Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 95

Karty przedpłacone na posiłki mogą być zwolnione ze składek

Można uniknąć zapłaty składek od finansowanych przez pracodawcę kart przedpłaconych, upoważniających do otrzymania posiłków i napojów, w przypadku gdy ich zapewnienie pracownikom wynika z przepisów bhp – decyzja ZUS z 17.02.2022 r. (WPI/200000/43/3/2022).

Przedsiębiorca zatrudnia pracowników w warunkach szczególnie uciążliwych – zarówno pod ziemią, jak i na powierzchni. Na podstawie art. 232 Kp ma obowiązek zapewnienia, nieodpłatnie, pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, posiłków profilaktycznych oraz napojów – zgodnie z rozporządzeniem RM z 28.05.1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60 poz. 279, dalej rozporządzenie RM). Zamierza wprowadzić – w miejsce bonów żywieniowych – wydawanie kart na posiłki profilaktyczne (lub artykuły spożywcze) i napoje.

Uprawnieni pracownicy otrzymają karty wystawione przez zewnętrzny podmiot, z którym przedsiębiorca nawiąże współpracę. Karta będzie mieć określony z góry termin ważności, a w przypadku jej zgubienia pracownik otrzyma nową. Środki, które zasilą kartę, pozostaną własnością przedsiębiorcy. Pracownik nie będzie miał możliwości ich wypłacenia. Będzie mógł płacić kartą jedynie w punktach handlowych, których główną działalnością jest sprzedaż ogólnospożywcza, oraz w punktach gastronomicznych lub kateringowych. Przedsiębiorca wprowadzi ponadto zasady dotyczące korzystania z kart – pracownicy będą musieli je zaakceptować i ich przestrzegać.

Przedsiębiorca powołał się też na interpretację IS z 25.01.2010 r. (BP8II/1/415-826/09/BJ), w której organ podatkowy wskazał: Jeżeli w momencie zasilenia karty środki pieniężne, które są przypisane tejże karcie, stają się własnością pracownika, to przekazane na zasilenie tych kart środki finansowe można uznać za świadczenie pieniężne. Natomiast jeżeli przedmiotowe karty przedpłacone nie dają pracownikom prawa własności do środków finansowych, którymi są zasilane, a więc środki te pozostają zawsze własnością pracodawcy, to należy karty te uznać za rodzaj znaku uprawniającego jedynie do wymiany ich na towary lub usługi.

Czy opisane karty mogą być traktowane jako inne dowody uprawniające do uzyskania na ich podstawie posiłków, artykułów spożywczych lub napojów bezalkoholowych, określone w § 2 pkt 6 rozporządzenia składkowego, a tym samym ich wartość nie będzie stanowić podstawy wymiaru składek społecznych dla tych pracowników?

Stanowisko ZUS: W § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego wyłączono z podstawy wymiaru składek wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bhp oraz ekwiwalenty za te świadczenia, wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez RM lub właściwego ministra, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego oraz wartość otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów bhp, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych.

Zgodnie z art. 232 Kp pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Zakres obowiązków pracodawcy związanych z zapewnieniem tego rodzaju świadczeń, który został uzależniony od uciążliwości pracy pracownika (np. wielkości wysiłku fizycznego, temperatury czy miejsca wykonywania pracy), rodzaje posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania zostały określone w rozporządzeniu RM.

W § 2 ust. 2 tego rozporządzenia wskazano, że pracodawca zapewnia pracownikowi możliwość spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego, w szczególności przez przekazanie produktów umożliwiających przygotowanie posiłku we własnym zakresie lub bonów, talonów, kuponów oraz innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie takich produktów lub posiłku, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy bądź ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w tej formie.

Stosownie do § 8 rozporządzenia RM pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje.

Jeśli profilaktyczne posiłki i napoje są przyznawane pracownikom na podstawie rozporządzenia RM, to wartości tych świadczeń nie należy uwzględniać w podstawie wymiaru składek społecznych. Nie stanowią również podstawy wymiaru składek przyznane pracownikom bony, talony, kupony lub inne dowody uprawniające do otrzymania tych świadczeń, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów bhp, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych. Gdy jednak pracodawca wypłaci pracownikom ekwiwalent pieniężny z tego tytułu, obowiązany jest doliczyć wypłacone pracownikom kwoty do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Przedsiębiorca ma możliwość stosowania zwolnienia od składek społecznych na mocy § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego.

Komentarz: W przypadku kart przedpłaconych ZUS niechętnie dopuszcza możliwość korzystania ze zwolnienia składkowego (zob. np. decyzja ZUS z 16.03.2020 r., DI/100000/43/74/2020). Zwykle twierdzi, że jest to przekazanie środków pieniężnych, przy czym nie ma możliwości sprawdzenia, na co zostały one przez pracownika wydane. W związku z tym nie można skorzystać ze zwolnienia. Szansa na odmienne stanowisko pojawia się wówczas, gdy środki pieniężne na karcie przedpłaconej pozostają własnością pracodawcy i ma on możliwość zweryfikowania, na co zostały wydane.

Miejsce zamieszkania nie przesądzi o braku składek w Polsce

Polak nieposiadający miejsca zamieszkania w Polsce podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu w związku z pełnieniem funkcji członka zarządu na mocy aktu powołania i uzyskiwaniem z tego tytułu wynagrodzenia – decyzja NFZ z 15.03.2022 r. (40/2022/BP).

Członkiem zarządu spółki z o.o. jest obywatel polski, który od 1.01.2022 r. ma miejsce zamieszkania w Portugalii. Uchwałą wspólników przyznano mu wynagrodzenie z tytułu pełnienia tej funkcji. Wykonuje on swoje obowiązki w trakcie pobytu w Polsce. Ponadto jest zatrudniony na umowę o pracę na czas nieokreślony w innej spółce kapitałowej z siedzibą w Polsce, która odprowadza z wynagrodzenia składki społeczne i zdrowotne. Złożył do ZUS wniosek US-5 o ustalenie ustawodawstwa właściwego dla celów ubezpieczeniowych, występując o utrzymanie ubezpieczenia społecznego w Polsce, w związku z wykonywaniem tu umowy o pracę.

Czy jako osoba niemająca miejsca zamieszkania w Polsce podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego w związku z pełnieniem funkcji członka zarządu na mocy aktu powołania i uzyskiwaniem z tego tytułu wynagrodzenia?

Stanowisko NFZ: Art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy zdrowotnej stanowi, że ubezpieczonymi są osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego UE lub państwa członkowskiego EFTA bądź Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, zamieszkujące na terytorium ww. państw, jeżeli podlegają zgodnie z art. 66 obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie na zasadach określonych w art. 68.

W myśl art. 11 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 166 z 30.04.2004 r.) osoba podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, a ustawodawstwo takie jest ustalane zgodnie z przepisami tytułu II. Osoby wykonujące pracę najemną lub na własny rachunek podlegają ustawodawstwu państwa, w którym wykonują taką pracę. Dopiero gdy wykonują pracę w kilku państwach członkowskich, niezbędne jest ustalenie, przepisy którego państwa mają zastosowanie. W Polsce, w odniesieniu do pracowników, kompetencję taką ma ZUS.

Od 1.01.2022 r. obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego objęto osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie (m.in. członkowie zarządu). Z art. 81 ust. 8 pkt 11a ustawy zdrowotnej wynika, że kwota odpowiadająca wysokości wynagrodzenia otrzymywanego z tytułu powołania stanowi podstawę wymiaru składki zdrowotnej. W art. 66 ust. 1 pkt 35a i art. 81 ust. 8 pkt 11a ustawy zdrowotnej wskazano, że obowiązkowi składkowemu podlegają osoby spełniające łącznie następujące przesłanki:

• zostały powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. z wyłączeniem osób wybranych do pełnienia funkcji w organach podmiotów prywatno- lub publicznoprawnych, oraz
• uzyskują z tytułu powołania wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym niezależnie od źródła przychodu.

Przedsiębiorca nie wskazał, że członek zarządu jest zatrudniony w innym państwie członkowskim UE/EFTA. Podlega on zatem ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej.

Zagraniczna emerytura nie oznacza braku obowiązków składkowych w Polsce

Niemieckie obywatelstwo, miejsce zamieszkania i emerytura nie uchronią prezesa spółki przed składką zdrowotną w Polsce – decyzja NFZ z 18.03.2022 r. (45/2022/BP).

Członek zarządu polskiej spółki jest Niemcem i ma miejsce zamieszkania w Niemczech. Od 1.07.2021 r. pobiera emeryturę z niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych; jest tam objęty obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Czy od 1.01.2022 r. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce z tytułu wynagrodzenia za członkostwo w zarządzie?

Stanowisko NFZ: Według art. 11 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 osoby otrzymujące świadczenia pieniężne z powodu lub w konsekwencji swojej pracy najemnej bądź pracy na własny rachunek są uważane za wykonujące wspomnianą pracę. Nie dotyczy to świadczeń z tytułu inwalidztwa, emerytur ani rent rodzinnych, ani też rent z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych bądź świadczeń pieniężnych z tytułu choroby, obejmujących leczenie przez czas nieokreślony.

Przepisy nie rozstrzygają ustawodawstwa właściwego w odniesieniu do osób świadczących pracę najemną w jednym państwie członkowskim, a zarazem posiadających uprawnienia do świadczeń emerytalnych w innym państwie członkowskim. Jednocześnie art. 11 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 wyłącza emerytury z tytułu II rozporządzenia. W konsekwencji należy przyjąć, że przepis regulujący zasadę jednego ustawodawstwa nie ma zastosowania w przypadku uzyskiwania jednocześnie świadczeń z tytułu pracy najemnej i świadczeń z tytułu emerytury. Skoro członek zarządu nie świadczy pracy w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, nie ma do niego zastosowania art. 13 rozporządzenia 883/2004. Należy wdrożyć ogólną zasadę z art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia 883/2004, zgodnie z którą osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego.

Za tego typu osobę, wykonującą czynności rodzące na gruncie ustawodawstwa krajowego skutki prawne, uznaje się członka zarządu powołanego do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania. W myśl art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają bowiem osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie. Zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego członek zarządu powinien być uznany za osobę wykonującą aktywność zawodową w jednym państwie członkowskim, która – w myśl ogólnej zasady – podlega ustawodawstwu tego państwa (tu Polski).

Komplementariusz prowadzący sprawy spółki bez składki zdrowotnej

Wynagrodzenie komplementariusza nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego – decyzje NFZ z 29.03.2022 r. (60/2022/BP) i 31.03.2022 r. (64/2022/BP).

Spółka komandytowa ma dwóch wspólników – pana X, który jest komplementariuszem, i spółkę z o.o. jako komandytariusza. Umowa spółki przewiduje, że za prowadzenie jej spraw komplementariusz może pobierać wynagrodzenie, którego wysokość będzie ustalana uchwałą wspólników. Między spółką a komplementariuszem nie została zawarta żadna dodatkowa umowa (o pracę, zlecenia czy o świadczenie usług) dotycząca prowadzenia spraw spółki.

Czy od wynagrodzenia otrzymanego przez komplementariusza za prowadzenie spraw spółki, przyznanego na podstawie umowy spółki i uchwały wspólników, należy odprowadzać obowiązkowe składki zdrowotne?

Stanowisko NFZ: W myśl art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej, w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana z każdego z tych tytułów odrębnie. Zgodnie zaś z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c tej ustawy obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą bądź osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. DzU z 2021 r. poz. 162) lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych bądź o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W myśl art. 5 ust. 21 ustawy zdrowotnej za osobę prowadzącą działalność pozarolniczą uważa się osobę, o której mowa w art. 8 ust. 6 usus, czyli m.in. wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej (art. 8 ust. 6 pkt 4 usus). Wobec tego wspólnik spółki komandytowej (w tym komplementariusz) jest uważany za osobę prowadzącą działalność pozarolniczą na potrzeby ustalenia podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Skoro tak, otrzymywanie przez komplementariusza wynagrodzenia z tytułu wykonywania czynności nierozerwalnie związanych ze statusem wspólnika nie wpływa na przywołane reguły podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Zgodnie z art. 39 § 1 w zw. z art. 103 Ksh co do zasady każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Jest to prawo osobiste, członkowskie o charakterze obligacyjno-organizacyjnym i w związku z tym nie może być przedmiotem rozporządzenia. Zasadą wynikającą z art. 46 Ksh jest, że za prowadzenie spraw spółki, w zakresie, o jakim mowa w art. 39 i 40 Ksh, wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia. Zasada ta może być zmieniona w umowie spółki. Komplementariusza prowadzącego sprawy spółki nie łączy z nią żaden stosunek cywilnoprawny skutkujący wzajemnością świadczonych usług, ale stosunek właścicielski, natomiast wypłacone wynagrodzenie jest pochodną tego stosunku i wykonywanych na jego podstawie czynności. Okoliczność, że komplementariusz pobiera wynagrodzenie za prowadzenie spraw spółki, w wysokości ustalonej uchwałą wspólników, nie stanowi zatem dodatkowego, samodzielnego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o jakim mowa w art. 82 ustawy zdrowotnej.

Należy jednak zastrzec, że choć dotyczący wspólnika obowiązek wykonywania czynności związanych z prowadzeniem spraw spółki może wynikać bezpośrednio z Ksh, to pozycja wspólnika może być także ukształtowana – stosownie do łączących się z tą funkcją kompetencji, uprawnień i obowiązków przewidzianych w umowie spółki albo w umowie stron, zgodnie z zasadą swobody umów – w umowie zlecenia (za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia, art. 45 Ksh w zw. z art. 735 § 1 Kc).

Ocena – czy stosunek prawny łączący komplementariusza ze spółką ogranicza się wyłącznie do więzi ukształtowanej przez przepisy prawa handlowego, czy oprócz elementów wynikających z tych przepisów zawiera również cechy charakterystyczne dla innego stosunku prawnego – musi wynikać z analizy składanych przez strony oświadczeń woli i działań podejmowanych w ich wyniku.