Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 53

Składki od odszkodowania za niedotrzymaną obietnicę pracy

Jeśli pracodawca zobowiązał się ponownie zatrudnić zwolnionego pracownika, a zamiast tego zapłacił mu odszkodowanie, to należy je oskładkować – decyzja ZUS z 9.01.2019 r. (DI/100000/43/1280/2018).

Firma Y rozwiązała z pracownikiem (panem X) umowę o pracę na mocy porozumienia z 1.06.2016 r. Zawarto w nim gwarancję zatrudnienia u kolejnego pracodawcy (Y i kolejny pracodawca należeli do jednej grupy kapitałowej). X został tam zatrudniony w związku z powołaniem go do pełnienia funkcji członka zarządu. W porozumieniu rozwiązującym umowę o pracę firma Y zobowiązała się także m.in., że:

• nie później niż w terminie 7 dni od daty rozwiązania umowy pracownika z kolejnym pracodawcą złoży mu ofertę ponownego zatrudnienia na określonych w porozumieniu warunkach,
• zobowiązanie do złożenia oferty wygaśnie 31.05.2022 r.,
• w przypadku niewykonania zobowiązania do zaoferowanego pracownikowi ponownego zatrudnienia we wskazanym terminie, zapłaci mu odszkodowanie w wysokości 12-krotności miesięcznego wynagrodzenia brutto.

Pracownik rozstał się z kolejnym pracodawcą na mocy porozumienia. Firma Y nie wywiązała się z zobowiązania do ponownego jego zatrudnienia. W związku z tym wypłaciła mu umówione odszkodowanie, będące przychodem ze stosunku pracy w rozumieniu updof.

Czy wartość tego odszkodowania – jako związanego z rozwiązaniem stosunku pracy – jest zwolniona z oskładkowania?

Stanowisko ZUS: Podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacanej pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy (§ 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego).

Powyższe wyłączenie zostało skonstruowane w sposób ogólny, bez wskazywania konkretnych przepisów prawa pracy, przyznających prawo do takich świadczeń. Przyjmuje się, że katalog świadczeń wyłączonych z podstawy wymiaru składek ma charakter otwarty, a wyłączenie dotyczy nie tylko odpraw czy odszkodowań przysługujących na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących, ale również wynikających z porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi na poziomie zakładu pracy lub indywidualnych porozumień zawieranych ze zwalnianymi pracownikami w ramach obowiązującej zasady swobody umów (oznaczającej dopuszczalność regulowania w umowie wszystkich innych spraw, jeśli nie pogarsza to sytuacji pracownika w porównaniu z powszechnie obowiązującymi przepisami).

Paragraf 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego ma jednak zastosowanie jedynie w przypadku, gdy wypłata odszkodowania pozostaje w bezpośrednim oraz nierozerwalnym związku z wygaśnięciem lub rozwiązaniem stosunku pracy. Jedyną przyczyną wypłaty przez pracodawcę świadczenia powinno być ustanie zatrudnienia. Tego typu świadczenie nie może więc być wypłacane przez pracodawcę w innych okolicznościach niż pozostające w ścisłym związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

W sprawie zasadnicze znaczenie ma oświadczenie Y, że odszkodowanie jest wypłacane w związku z brakiem oferty ponownego zatrudnienia na określonych warunkach. Odszkodowanie takie nie korzysta z wyłączenia z podstawy wymiaru składek społecznych, bo nie pozostaje w bezpośrednim związku z rozwiązaniem stosunku pracy, lecz wynika z niemożności zawarcia kolejnej umowy o pracę.

Oskładkowanie pracy nakładczej

Za nakładcę, który nie ma innych tytułów do ubezpieczenia, należy odprowadzać składki. Powinien otrzymywać przynajmniej wynagrodzenie minimalne –decyzja ZUS z 30.01.2019 r. (WPI/200000/43/10/2019).

Pani X prowadzi działalność gospodarczą i w jej ramach zatrudnia jednego pracownika na umowę o pracę nakładczą. Nie ma on innego ustalonego tytułu do ubezpieczeń społecznych. Wynagrodzenie pracownika będzie tak ustalone, aby w każdym miesiącu zarobił co najmniej połowę minimalnego wynagrodzenia. W niektórych miesiącach może się zdarzyć, że zarobi mniejszą kwotę, np. nie wykona pracy w umówionej ilości. Czy w miesiącach, w których pracownik zarobi mniej niż połowę minimalnego wynagrodzenia, będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym?

Stanowisko ZUS: Osoby wykonujące pracę nakładczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, natomiast ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie na swój wniosek (art. 6 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 11 ust. 2 usus). Jednocześnie podstawę wymiaru składek emerytalnej i rentowych, zgodnie z art. 18 ust. 1 usus, stanowi przychód w rozumieniu updof, z tytułu wykonywania pracy nakładczej. W myśl art. 13 pkt 2

usus osoby te podlegają ww. ubezpieczeniom od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Zgodnie z rozporządzeniem RM z 31.12.1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą[1] w treści umowy o pracę nakładczą strony określają minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Minimalna ilość powinna być przy tym ustalona tak, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia (obecnie minimalnego wynagrodzenia za pracę). Ustalenie minimalnej ilości pracy w stosunku miesięcznym jest zatem koniecznym elementem umowy o pracę nakładczą. Jednak – w myśl § 3 ust. 2 tego rozporządzenia – jeżeli praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być ustalona tak, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od minimalnego. Wynagrodzenie pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być zatem niższe od minimalnego wynagrodzenia.

Gdy umowę o pracę nakładczą zawarto z osobą, dla której umowa ta stanowi jedyny tytuł do ubezpieczeń, obowiązek ubezpieczeń emerytalno-rentowych powstanie od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę nakładczą, bez względu na wysokość uzyskanego wynagrodzenia.

Umowa licencyjna bez składek ZUS

Nie trzeba płacić składek od umowy na korzystanie z tłumaczenia książek obcojęzycznych – decyzja ZUS z 13.02.2019 r. (WPI/200000/43/41/2019).

Fundacja będzie wydawać tłumaczenia książek obcojęzycznych. W tym celu będzie zawierać umowy licencyjne (o stworzenie przekładu i udzielenie zezwolenia na korzystanie z niego). Tłumacz, oprócz umowy licencyjnej, nie ma zawartych żadnych innych umów z fundacją (o pracę, zleceń, o dzieło, innych umów cywilnoprawnych). Czy należy odprowadzać składki od umowy licencyjnej?

Stanowisko ZUS: Ubezpieczeniom społecznym podlega obowiązkowo osoba, która posiada określony tytuł do ubezpieczeń, wskazany przez ustawodawcę w art. 6 ust. 1 usus. Katalog tam zawarty jest wyczerpujący – do rozstrzygnięcia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym konieczne jest ustalenie, czy dana osoba posiada jeden z tytułów ubezpieczenia określonych tym przepisem. Wśród nich brak jest umowy licencyjnej.

Oznacza to, że osoba, z którą zostanie zawarta taka umowa, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Nie ma więc obowiązku odprowadzania składek społecznych, bo samoistna umowa licencyjna nie jest tytułem do ubezpieczeń.

Składki od umowy licencyjnej zawartej z pracownikiem

Stworzenie oprogramowania, z którego korzysta pracodawca autora, nie zawsze wiąże się z oskładkowaniem przychodu z tego tytułu – decyzje ZUS z 11.02.2019 (WPI/200000/43/100/2019) i 13.02.2019 r. (WPI/200000/43/41/2019).

Przedsiębiorca zawarł umowę licencyjną ze swoim pracownikiem. Jej przedmiotem jest udzielenie odpłatnej i niewyłącznej licencji na korzystanie z oprogramowania sklepu internetowego, którego autorem jest pracownik. Na podstawie tej umowy przedsiębiorca przystąpił do korzystania (jako licencjobiorca) z dostarczonego przez pracownika (licencjodawcę) oprogramowania przeznaczonego do obsługi prowadzonego sklepu internetowego.

Licencjodawca samodzielnie stworzył oprogramowanie poza zakresem łączącego go z przedsiębiorcą stosunku pracy. Nie ma także jakiegokolwiek innego stosunku prawnego łączącego przedsiębiorcę z licencjodawcą, który stanowiłby podstawę do stworzenia oprogramowania. Licencjodawca nie prowadzi własnej działalności gospodarczej, nie jest także podatnikiem VAT. Jest wyłącznym autorem oprogramowania będącego utworem w rozumieniu ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych[2], do którego przysługują mu prawa autorskie. Umowa licencyjna została zawarta na czas nieoznaczony, z możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem przez każdą ze stron.

Z tytułu korzystania z oprogramowania licencjobiorca wypłaci licencjodawcy miesięczne wynagrodzenie w wysokości 4% wartości przychodów (netto) uzyskiwanych ze sprzedaży prowadzonej za pośrednictwem programu. Obowiązek zapłaty powstanie po upływie 4-letniego okresu testowego. Zgodnie z uzyskaną interpretacją KIS przychody, które osiągnie licencjodawca, będą przychodami z praw majątkowych (art. 18 updof). Czy umowę licencyjną należy oskładkować?

Stanowisko ZUS: Osoba, z którą przedsiębiorca zawarł umowę licencyjną, nie będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym, bo umowa ta nie jest tytułem do ubezpieczeń, wymienionym w art. 6 usus. Ponadto przychód z niej uzyskany nie stanowi przychodu z tytułu łączącego obie strony stosunku pracy, tylko z praw majątkowych w myśl art. 10 ust. 1 pkt 7 w zw. z art. 18 updof, co stwierdzono w indywidualnej interpretacji prawa podatkowego.

Prezes na umowie o dzieło

Umowa o dzieło z prezesem, opłacanym na podstawie powołania, nie spowoduje powstania obowiązków składkowych – decyzja ZUS z 12.02.2019 r. (WPI/200000/43/39/2019).

Prezes zarządu spółki z o.o. pełni funkcję na podstawie powołania. Nie łączy go żaden inny stosunek ze spółką. Równocześnie jest od kilku lat zatrudniony w innej firmie na umowę o pracę, ale obecnie nie świadczy tam pracy, bo jest na urlopie wychowawczym (i z tego tytułu podlega ubezpieczeniom społecznym). Faktyczny zakres obowiązków w spółce (nowo założonej) jest na tyle mały, że nie ogranicza sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Czy jeśli spółka zawrze z prezesem umowę o dzieło, to powinna od niej zapłacić składki? Spółka nie ma żadnych powiązań z dotychczasowym zakładem pracy prezesa (dzieło byłoby wykonywane na rzecz spółki, a nie dotychczasowego pracodawcy).

Stanowisko ZUS: Art. 6 ust. 1 usus nie wymienia umowy o dzieło jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jednak gdy zostanie ona zawarta z własnym pracodawcą lub będzie wykonywana na jego rzecz, powstanie obowiązek ubezpieczeń społecznych. W zakresie ubezpieczeń taka umowa jest wówczas traktowana jak umowa o pracę, bo w myśl art. 8 ust. 2a usus za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Samoistna umowa o dzieło nie jest tytułem do ubezpieczeń, bo nie została wymieniona w katalogu tytułów do ubezpieczeń społecznych, zawartym w art. 6 usus. Wykonawca dzieła nie podlega również ubezpieczeniu chorobowemu ani wypadkowemu (art. 11 i art. 12 usus).

Osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym albo odpowiednio emerytalnemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, natomiast składki za nie finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem ZUS (art. 6 ust. 1 pkt 19 i art. 9 ust. 6 usus).

Skoro nie ma tytułu do objęcia prezesa zarządu obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, to spółka nie zapłaci za niego składek, pomimo podlegania przez niego ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym z racji umowy o pracę zawartej z innym podmiotem.

Samozatrudnienie a ulga „na start”

Umowy o świadczenie usług zawarte z początkującymi przedsiębiorcami w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej nie są oskładkowane – decyzja ZUS z 7.02.2019 r. (WPI/200000/43/77/2019).

Spółka ma zamiar podjąć współpracę z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, korzystającymi ze zwolnienia z opłacania składek społecznych na podstawie art. 18 Prawa przedsiębiorców (tzw. ulga „na start”). Przedmiot umowy o współpracę będzie taki sam, jak ich działalności gospodarczej. Przychody z tych umów będą opodatkowane jako przychody z działalności. Czy spółka powinna opłacać składki społeczne za te osoby, podobnie jak robi to przy umowach zawieranych z osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej?

Wątpliwości biorą się stąd, że art. 8 ust. 6a usus stanowi, iż za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność nie uważa się w rozumieniu niniejszej ustawy osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców.

Stanowisko ZUS: Obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia (o świadczenie usług) nie powstanie, jeżeli umowa ta nie stanowi odrębnego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń, czyli gdy została zawarta w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i są spełnione następujące warunki:

• przedmiot umowy jest taki sam, jak przedmiot działalności,
• przychód z umowy jest opodatkowany jako przychód z działalności.

W takiej sytuacji bez znaczenia jest, że osoba prowadząca działalność gospodarczą korzysta z ulgi na start, bo o traktowaniu jej jako wykonującej działalność gospodarczą przesądza art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców. Mówi on, że przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 mies. od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 mies. od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Przepis ten odnosi się do przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą, a zatem dotyczy świadczenia usług i realizacji zleceń w ramach tej działalności.

Skoro umowa o świadczenie usług zostanie zawarta z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, jej przedmiot będzie taki sam, jak przedmiot działalności, a uzyskany przychód będzie opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej, to osoba taka z umowy zlecenia (o świadczenie usług) nie podlega ubezpieczeniom społecznym – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Zleceniodawca nie opłaca więc składek z tej umowy.