Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 78

Odliczanie składki zdrowotnej przez płatnika

Przy obniżaniu zaliczki na PIT o składki na ubezpieczenie zdrowotne pracownika trzeba się trzymać tego źródła przychodu, które jest podstawą wymiaru składki – decyzja ZUS z 2.02.2021 r. (WPI/200000/43/56/2021).

Pracodawca nalicza pracownikom na jednej liście płac przychody z tytułu wynagrodzenia za pracę, a także z tytułu zasiłków pieniężnych z ubezpieczeń społecznych. Przychód stanowiący podstawę naliczenia zaliczki na PIT dla danego pracownika jest sumą jego wszystkich przychodów.

Zdarza się, że w danym miesiącu składka zdrowotna przewyższa zaliczkę na PIT – np. gdy pracownik przez większą część miesiąca jest nieobecny w pracy z powodu choroby i otrzymuje z tego tytułu zasiłek chorobowy, a za resztę miesiąca – bardzo niskie wynagrodzenie za pracę.

Czy wysokość składki zdrowotnej podlega obniżeniu do wysokości zaliczki na PIT obliczonej od całości uzyskanych przez pracownika w danym miesiącu przychodów, czy jedynie do wysokości zaliczki od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru tej składki?

Stanowisko ZUS: W myśl art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej, jeżeli składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczana przez płatnika zgodnie z art. 79 i art. 81 jest wyższa od zaliczki na PIT obliczonej przez tego płatnika zgodnie z updof, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości tej zaliczki.

W konsekwencji, w przypadku uzyskania przez pracownika w danym miesiącu przychodów z pracy (wynagrodzenie) oraz zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego, tj. z dwóch różnych źródeł, obniżenie składki do wysokości zaliczki na PIT odnosi się do wysokości zaliczki obliczonej od wynagrodzenia za pracę, a nie od obu przychodów.

Powyższe potwierdził również SN w uchwale z 2.02.2016 r. (III UZP 18/15): W sytuacji gdy jeden z przychodów nie stanowi podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne (co jest równoznaczne z zerową wysokością tej składki), będąc jednocześnie dochodem, od którego pobiera się zaliczkę na podatek dochodowy (tak jak zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego) (…), składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega obniżeniu do wysokości zaliczki na podatek dochodowy jedynie w tej części, którą oblicza się od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki.

Dodatek paliwowy w podstawie wymiaru składek ZUS

Pracodawca, który chce dopłacić pracownikom do paliwa na dojazdy do pracy, musi odprowadzić z tego tytułu składki – decyzja ZUS z 26.01.2021 r. (DI/100000/43/994/2020).

Część pracowników mieszka nawet kilkadziesiąt kilometrów od siedziby firmy i codziennie dojeżdża do pracy. Ponieważ korzystanie z transportu publicznego zajmuje dużo czasu, a w stanie epidemii jest też ryzykowne, pracodawcy zależy, by pracownicy korzystali z prywatnych samochodów. Postanowił wypłacać im dodatek paliwowy, obliczany według wzoru: stawka × liczba km powyżej 20.

Każdy pracownik mający miejsce zamieszkania oddalone o ponad 20 km od siedziby firmy otrzyma dopłatę do wynagrodzenia. Podstawą do wypłaty jest oświadczenie o miejscu zamieszkania złożone przez pracownika pod rygorem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Dodatek nie będzie wypłacany za okresy nieobecności w pracy, a warunki jego wypłaty określa regulamin wynagrodzeń. Stanowi przychód podatkowy ze stosunku pracy.

Czy należy od niego odprowadzić składki?

Zdaniem pracodawcy nie, z uwagi na wyrok SN z 3.04.2008 r. (II UK 172/07) stwierdzający, że każde przysporzenie majątkowe, w tym także ekwiwalenty pieniężne z tytułu ponoszonych kosztów przejazdów do pracy środkami lokomocji wypłacane pracownikom przez pracodawcę na podstawie aktów lub przepisów prawa pracy, podlegają wyłączeniu z podstawy wymiaru składek (§ 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego).

ZUS nie podzielił tego poglądu.

Stanowisko ZUS: W myśl § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek nie stanowią korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania bądź przepisów o wynagradzaniu, a polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług oraz na korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji.

Z wyłączenia z podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych korzystają jedynie te przychody, które:

• wynikają z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu,
• przybierają postać niepieniężną (formę zakupu po cenach niższych niż detaliczne lub formę usługi).

Składki społeczne nie powinny być naliczane od przychodu pracownika stanowiącego korzyść materialną polegającą na umożliwieniu mu skorzystania z artykułów, przedmiotów lub usług jedynie za częściową odpłatnością.

Częściowa odpłatność polega w tym przypadku na partycypowaniu pracownika (choćby symbolicznym) w pokryciu kosztów zakupu niektórych artykułów, przedmiotów lub usług. Pracownik uzyska efekt, o którym mowa w przepisie rozporządzenia, wówczas gdy pracodawca zakupi towary bądź udostępni usługi po cenie niższej od tej, do której uiszczenia pracownik byłby zobowiązany w przypadku osobistego (uzyskanego w oderwaniu od zatrudnienia) nabycia tych dóbr.

W praktyce oznacza to, że wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne będzie podlegała wartość różnicy między ceną nabycia usługi a ponoszoną przez pracownika odpłatnością.

Przepis rozporządzenia nie obejmuje jednak kwot wypłaconych przez pracodawcę w gotówce, choćby ich przeznaczeniem miało być pokrywanie osobie zatrudnionej poniesionych kosztów dojazdów do i z pracy. Jeżeli więc taka osoba otrzymuje/będzie otrzymywała ekwiwalent pieniężny, stanowiący zwrot części lub całości kosztów dojazdów do i z pracy, to kwota zwrotu musi być uwzględniona w podstawie wymiaru składek.

Należy zaznaczyć, że przez korzystanie z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, o których mowa w rozporządzeniu, należy rozumieć korzystanie z transportu publicznego na podstawie przekazywanych przez pracodawcę biletów bądź z transportu organizowanego przez pracodawcę.

Kwota częściowego zwrotu pracownikom kosztów dojazdu własnym samochodem do pracy stanowi podstawę wymiaru składek społecznych.

Odszkodowanie za rezygnację z roszczeń oskładkowane

Nie każde świadczenie wypłacane w związku z rozwiązaniem umowy z pracownikiem zostanie zwolnione od składek – decyzja ZUS z 4.02.2021 r. (WPI/200000/43/29/2021).

Spółka rozwiązała z pracownikiem umowę o pracę z powodu likwidacji stanowiska. Ten zaś złożył pozew o uznanie wypowiedzenia za pracę za bezskuteczne, względnie o przywrócenie do pracy, jeżeli w toku postępowania umowa o pracę ulegnie już rozwiązaniu. Z tytułu rozwiązania stosunku pracy pracownik otrzymał odprawę w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia (za okres wypowiedzenia). W wyniku procesu doszło do zawarcia ugody sądowej – przed wydaniem orzeczenia sądowego.

Na jej mocy spółka zobowiązała się do zapłaty pracownikowi odszkodowania w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę. W 2020 r. zapłaciła byłemu pracownikowi tę kwotę w wysokości netto, po potrąceniu składek i podatku, gdyż w ugodzie sądowej została określona kwota bez sprecyzowania, czy chodzi o wartość netto, czy też brutto. Pracownik domagał się wypłaty całej kwoty, uzasadniając, że jest zwolniona z oskładkowania i opodatkowania.

Stanowisko ZUS: Rozporządzenie składkowe zawiera (§ 2 ust. 1) zamknięty katalog przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych pracowników. Nieuwzględnienie określonych kategorii przychodów w podstawie wymiaru jest wyjątkiem od ogólnej zasady, że podstawę tę stanowi przychód, dlatego przepisy muszą być interpretowane ściśle, bez stosowania wykładni rozszerzającej.

W katalogu tym nie zawarto kategorii odszkodowania wypłaconego na podstawie ugody sądowej w związku z żądaniem pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, względnie przywrócenia do pracy i rezygnacji, w ramach ugody, z tego żądania.

Zasądzone na rzecz pracownika odszkodowanie nie wynikało z uznania przez sąd, że umowa została rozwiązana z naruszeniem przepisów prawa pracy dotyczących rozwiązywania umów. Świadczenie wypłacone tytułem odszkodowania dotyczyło szkody realnej, tj. rezygnacji byłego pracownika z prawa do przywrócenia do pracy.

Wśród przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek rozporządzenie składkowe wskazuje (§ 2 ust. 1 pkt 3) na odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacone pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę bądź rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Przepis ten nie ma zastosowania, ponieważ odszkodowanie było wypłacone w związku z żądaniem pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, względnie przywrócenia do pracy, oraz rezygnacją w ramach ugody sądowej z tego żądania. Wypłacona na mocy ugody kwota odszkodowania nie spełnia przesłanek z § 2 ust. l pkt 3 rozporządzenia. Jako przychód ze stosunku pracy stanowi podstawę wymiaru składek społecznych pracownika.

Dodatek na urlopie ojcowskim wolny od składek

Od dodatku przysługującego pracownikowi za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego nie trzeba płacić składek – decyzja ZUS z 5.02.2021 r. (WPI/200000/43/7/2021).

Pracodawca może przyznać pracownikowi świadczenie pieniężne w formie dodatku. Jest to stały składnik wynagrodzenia wynikający z umowy o pracę. Stanowi przychód ze stosunku pracy. Zgodnie z regulaminem wynagradzania dodatek przysługuje także za czas urlopu wypoczynkowego oraz innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia i świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Pracownik zachowuje prawo do jego wypłaty w pełnej wysokości m.in. za okres pobierania wynagrodzenia chorobowego oraz świadczeń z ubezpieczeń społecznych w razie choroby i macierzyństwa.

W styczniu 2021 r. pracownikowi udzielono 2-tygodniowego urlopu ojcowskiego. Pracodawca uważał, że dodatku, który będzie przysługiwać pracownikowi za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego (tj. przebywania przez część miesiąca na urlopie ojcowskim), nie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek.

Stanowisko ZUS: Podstawę wymiaru składek społecznych (emerytalnej, rentowych, chorobowej i wypadkowej) pracowników stanowi przychód w rozumieniu updof z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 usus oraz § 1 rozporządzenia składkowego). W podstawie wymiaru nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną ani zasiłków (art. 18 ust. 2 usus).

Na mocy § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek społecznych nie stanowią składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia bądź zasiłku.

Z podstawy wymiaru składek wyłączone są zatem składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie choroby lub pobierania zasiłków, gdy z przepisów wewnętrznych regulujących kwestie wynagradzania pracowników wynika jednoznacznie prawo pracownika do tych świadczeń za ten okres.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 19 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Na mocy art. 184 Kp za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie zasiłkowej.

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego w okresie przebywania na urlopie ojcowskim stanowi więc odrębny tytuł (niż stosunek pracy) do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń. W okresie tym pracownik nie podlega pracowniczym ubezpieczeniom. Tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń jest pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Jednocześnie z art. 11 i art. 12 usus wynika, że osoby pobierające taki zasiłek nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu ani wypadkowemu.

Podstawę wymiaru składek emerytalnej i rentowych w przypadku takich ubezpieczonych stanowi kwota zasiłku (art. 18 ust. 6 usus). Przychody ze stosunku pracy należne za wcześniejszy okres świadczenia pracy (np. zaległe wynagrodzenie, premia, nagroda roczna), wypłacane podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego, są podstawą wymiaru składek społecznych ze stosunku pracy, gdyż są należne za okres wykonywania pracy.

Inne świadczenia, takie jak dodatek do wynagrodzenia, uzyskane przez pracownika podczas pobierania przez niego zasiłku macierzyńskiego w okresie przebywania na urlopie macierzyńskim, urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopie rodzicielskim oraz ojcowskim (a więc za okres nieświadczenia pracy), nie stanowią podstawy wymiaru składek społecznych ze stosunku pracy, gdyż prawo do nich nie przysługuje za okres świadczenia pracy, tylko – np. jak w przypadku pracownika – z racji przebywania na urlopie ojcowskim i pobierania zasiłku macierzyńskiego, a więc odrębnego od stosunku pracy tytułu do ubezpieczeń.

Benefit na urlopie ojcowskim

Od świadczenia medycznego opłacanego podczas urlopu ojcowskiego nie trzeba odprowadzać składek – decyzja ZUS z 5.02.2021 r. (WPI/200000/43/2/2021).

Spółka oferuje swoim pracownikom prywatną opiekę medyczną. Świadczenie jest dobrowolne i przysługuje pracownikowi, który złoży pisemne oświadczenie o zamiarze skorzystania z niego. Składkę miesięczną w całości opłaca pracodawca. Świadczenie stanowi przychód ze stosunku pracy. Z regulaminu wynagradzania wynika, że pracownik zachowuje prawo do opieki medycznej w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, urlopu wychowawczego i bezpłatnego. Czy trzeba odprowadzić składki od benefitu, w czasie gdy pracownik korzysta z urlopu ojcowskiego, czy też obowiązuje zwolnienie z § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego?

Stanowisko ZUS: Czas przebywania pracownika na urlopie ojcowskim jest okresem przerwy w ubezpieczeniu pracowniczym. Nieuwzględnienie w podstawie wymiaru składek emerytalnej i rentowych części opłaty za opiekę medyczną za czas przebywania pracownika na urlopie ojcowskim stanowi wynik posiadania innego niż pracowniczy tytułu do ubezpieczeń społecznych.

Wyłączenie z podstawy wymiaru składek społecznych opłaty za świadczenie opieki medycznej za okres przebywania pracownika na urlopie ojcowskim nie może nastąpić na podstawie § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego, ponieważ w tym czasie pracownik będzie posiadał inny (odrębny) tytuł do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, tzn. zasiłek macierzyński.

Umowa zlecenia z uczniem podstawówki

Zatrudnienie dziecka w reklamie nie przełoży się na przyszłą emeryturę – decyzja ZUS z 11.02.2021 r. (WPI/200000/43/53/2021).

Agencja reklamowa zamierza wyprodukować spot z udziałem dziecka. Chce zawrzeć z małoletnim wykonawcą (reprezentowanym przez przedstawiciela ustawowego) umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Małoletni skończył 9 lat, jest uczniem szkoły podstawowej i ma ważne zezwolenie inspektora pracy na wykonywanie zajęć zarobkowych w przedsięwzięciach reklamowych i filmach reklamowych, w filmach i serialach (rolach epizodycznych i aktorskich) oraz w statystowaniu, a także zgodę przedstawiciela ustawowego na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową bądź reklamową.

Czy za 9-latka należy odprowadzić składki ZUS?

Stanowisko ZUS: Prawo pracy zabrania zatrudniania małoletnich pracowników, którzy nie osiągnęli jeszcze 15. roku życia (art. 190 § 2 Kp). Są jednak pewne wyjątki, które pozwalają na zatrudnienie dziecka w wieku poniżej 15 lat.

Zgodnie z art. 3045 § 1 Kp wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową bądź reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 usus obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) podlegają osoby fizyczne wykonujące pracę na umowę agencyjną, zlecenia albo inną o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Osoby te nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat (art. 6 ust. 4 usus). W usus brakuje natomiast wyłączenia spod obowiązku ubezpieczeń dzieci nieobjętych zakresem ww. przepisu.

Z samego założenia ustawodawcy dzieci, poza wskazanym przypadkiem, nie są jednak objęte regulacją ubezpieczeń społecznych. Skoro zatem usus nie zezwala na objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami osób młodych kontynuujących naukę w szkołach ponadpodstawowych, to tym bardziej nie powinna obejmować nimi jeszcze młodszych dzieci. Należy zatem uznać, że obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym nie podlegają nie tylko uczniowie szkół ponadpodstawowych wykonujący pracę na umowę zlecenia, lecz także dzieci, które nie ukończyły szkoły podstawowej.