Zryczałtowany CIT od dochodów spółek kapitałowych – podstawowe zasady

Został on wprowadzony ustawą z 28.11.2020 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw[1] (dalej nowelizacja). Przepisy umożliwiające wybór ryczałtu oraz określające reguły jego stosowania zamieszczono w nowym rozdz. 6b updop.

W niniejszym opracowaniu przybliżę podstawowe zasady korzystania z tej formy opodatkowania i alternatywę dla niej, jaką jest utworzenie funduszu inwestycyjnego. Jak zwykle „diabeł tkwi w szczegółach” – z uwagi na złożoność zagadnienia zostaną one przedstawione w kolejnych artykułach, na licznych przykładach, z uwzględnieniem objaśnień MF[2].

Podkreślenia wymaga, że ryczałt od dochodów spółek kapitałowych (dalej ryczałt) jest dostępny tylko dla niektórych podatników CIT. To uproszczona forma opodatkowania, niewymagająca rozbudowanej rachunkowości podatkowej (przychodami/kosztami podatkowymi spółki są przychody/koszty ustalone zgodnie z uor, choć z pewnymi wyjątkami). Domyślnymi zasadami opodatkowania CIT pozostają zasady dotychczasowe, natomiast spółka kapitałowa może wybrać ryczałt, co wymaga zgłoszenia do US.

Ryczałtowe opodatkowanie znacznie się różni od reguł podstawowych. Istotą ryczałtu jest brak opodatkowania bieżących zysków, a opodatkowanie ich dopiero na etapie wypłaty dywidendy. Zaletą tej formy opodatkowania jest też m.in. niższe łączne opodatkowanie (na poziomie spółki i wspólnika[3]) w razie wypłaty zysku bądź przeznaczenia go na pokrycie strat, a także brak konieczności ustalania i zapłaty podatku od przychodów z budynków. Z kolei wadą tej formy opodatkowania jest jej niedostępność dla znacznej grupy podatników CIT (z uwagi na wyśrubowane warunki stosowania ryczałtu), a także potencjalnie wyższe opodatkowanie w przypadku niektórych kategorii dochodu oraz konieczność poniesienia wydatków inwestycyjnych o określonej wartości i w ściśle przewidzianym terminie (niezależnie od wysokości zysków).

Ryczałt jest przy tym wybierany na 4-letni okres rozliczeniowy. Spółka, która stosuje tę formę opodatkowania przez 4 kolejne lata podatkowe, musi w tym okresie spełniać wszystkie ustawowe warunki, co stanowi istotne zobowiązanie.

Wybór ryczałtu następuje przez złożenie zawiadomienia ZAW-R, do właściwego dla spółki w sprawach CIT naczelnika US, w terminie do końca pierwszego miesiąca pierwszego roku podatkowego, w którym spółka wybiera tę formę opodatkowania. Przykładowo zatem spółka, która chce stosować ryczałt od 1.01.2021 r., powinna złożyć zawiadomienie do 1.02.2021 r. (ostatni dzień stycznia przypadał w niedzielę). Brak zawiadomienia w tym terminie oznacza stosowanie ogólnych zasad opodatkowania CIT.

Wybór ryczałtu dokonywany jest na okres bezpośrednio po sobie następujących 4 lat podatkowych, wskazany przez podatnika w zawiadomieniu, i ulega automatycznemu przedłużeniu na kolejne 4-letnie okresy, chyba że podatnik złoży informację o rezygnacji z ryczałtu w deklaracji za ostatni rok podatkowy, w którym chce być opodatkowany w taki sposób (art. 28f updop).

Kto nie może wybrać ryczałtu

W art. 28k ust. 1 updop ustawodawca wskazał katalog podmiotów, które nie mogą korzystać z ryczałtowej formy opodatkowania CIT. Są to:

• przedsiębiorstwa finansowe wymienione w art. 15c ust. 16 updop (m.in. banki, skok, firmy inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń oraz reasekuracji, fundusze inwestycyjne),
• instytucje pożyczkowe,
• spółki osiągające dochody zwolnione z opodatkowania na podstawie zezwoleń strefowych (z tytułu działalności prowadzonej w specjalnych strefach ekonomicznych lub w Polskiej Strefie Inwestycji),
• spółki postawione w stan upadłości lub likwidacji,
• spółki, które wzięły udział w niektórych operacjach restrukturyzacyjnych (patrz ramka) – przez okres co najmniej 24 mies. od momentu dokonania takiej operacji.

Warunki stosowania ryczałtu

Opodatkowane w formie ryczałtu mogą być jedynie spółki z o.o. oraz akcyjne; nie jest on dostępny dla innych podatników CIT. Przykładowo z ryczałtu nie skorzysta ska czy spółka komandytowa, która od 2021 r. stanie się podatnikiem CIT.

Spółki kapitałowe, które zechcą stosować nową formę opodatkowania, muszą spełnić liczne, przedstawione niżej warunki, wynikające z art. 28j updop. Jak już wspomniałem, muszą być one spełnione również w całym okresie opodatkowania ryczałtem.

1. Przychody. Ryczałt może wybrać jedynie taka spółka kapitałowa, której łączne przychody brutto z działalności (z uwzględnieniem kwoty należnego VAT), osiągnięte w poprzednim roku podatkowym, nie przekroczyły 100 mln zł[5]. Przy obliczaniu limitu należy uwzględnić wszelkie przychody z działalności, w tym te zwolnione od CIT, bez względu na to, czy klasyfikowane są do źródła zyski kapitałowe, czy do innych źródeł przychodu. Wybierając ryczałt począwszy od 1.01.2021 r.[6], należy więc wziąć pod uwagę przychód podatkowy brutto z działalności za 2020 r. (będzie to suma przychodów wykazana w zeznaniu rocznym CIT-8 składanym przez spółkę za ostatni rok podatkowy przed wyborem ryczałtu).

Warunek ten powinien być też spełniony w całym 4-letnim okresie opodatkowania ryczałtem, a więc w każdym kolejnym roku stosowania ryczałtu spółka sprawdza, czy przychody brutto z działalności, osiągnięte w poprzednim roku podatkowym, nie przekroczyły 100 mln zł. Ponieważ w okresie opodatkowania ryczałtem podatnik opiera swoje rozliczenia na wyniku rachunkowym, w kolejnych latach stosowania ryczałtu będzie to przychód wynikający ze sprawozdania finansowego, powiększony o należny VAT.

Jeżeli rok podatkowy spółki trwa dłużej albo krócej niż 12 następujących po sobie miesięcy, to w celu ustalenia, czy spełniony jest warunek korzystania z ryczałtu, przychód za ten rok ustala się jako iloraz przychodu brutto osiągniętego w tym roku oraz ilorazu liczby dni w okre‑

sie opodatkowania ryczałtem i liczby 365.

2. Struktura przychodów. Wybór i stosowanie ryczałtu są możliwe, o ile mniej niż 50% przychodów z działalności spółki kapitałowej w poprzednim roku

• wierzytelności,
• odsetek i pożytków od wszelkiego rodzaju pożyczek,
• części odsetkowej raty leasingowej,
• poręczeń i gwarancji,
• praw autorskich lub praw własności przemysłowej, w tym z tytułu zbycia tych praw,
• zbycia i realizacji praw z instrumentów finansowych,
• transakcji z podmiotami powiązanymi w rozumieniu updop – w przypadku gdy w związku z tymi transakcjami nie jest wytwarzana wartość dodana pod względem ekonomicznym lub wartość ta jest znikoma.

3. Zatrudnienie. Z ryczałtu mogą korzystać jedynie te spółki, które zatrudniają na podstawie umowy o pracę co najmniej 3 osoby w przeliczeniu na pełne etaty, niebędące udziałowcami ani akcjonariuszami. Przy tym ww. liczbę pracowników należy zatrudniać przez co najmniej 300 dni w roku podatkowym, a w przypadku gdy rokiem podatkowym nie jest okres kolejnych 12 mies. kalendarzowych – przez co najmniej 82% dni przypadających w roku podatkowym.

Warunek ten będzie spełniony także wówczas, gdy spółka ponosi miesięcznie wydatki w kwocie stanowiącej co najmniej 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, z tytułu wypłaty wynagrodzeń na rzecz zatrudnionych na podstawie umowy innej niż umowa o pracę co najmniej 3 osób fizycznych, niebędących udziałowcami ani akcjonariuszami (o ile w związku z wypłatą tych wynagrodzeń na spółce ciąży obowiązek poboru zaliczek na PIT i składek na ubezpieczenia społeczne). Liczą się zatem również inne formy zatrudnienia, takie jak umowa zlecenia.

U małego podatnika[7] w pierwszym roku opodatkowania ryczałtem warunek dotyczący zatrudnienia uznaje się za spełniony, jeżeli na podstawie umowy o pracę albo cywilnoprawnej zatrudnia on co najmniej 1 osobę niebędącą udziałowcem ani akcjonariuszem. Jednak w kolejnych latach mały podatnik jest zobowiązany zwiększyć zatrudnienie do 3 osób, aby nadal spełniać warunki korzystania z ryczałtu.

4. Struktura udziałowców/akcjonariuszy. Z opodatkowania w formie ryczałtu mogą korzystać tylko te spółki kapitałowe, których udziałowcami/akcjonariuszami są wyłącznie osoby fizyczne nieposiadające praw majątkowych związanych z prawem do otrzymania świadczenia jako założyciele (fundatorzy) lub beneficjenci fundacji, trustu bądź innego podmiotu albo stosunku prawnego o charakterze powierniczym.

Udziałowcy/akcjonariusze mogą natomiast posiadać udziały/akcje w innych spółkach kapitałowych lub osobowych – krajowych albo zagranicznych. Wykluczone z opodatkowania w tej formie są zatem wszystkie spółki, których udziałowcami są np. inne spółki lub fundusze inwestycyjne.

5. Posiadanie udziałów/akcji w innych podmiotach. Prawo do ryczałtu mają jedynie takie spółki, które same nie posiadają udziałów ani akcji w innych podmiotach, np. w spółkach kapitałowych lub osobowych, funduszach inwestycyjnych, instytucjach wspólnego inwestowania, a także innych praw majątkowych związanych z prawem do otrzymania świadczenia jako założyciel (fundator) lub beneficjent fundacji, trustu bądź innego podmiotu albo stosunku prawnego o charakterze powierniczym. Z ryczałtu nie skorzystają więc np. spółki holdingowe, ale również z o.o., które są komplementariuszami w spółkach komandytowych.

6. Niesporządzanie sprawozdań finansowych zgodnie z MSR. Spółka wybierająca ryczałt nie może sporządzać – za okres opodatkowania ryczałtem – sprawozdań finansowych zgodnie z MSR. Podatnik korzystający z ryczałtu ustala bowiem swój wynik finansowy i zarazem podatkowy na podstawie przepisów o rachunkowości. Ma zatem obowiązek prowadzić księgi rachunkowe oraz sporządzać sprawozdania finansowe na podstawie przepisów uor.

Obowiązek ponoszenia nakładów inwestycyjnych

Spółka kapitałowa, która wybierze ryczałt, w okresie stosowania tej formy opodatkowania ma obowiązek ponosić bezpośrednie nakłady na cele inwestycyjne, w odpowiedniej wysokości.

Chodzi o faktycznie poniesione w danym roku podatkowym wydatki na:

• nabycie fabrycznie nowych środków trwałych lub wytworzenie środków trwałych zaliczonych do grupy 3–8 KŚT (z wyłączeniem samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku służących głównie celom osobistym udziałowców/akcjonariuszy lub członków ich rodzin[8]),
• opłaty z tytułu umowy leasingu finansowego (w rozumieniu art. 3 ust. 4 lub 6 uor), w części stanowiącej spłatę wartości początkowej ww. środków trwałych.

Wydatki na cele inwestycyjne muszą być poniesione w wysokości co najmniej:

• 15%, jednak nie mniejszej niż 20 tys. zł – w okresie kolejno następujących po sobie 2 lat podatkowych stosowania ryczałtu, albo
• 33%, jednak nie mniejszej niż 50 tys. zł – w okresie 4 lat podatkowych stosowania ryczałtu,

w stosunku do ustalonej na ostatni dzień roku podatkowego poprzedzającego odpowiednio 2- albo 4-letni okres opodatkowania ryczałtem wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grupy 3–8 KŚT (z wyłączeniem samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku służących głównie celom osobistym udziałowców/akcjonariuszy lub członków ich rodzin).

Nakłady rozliczane są w okresach 2- albo 4-letnich. Domyślny okres rozliczeniowy to 2 lata, a okres 4 lat może wybrać jedynie podatnik, który realizuje znaczącą dla prowadzonej działalności inwestycję (art. 28g ust. 4 updop). Przy ocenie, czy inwestycja jest znacząca, uwzględnia się (art. 28g ust. 5 updop):

• istotność ponoszonych nakładów,
• ich wpływ na zmianę przedmiotu prowadzonej działalności lub poszerzenie jej zakresu,
• ich wpływ na przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część.

Zatem 4-letni okres rozliczenia nakładów inwestycyjnych może wybrać spółka, której wydatki inwestycyjne są kwotowo istotne w skali prowadzonej przez nią działalności gospodarczej albo prowadzą do znaczącej zmiany w zakresie tej działalności.

O wyborze 4-letniego okresu rozliczenia inwestycji podatnik musi poinformować US przed upływem pierwszego 2-letniego okresu rozliczenia inwestycji, wskazując w zawiadomieniu przedmiot inwestycji, lata poniesienia nakładów na cele inwestycyjne oraz termin planowanego zakończenia inwestycji.

Spółka, która jest opodatkowana ryczałtem, może nie ponosić ww. nakładów na cele inwestycyjne, jeżeli w 2-letnim okresie rozliczenia inwestycji zwiększy wydatki na wynagrodzenia osób zatrudnionych, z wyjątkiem udziałowców/akcjonariuszy, o co najmniej 20% (nie mniej niż 30 tys. zł) w stosunku do kwoty takich wydatków poniesionych w roku podatkowym poprzedzającym 2-letni okres opodatkowania ryczałtem (art. 28g ust. 6 updop).

Podatnik rozpoczynający działalność oraz mały podatnik w pierwszym 2-letnim okresie opodatkowania ryczałtem mogą stosować omówione wyżej wskaźniki obowiązkowych nakładów na inwestycje albo wzrostu wynagrodzeń obniżone o 50% (art. 28g ust. 7 updop)[9].

Utrata prawa do ryczałtu

Podatnik objęty ryczałtem traci prawo do niego w kilku przypadkach:

• z końcem ostatniego roku podatkowego 4-letniego okresu, na jaki wybrał tę formę opodatkowania, o ile złoży do US informację o rezygnacji z opodatkowania ryczałtem (art. 28l ust. 1 pkt 1 updop);
• z końcem ostatniego roku podatkowego 2- albo 4-letniego okresu, w którym nie poniósł ww. nakładów na cele inwestycyjne w odpowiedniej wysokości;
• z końcem roku podatkowego, w którym nie spełni omówionych wyżej warunków stosowania ryczałtu, dotyczących wysokości przychodów, ich struktury albo zatrudnienia (art. 28l ust. 1 pkt 3 updop);
• z końcem roku poprzedzającego rok podatkowy (art. 28l ust. 1 pkt 4 updop), w którym:

• nie spełnił któregokolwiek z omówionych wyżej warunków stosowania ryczałtu, dotyczących struktury udziałowców/akcjonariuszy, nieposiadania udziałów w innych podmiotach, niesporządzania sprawozdania finansowego zgodnie z MSR, albo
• nie prowadził ksiąg podatkowych lub dane wynikające z tych ksiąg nie pozwalają na określenie wyniku finansowego netto, albo
• doszło do przejęcia innego podmiotu lub przejęcia przez inny podmiot.

Spółka, która wybierze opodatkowanie ryczałtem, nie może natomiast dobrowolnie zrezygnować z tej formy opodatkowania w trakcie biegu 4-letniego okresu, na który ryczałt został wybrany[10].

We wszystkich opisanych wyżej przypadkach utraty prawa do ryczałtu spółka będzie mogła ponownie wybrać tę formę opodatkowania dopiero po upływie 3 lat podatkowych, jednak nie wcześniej niż po upływie 36 mies., następujących po roku kalendarzowym, w którym utraciła do niej prawo (art. 28l ust. 2 updop).

Podstawa opodatkowania

Opodatkowaniu ryczałtem (na podstawie art. 28m ust. 1 pkt 1 updop) podlega dochód odpowiadający wysokości zysku netto, ustalonego na podstawie przepisów o rachunkowości, wypracowanego w okresie opodatkowania ryczałtem w części, w jakiej zysk ten został uchwałą o podziale lub pokryciu wyniku finansowego netto przeznaczony:

• do wypłaty udziałowcom/akcjonariuszom (dochód z tytułu podzielonego zysku) lub
• na pokrycie strat powstałych w okresie poprzedzającym okres opodatkowania ryczałtem (dochód z tytułu zysku przeznaczonego na pokrycie strat).

Zasadniczo więc spółka nie płaci podatku dochodowego od osiągniętego zysku tak długo, jak długo nie podlega on wypłacie na rzecz udziałowców.

Brak zapłaty na bieżąco podatku dochodowego w okresie stosowania ryczałtu nie oznacza uzyskania bezterminowego zwolnienia podatkowego. Zgodnie bowiem zakończy opodatkowanie ryczałtem, powstaje dochód w wysokości sumy zysków netto osiągniętych w każdym roku stosowania opodatkowania ryczałtem (dochód z tytułu zysku netto) w części, w jakiej te zyski:

• nie były zyskami podzielonymi lub
• nie zostały przeznaczone na pokrycie straty.

Gdy zatem spółka z jakiegokolwiek powodu przestanie stosować ryczałt (np. w wyniku zakończenia 4-letniego okresu i rezygnacji z kontynuacji tej formy opodatkowania), będzie musiała zapłacić zryczałtowany podatek od całości zysków osiągniętych w latach korzystania z ryczałtu, które wcześniej nie podlegały opodatkowaniu.

Spółka może być zobowiązana do zapłaty podatku również w sytuacji, gdy nie podjęła decyzji o przeznaczeniu zysku netto do wypłaty albo na pokrycie strat z lat poprzedzających stosowanie ryczałtu. Opodatkowaniu podlega bowiem dochód odpowiadający wysokości:

• ukrytych zysków (dochód z tytułu ukrytych zysków),
• wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą (dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą).

Przez ukryte zyski (art. 28m ust. 3 updop) należy rozumieć wszelkie świadczenia pieniężne, niepieniężne, odpłatne, nieodpłatne lub częściowo odpłatne, wykonane w związku z prawem do udziału w zysku, inne niż podzielony zysk, których beneficjentem, bezpośrednio bądź pośrednio, jest udziałowiec/akcjonariusz lub podmiot powiązany bezpośrednio bądź pośrednio z podatnikiem lub z tym udziałowcem/akcjonariuszem.

Przepis wskazuje przykładowe wypłaty stanowiące ukryte zyski:

• kwota pożyczki (kredytu) udzielonej przez spółkę kapitałową udziałowcowi/akcjonariuszowi lub podmiotowi z nim powiązanemu,
• odsetki, prowizje, wynagrodzenia i opłaty od pożyczki (kredytu) udzielonej spółce kapitałowej przez udziałowca/akcjonariusza lub podmiot z nim powiązany,
• świadczenia wykonane na rzecz fundacji prywatnej lub rodzinnej, podmiotu równoważnego takiej fundacji bądź przedsiębiorstwa prowadzonego przez taką fundację/podmiot, lub na rzecz beneficjentów takiej fundacji/podmiotu,
• świadczenia wykonane na rzecz trustu lub innego podmiotu albo stosunku prawnego o charakterze powierniczym,
• nadwyżka wartości rynkowej transakcji określona zgodnie z przepisami o cenach transferowych ponad ustaloną cenę tej transakcji (w przypadku ustalenia takiej nadwyżki przez organ podatkowy w trybie art. 11c updop),
• nadwyżka zwróconej kwoty dopłaty, wniesionej do spółki zgodnie z odrębnymi przepisami, ponad kwotę wniesionej dopłaty,
• wypłacone z zysku wynagrodzenie z tytułu umorzenia udziału/akcji lub ze zmniejszenia wartości udziału/akcji,
• równowartość zysku przeznaczonego na podwyższenie kapitału zakładowego,
• darowizny, w tym prezenty i wszelkiego rodzaju ofiary, dokonane na rzecz udziałowców/akcjonariuszy albo podmiotów powiązanych ze spółką lub z udziałowcem/akcjonariuszem,
• wydatki na reprezentację.

Jednocześnie art. 28m ust. 4 updop nakazuje wyłączyć z ukrytych zysków następujące kwoty:

• wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy, powołania w skład zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych, umowy zlecenia lub o dzieło, kontraktu menedżerskiego, a także zasiłki pieniężne z ubezpieczeń społecznych wypłacone osobie fizycznej[11] – ale tylko do wysokości 5-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia wypłacanego przez podatnika z ww. tytułów w jego przedsiębiorstwie, przy czym dodatkowo kwota ta nie może przekroczyć 5-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw[12];
• wydatki i odpisy amortyzacyjne oraz odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, związane z używaniem samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku:

• w pełnej wysokości – gdy są wykorzystywane wyłącznie na cele działalności gospodarczej,
• w wysokości 50% – gdy nie są wykorzystywane wyłącznie na te cele;

• wartość pożyczki (kredytu) zwróconego przez spółkę udziałowcowi/akcjonariuszowi lub podmiotowi powiązanemu, z wyłączeniem odsetek, prowizji, wynagrodzeń i opłat.

Dochód powstanie dla spółki rozliczającej się ryczałtem także z tytułu „wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą”. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane w przepisach, a więc można się spodziewać, że będzie budzić daleko idące kontrowersje.

W updop wskazano również inne, szczególne kategorie dochodu podlegającego opodatkowaniu, takie jak:

• nadwyżka wartości rynkowej składników, przejmowanego majątku lub wniesionego w drodze wkładu niepieniężnego ponad wartość podatkową tych składników (dochód z tytułu zmiany wartości składników majątku),
• wartość przychodów i kosztów podlegających zgodnie z przepisami o rachunkowości zarachowaniu w roku podatkowym i uwzględnieniu w zysku (stracie) netto, które nie zostały uwzględnione w tym zysku (stracie) netto (dochód z tytułu nieujawnionych operacji gospodarczych).

Stawki ryczałtu

Stawki ryczałtu od dochodów spółek kapitałowych są wyższe od stawek CIT stosowanych przez podatników rozliczających się na zasadach ogólnych. Zgodnie bowiem z art. 28o ust. 1 updop ryczałt wynosi:

• 15% podstawy opodatkowania – w przypadku małego podatnika oraz podatnika, u którego wartość średnich przychodów w okresie stosowania ryczałtu nie przekracza wartości maksymalnych przychodów określonych dla małego podatnika,
• 25% podstawy opodatkowania – w przypadku każdego innego podatnika.

W odniesieniu do dochodu z zysku netto, obliczanego po zakończeniu opodatkowania ryczałtem, spółka może obniżyć ww. stawki ryczałtu o 5 punktów procentowych (a więc odpowiednio do poziomu 10 i 20%), o ile poniesione przez nią nakłady na cele inwestycyjne wynosiły co najmniej:

• 50% (zamiast 15%) w każdym 2-letnim okresie – w przypadku rozliczania nakładów inwestycyjnych w okresach 2-letnich,
• 110% (zamiast 33%) w każdym 4-letnim okresie – w przypadku rozliczania nakładów w okresach 4-letnich.

Szczególną stawkę ryczałtu wprowadza art. 28q updop, który nakazuje w odrębny sposób ustalić tzw. domiar zobowiązania podatkowego podatnikowi, u którego przychody lub wartość średnich przychodów w danym roku podatkowym były wyższe niż 100 mln zł brutto. Podatnik taki nie traci od razu prawa do ryczałtu w roku, w którym przestał spełniać warunki dotyczące wysokości przychodów, lecz stosuje ryczałt jeszcze przez rok, ustalając dla dochodów osiągniętych w kolejnym roku podatkowym i podlegających opodatkowaniu ryczałtem domiar zobowiązania podatkowego, dla którego stawka wynosi 5% podstawy opodatkowania.

Obowiązki sprawozdawcze

Spółka opodatkowana ryczałtem składa do US deklarację o wysokości dochodu osiągniętego za poprzedni rok podatkowy – do końca 3. miesiąca następnego roku podatkowego. Deklaracja ta jest składana w formie elektronicznej[13] (art. 28r ust. 1 updop).

Osoba fizyczna będąca udziałowcem/akcjonariuszem spółki opodatkowanej ryczałtem jest zobowiązana, do końca pierwszego miesiąca każdego roku podatkowego[14] stosowania ryczałtu, złożyć spółce oświadczenie, na formularzu OSW-R (art. 28s ust. 1 updop), o podmiotach, w których posiada – bezpośrednio lub pośrednio – co najmniej 5%:

• udziałów w kapitale,
• ogółu praw i obowiązków (dotyczy to wspólnika spółek osobowych),
• tytułów uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym lub instytucji wspólnego inwestowania,
• innych praw majątkowych związanych z prawem do otrzymania świadczenia jako założyciel (fundator) lub beneficjent fundacji, trustu bądź innego podmiotu albo stosunku prawnego o charakterze powierniczym.

Kopię oświadczenia spółka przekazuje, na żądanie, naczelnikowi US właściwemu dla spółki lub naczelnikowi US właściwemu dla osoby fizycznej, która to oświadczenie złożyła (art. 28s ust. 3 updop). Oświadczenie nie musi obejmować podmiotów, z którymi spółka nie dokonuje transakcji w jakiejkolwiek formie, w tym z udziałem podmiotów pośredniczących (art. 28s ust. 2 updop). Jeżeli więc udziałowiec/akcjonariusz posiada udziały w innych podmiotach, z którymi spółka opodatkowana ryczałtem nie zawiera żadnych transakcji gospodarczych, to nie jest wymagane oświadczenie dotyczące tych podmiotów.

Jeśli udziałowiec/akcjonariusz nie złoży ww. oświadczenia w przewidzianym przepisami terminie, spółka powinna poinformować o niewykonaniu tego obowiązku obu ww. naczelników US w terminie 30 dni od dnia upływu terminu na złożenie oświadczenia (art. 28s ust. 4 updop). Udziałowiec/akcjonariusz, który nie złożył oświadczenia, złożył je po terminie lub podał w nim dane niezgodne ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych, a w przypadku mniejszej wagi – karze grzywny za wykroczenie skarbowe (art. 56e § 1 i 2 Kks).

Wybór ryczałtu a dotychczasowe rozliczenia podatkowe

Spółka, która wybierze ryczałtowe opodatkowanie, ma również pewne obowiązki i ograniczenia na moment wyboru tej formy opodatkowania.

Jeżeli w latach podatkowych poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem poniosła stratę podatkową i nabyła prawo do jej odliczenia na podstawie art. 7 updop, co do zasady traci prawo do tego odliczenia począwszy od pierwszego roku opodatkowania ryczałtem (art. 7 ust. 7 pkt 2 updop). Jednak może jeszcze obniżyć o wysokość tej nieodliczonej (z uwagi na przekroczenie ustawowych limitów) straty dochód ze źródła przychodów, uzyskany w 2 latach podatkowych bezpośrednio poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, pod warunkiem stosowania ryczałtu przez co najmniej 4 lata podatkowe (art. 7 ust. 7 pkt 1 updop).

Gdyby spółka z jakiegokolwiek powodu straciła prawo do opodatkowania ryczałtem przed upływem 4-letniego okresu, traci również prawo do rozliczenia straty z dochodem z dwóch lat poprzedzających opodatkowanie ryczałtem – od dnia, w którym skorzystała z takiego obniżenia. Musi wówczas zapłacić podatek wraz z odsetkami za zwłokę (art. 7 ust. 8 updop).

W związku z przejściem spółek wybierających ryczałt na ustalanie przychodów i kosztów podatkowych według zasad bilansowych, do updop wprowadzono też przepisy, które mają zapobiec przypadkom, w których różnice (przejściowe) między wynikiem podatkowym a wynikiem finansowym byłyby podwójnie opodatkowane albo w ogóle nie podlegałyby opodatkowaniu. Na mocy art. 7aa updop spółka, wybierając opodatkowanie ryczałtem, ma obowiązek:

1) w rozliczeniu za rok podatkowy poprzedzający pierwszy rok opodatkowania ryczałtem[15]:

• zaliczyć do przychodów podatkowych:

• przychody uwzględnione, zgodnie z przepisami o rachunkowości, w wyniku finansowym netto za lata podatkowe poprzedzające pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, jeżeli dotychczas nie zostały zaliczone do przychodów podatkowych,
• koszty zaliczone do kosztów podatkowych w latach poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, jeżeli dotychczas nie zostały uwzględnione w wyniku finansowym netto podatnika zgodnie z przepisami o rachunkowości;

• zaliczyć do kosztów podatkowych:

• przychody zaliczone do przychodów podatkowych w latach poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, jeżeli dotychczas nie zostały uwzględnione w wyniku finansowym netto podatnika zgodnie z przepisami o rachunkowości,
• koszty uwzględnione, zgodnie z przepisami o rachunkowości, w wyniku finansowym netto podatnika za lata poprzedzające pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, jeżeli dotychczas nie zostały zaliczone do kosztów podatkowych;

• ustalić dochód z przekształcenia – w przypadku spółki kapitałowej utworzonej w wyniku przekształcenia innej spółki kapitałowej, spółki osobowej albo jednoosobowej działalności gospodarczej, której pierwszy rok podatkowy po przekształceniu jest jednocześnie pierwszym rokiem opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek kapitałowych;

2) wyodrębnić w kapitale własnym na ostatni dzień roku podatkowego poprzedzającego pierwszy rok opodatkowania ryczałtem[16]:

• kwoty zysków niepodzielonych i zysków podzielonych, odniesione na kapitały, wypracowane w latach poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem oraz
• kwotę niepokrytych strat poniesionych w latach poprzedzających pierwszy rok opodatkowania ryczałtem.

Wynika z tego, że spółka może zapłacić „na wejściu” do ryczałtu podatek od różnic przejściowych między wynikiem podatkowym a wynikiem bilansowym[17] i dodatkowo podatek od przekształcenia.

W przypadku gdy po uwzględnieniu przychodów, kosztów lub ustaleniu dochodu z przekształcenia wysokość zobowiązania podatkowego należnego za rok podatkowy wzrośnie o co najmniej 50% w porównaniu z zobowiązaniem podatkowym, jakie powstałoby, gdyby nie uwzględniono tych przychodów, kosztów lub dochodu, wówczas powstałą w ten sposób nadwyżkę zobowiązania podatkowego podatnik może zapłacić w częściach w okresie nie dłuższym niż 3 lata, licząc od końca roku podatkowego poprzedzającego pierwszy rok opodatkowania ryczałtem, o czym należy poinformować w zeznaniu rocznym CIT-8 składanym za ostatni rok podatkowy poprzedzający pierwszy rok opodatkowania ryczałtem.

Opisane wyżej obowiązki dotyczą również spółki kapitałowej, która powstała w wyniku przekształcenia ze spółki osobowej lub z jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową i wybrała opodatkowanie w formie ryczałtu (art. 7aa ust. 8 updop). Przy tym spółka powstała w wyniku takiego przekształcenia:

• wykazuje przychody, koszty i dochód, o których mowa powyżej, w zeznaniu rocznym składanym do końca 3. miesiąca pierwszego roku opodatkowania ryczałtem,
• ustala podatek według stawki CIT w wysokości 19%,
• płaci ten podatek w częściach, w okresie nie dłuższym niż 2 lata, licząc od końca pierwszego roku opodatkowania ryczałtem.

Fundusz inwestycyjny jako alternatywa dla ryczałtu

Spółka, która spełnia w danym roku podatkowym warunki korzystania z ryczałtu[18], może się zdecydować na wybór ciekawej alternatywy dla omówionej wyżej formy opodatkowania. Jest nią utworzenie funduszu inwestycyjnego, z którego środki będą przeznaczane na nowe środki trwałe.

Spółka, która zdecyduje się na to, stosuje nadal ogólne zasady opodatkowania CIT. Na bieżąco płaci podatek od osiągniętego dochodu według stawki 9 albo 19%, a także rozlicza straty z lat ubiegłych. Może jednak zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów odpisy na wyodrębniony w kapitale rezerwowym fundusz utworzony na cele inwestycyjne (art. 15 ust. 1hb updop)[19]. Fundusz ten jest tworzony z zysku osiągniętego za rok poprzedzający rok podatkowy (np. pierwszy odpis może być dokonany za 2020 r. w roku 2021, o ile udziałowcy/akcjonariusze podejmą uchwałę o podziale zysku, zakładającą jego przekazanie na fundusz inwestycyjny).

Środki pieniężne odpowiadające wartości odpisu na fundusz muszą zostać wpłacone najpóźniej w dniu dokonania odpisu na wyodrębniony wyłącznie w tym celu rachunek rozliczeniowy w banku albo rachunek członka skok i nie mogą pochodzić z pożyczki (kredytu), dotacji, subwencji, dopłat ani innych form wsparcia finansowego.

Spółka, która dokona ww. odpisu, przeznacza środki funduszu na cele inwestycyjne. Przy tym cele te są podobne jak w przypadku stosowania ryczałtu. Chodzi więc o wydatki na:

• nabycie fabrycznie nowych środków trwałych lub wytworzenie środków trwałych zaliczonych do grupy 3–8 KŚT, z wyłączeniem samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku służących głównie celom osobistym udziałowców/akcjonariuszy lub członków ich rodzin, albo
• opłaty z tytułu umowy leasingu finansowego (w rozumieniu art. 3 ust. 4 lub 6 uor), w części stanowiącej spłatę wartości początkowej ww. środków trwałych.

Wydatki te powinny zostać poniesione nie później niż w roku podatkowym następującym po roku, w którym dokonano odpisu, chyba że:

• spółka złoży do właściwego naczelnika US informację o planowanych inwestycjach, wskazującą rok wydatkowania środków funduszu na te cele inwestycyjne, oraz
• wydatkowanie tych środków nastąpi nie później niż w 3. roku podatkowym następującym po roku, w którym dokonano odpisu, przy czym żaden rok podatkowy z tych 3 lat nie może być dłuższy niż 12 mies.

Spółka, która:

• nie poniesie wydatków w terminie przewidzianym przepisami albo
• wydatkuje środki funduszu na cele inne niż inwestycyjne, albo
• dokona odpisu na fundusz w danym roku, ale na koniec roku nie spełni warunków korzystania z tej formy ulgi inwestycyjnej,

ma obowiązek wykazać przychód podatkowy i zapłacić należny podatek wraz z odsetkami naliczonymi od dnia zaliczenia odpisu do kosztów uzyskania przychodów (art. 12 ust. 1ab, 6b–6d updop).

Począwszy od następnego roku podatkowego spółka taka traci prawo do dokonywania odpisów na fundusz inwestycyjny przez 3 lata podatkowe, nie krócej jednak niż przez 36 mies. (art. 15 ust. 1hd updop).