodowego, ma opłacać pracodawca.

Sytuacja pracownika

Nielegalnie zatrudniony zachowa pełne prawo do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, chociaż nie będzie w najmniejszym stopniu partycypować w finansowaniu swoich ubezpieczeń (składki będą w całości pokrywane przez pracodawcę).

Przychody pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym, będą zwolnione z PIT (art. 21 ust. 1 pkt 151 updof).

Nowe przepisy mogą stworzyć swoistą zachętę dla pracowników do składania donosów na pracodawców. Pracownik nie poniesie żadnych konsekwencji w zakresie podatków ani składek. To z kolei może wręcz zachęcać do wykorzystywania organów państwowych w sporach z pracodawcami i prowadzić do ich fałszywego oskarżania.