Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 107

Korekta VAT naliczonego może wpłynąć na wysokość składki zdrowotnej

W rocznej podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne uwzględnia się zwrot VAT nadpłaconego przed 2022 r. – decyzja ZUS z 4.07.2023 r. (DI/100000/43/357/2023).

Pan X prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. Dochód opodatkowuje liniowym 19-proc. PIT, jest czynnym podatnikiem VAT. W wyniku wewnętrznej weryfikacji dokumentów księgowych ustalono konieczność skorygowania rozliczenia VAT naliczonego za poprzednie lata podatkowe (2018–2021). W tych latach VAT został odliczony w części zamiast w całości, co skutkowało jego nadpłaceniem. Po sporządzeniu korekt pan X uzyska prawo do zwrotu z US nadpłaconego VAT. Zwrot wpłynie na firmowy rachunek bankowy.

Czy zwrot wejdzie do podstawy naliczenia składki zdrowotnej? Przedsiębiorca uważał, że skoro dotyczy on lat 2018–2021 (inne realia prawno-podatkowe), to nie powinien zostać obecnie wliczony do podstawy naliczenia składki zdrowotnej.

Stanowisko ZUS: Zgodnie z art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne przy formie opodatkowania na zasadach ogólnych (w tym liniowo) stanowi dochód z działalności gospodarczej, ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami ich uzyskania. Od tego dochodu odliczana jest kwota opłaconych w tym roku składek emerytalnej, rentowych, chorobowej i wypadkowej, jeśli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Przy ustalaniu rocznego dochodu nie uwzględnia się przychodów, które nie podlegają opodatkowaniu PIT na podstawie updof i odrębnych przepisów, np. rozporządzeń o zaniechaniu poboru podatku.

W myśl art. 14 ust. 2 pkt 7d updof do przychodów z działalności gospodarczej – w przypadku obniżenia lub zwrotu VAT bądź zwrotu podatku akcyzowego zgodnie z odrębnymi przepisami – należy zaliczyć naliczony VAT lub zwrócony podatek akcyzowy, w tej części, w której uprzednio został uznany za koszt uzyskania przychodów.

Skoro otrzymany zwrot VAT obejmuje podatek naliczony, który uprzednio zaliczono do kosztów uzyskania przychodów, to na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 7d updof zwrot ten obecnie stanowi przychód z działalności gospodarczej, a zatem w myśl art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej należy go uwzględnić w rocznej podstawie wymiaru składki zdrowotnej.

Od Redakcji: Stanowisko ZUS należałoby uznać za prawidłowe, gdyby wcześniejsze zaliczenie przez podatnika VAT naliczonego do kosztów podatkowych było właściwe, tzn. nie mając prawa do odliczenia, ujął on VAT naliczony w takich kosztach na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 43 lit. a tiret drugie updof. Jeśli natomiast zaliczenie VAT do kosztów było skutkiem świadomego, sprzecznego z prawem, postępowania podatnika bądź wynikiem błędu, który następnie (po latach) został naprawiony, podatnik zamiast wykazywać (na bieżąco) przychód, powinien skorygować (wstecz) koszty uzyskania przychodów, co potwierdzają wyroki NSA z 6.04.2016 r. (II FSK 396/14) i 16.06.2016 r. (II FSK 307/14).

Na taki sposób postępowania wskazuje też art. 22 ust. 7c updof, w myśl którego, jeżeli korekta kosztu uzyskania przychodów, w tym odpisu amortyzacyjnego, nie jest spowodowana błędem rachunkowym lub inną oczywistą omyłką, korekty dokonuje się poprzez zmniejszenie lub zwiększenie kosztów uzyskania przychodów poniesionych w okresie rozliczeniowym, w którym została otrzymana faktura korygująca lub, w przypadku braku faktury, inny dokument potwierdzający przyczyny korekty.

W przeciwnym razie korekta jest dokonywana wstecz (w okresie rozliczeniowym, w którym popełniono błąd). W takim przypadku uzyskany przez podatnika zwrot VAT nie wpłynąłby na wysokość przychodów podatkowych,a tym samym na podstawę wymiaru składki zdrowotnej.

Komandytariusz prowadzący sprawy spółki nie podlega dodatkowemu ubezpieczeniu

Nie płaci się składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzenia wypłacanego komandytariuszowi za prowadzenie spraw spółki, przyznanego na podstawie umowy spółki i uchwały wspólników – decyzja ZUS z 4.07.2023 r. (DI/100000/43/638/2023).

Wspólnicy spółki komandytowej zawarli w umowie spółki postanowienie o przyznaniu komandytariuszom prawa do prowadzenia spraw spółki oraz uprawniające komandytariuszy i komplementariuszy do otrzymywania wynagrodzenia z tego tytułu. Wysokość oraz zasady wypłaty wynagrodzenia będą ustalane w drodze uchwały wspólników.

Między wspólnikami a spółką nie zostanie zawarta żadna dodatkowa umowa w zakresie prowadzenia przez wspólników spraw spółki (o pracę, agencyjna, zlecenia ani żadna inna).

Czy wypłacane przez spółkę komandytową, na podstawie umowy spółki oraz uchwały wspólników, wynagrodzenie za prowadzenie jej spraw stanowi dodatkowy tytuł do ubezpieczeń społecznych?

Stanowisko ZUS: W myśl art. 121 § 1 Ksh komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Prowadzenie spraw spółki wyłącznie na podstawie regulacji ustawowych (bez zawarcia umowy wymienionej w art. 6 ust. 1 usus) nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych. Skoro spółka nie nawiązuje ze wspólnikiem stosunku obligacyjnego (umowy o pracę czy cywilnoprawnej) i mamy do czynienia wyłącznie ze stosunkiem organizacyjnym, nie powstaje tytuł do tych ubezpieczeń.

Nie ma wówczas podstaw prawnych do uznania, że przyznanie w umowie spółki/ w drodze uchwały wspólników prawa do wynagrodzenia za prowadzenie spraw spółki będzie oddzielną podstawą do podlegania ubezpieczeniom społecznym (na co wskazują art. 6 ust. 1, art. 11 i art. 12 usus).

Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 usus wspólnicy spółek osobowych są zobowiązani do uiszczania składek społecznych z tytułu pozarolniczej działalności, tak jak osoby prowadzące działalność gospodarczą. Sam fakt bycia wspólnikiem spółki osobowej powoduje po stronie wspólnika obowiązek zapłaty składek. Obowiązek ten nie zależy od tego, czy wspólnik jest uprawniony, czy nie, do prowadzenia spraw spółki.

Obowiązek płacenia składek społecznych związany z udziałem w spółce komandytowej dotyczy zarówno komandytariuszy, jak i komplementariuszy, gdyż usus nakłada go na wspólników spółki komandytowej, nie różnicując ich sytuacji. Każdy ze wspólników zgłasza się do ZUS jako płatnik składek i jako osoba ubezpieczona – wspólnicy samodzielnie opłacają za siebie składki.

Komentarz: Podobne stanowisko w odniesieniu do komplementariusza ZUS zajął w decyzji z 23.08.2023 r. (DI/100000/43/787/2023).

Udział członka rady nadzorczej w konferencji

W podstawie wymiaru składek społecznych i zdrowotnej uwzględnia się poniesione przez spółkę koszty uczestnictwa członka rady nadzorczej w konferencji naukowo-technicznej – decyzja ZUS z 28.07.2023 r. (DI/100000/43/664/2023).

Spółka miejska wykonuje zadania własne gminy w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Funkcję organu nadzorczego sprawuje rada nadzorcza. Jej członkowie uzyskują wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji i podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu i rentowym) oraz zdrowotnemu.

W czerwcu 2023 r. spółka sfinansowała przewodniczącemu rady koszt uczestnictwa w konferencji naukowo-technicznej dotyczącej nowych środków transportu i form mobilności. Uzyskał z tego tytułu przychód podlegający opodatkowaniu i oskładkowaniu na podstawie art. 13 pkt 7 updof, zgodnie z którym przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powołania, należące do składów zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych, są zaliczane do przychodów z działalności wykonywanej osobiście. Do przychodów tych zalicza się również wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych (art. 11 ust. 1 updof).

Czy od takiego przychodu spółka powinna naliczyć składki?

Stanowisko ZUS: W myśl art. 6 ust. 1 pkt 22 i art. 13 pkt 17 usus członkowie rady nadzorczej wynagradzani z tytułu pełnionej funkcji podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym – od dnia powołania do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji. Z art. 6 ust. 1 pkt 22 usus wynika, że obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń członków rad nadzorczych dotyczy spółek prawa handlowego, spółdzielni, przedsiębiorstw oraz innych podmiotów, u których taki organ nadzoru występuje. Warunkiem objęcia obowiązkowymi ubezpieczaniami emerytalnym i rentowymi jest pobieranie wynagrodzenia z tytułu pełnienia tej funkcji.

Par. 2 ust. 1 rozporządzenia składkowego nie wyłącza z podstawy wymiaru składek społecznych kosztów uczestnictwa członka rady nadzorczej w konferencji. Podstawę wymiaru składek członków rad nadzorczych stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście przez te osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, łącznie z kosztami uzyskania i kwotą podatku, o których mowa w updof.

To samo dotyczy składki zdrowotnej, co wynika z art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej.

Ubezpieczenie na życie członka zarządu

To, czy pojawi się obowiązek odprowadzenia składek od wartości ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zależy także od podstawy prawnej działania na rzecz spółki – decyzja ZUS z 24.08.2023 r. (WPI/200000/43/740/2023).

Spółka kupiła ubezpieczenie na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Ubezpieczeniem zostały objęte: osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne, członek zarządu wynagradzany wyłącznie na podstawie powołania uchwałą oraz członek zarządu wynagradzany na podstawie powołania i jednocześnie pobierający wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne (o których mowa w art. 176 Ksh).

Spółka będzie opłacać składki: podstawową i ochronną (na pokrycie kosztu ochrony z tytułu ubezpieczeń dodatkowych).

Ubezpieczeni częściowo partycypują w kosztach składek. Część sfinansowana przez spółkę będzie dla nich przychodem w rozumieniu updof:

• u osoby zatrudnionej na umowę cywilnoprawną – z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 13 pkt 8 updof),
• u członka zarządu wynagradzanego wyłącznie na podstawie powołania uchwałą – z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 13 pkt 7 updof),
• u członka zarządu wynagradzanego na podstawie powołania uchwałą i jednocześnie pobierającego wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne – z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 13 pkt 7) oraz z innych źródeł przychodów (art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 updof).

Regulamin wynagradzania zawiera postanowienia umożliwiające partycypację w kosztach składki przez osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne. Mogą one kupić polisę ubezpieczeniową po cenie znacząco niższej niż cena detaliczna oferowana przez towarzystwo, na skutek pokrycia większości kosztu przez spółkę. Ubezpieczony jest wyłącznym dysponentem środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczeniowym, pochodzących zarówno ze składek podstawowych, jak i dodatkowych (w części ochronnej i inwestycyjnej).

Czy w podstawie wymiaru składek społecznych trzeba uwzględniać wartość przychodu tych osób z tytułu partycypacji w kosztach umowy ubezpieczeniowej?

Stanowisko ZUS: W myśl § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych nie stanowią korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegające m.in. na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług.

Przepis ten stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru składek m.in. osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (§ 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego).

W jego świetle wyłączeniu z podstawy wymiaru składek podlega wartość różnicy między ceną nabycia usługi a ponoszoną przez zleceniobiorcę odpłatnością, co jest równoznaczne z brakiem obowiązku opłacania składek emerytalnej i rentowych od ww. wartości. Aby można było zastosować wskazane wyłączenie, korzyść uzyskana przez zleceniobiorcę musi mieć formę niepieniężną.

Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym to ubezpieczenie osobowe, które łączy w sobie element ochronny z inwestycyjnym. Skład‑

ka wpłacana przez konsumenta jest przeznaczana na dwa cele. Pierwsza jej część służy ochronie ubezpieczeniowej i wypłacie świadczenia pieniężnego zagwarantowanego w przypadku wystąpienia określonych w umowie zdarzeń (np. śmierci lub dożycia określonego wieku). Druga część składki jest inwestowana w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe. Ma charakter oszczędnościowy, co oznacza, że podlega gromadzeniu i zostanie wypłacona w przypadku śmierci lub dożycia określonego wieku.

W konsekwencji świadczenie, o którym mowa, jest związane z ryzykiem inwestycyjnym, ma formę pieniężną, polega na inwestowaniu własnych oszczędności, czyli lokowaniu i pomnażaniu kapitału na przyszłość, czego wynikiem będzie wypłata świadczenia pieniężnego w ramach polisy. Dlatego – w stosunku do osób, z którymi spółka zawarła umowy cywilnoprawne – nie ma zastosowania wyłączenie przewidziane w § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego.

Jeśli chodzi o członków zarządu pełniących funkcje na podstawie powołania, to nie zostali wymienieni w art. 6 ust. 1 usus, zawierającym zamknięty katalog podmiotów objętych obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W konsekwencji nie ma obowiązku opłacania składek społecznych z tytułu wynagrodzenia otrzymywanego przez nich za pełnioną funkcję. Skoro dana osoba nie podlega ubezpieczeniom społecznym, to nie

można ustalić podstawy wymiaru składek, w tym z tytułu polisy ubezpieczeniowej.

Okulary korekcyjne jako świadczenie bhp

Nie płaci się składek od dofinansowania pracownikowi zakupu okularów korygujących – decyzja ZUS z 27.07.2023 r. (WPI/200000/43/715/2023).

Firma, w ramach przestrzegania przepisów bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, zapewnia dofinansowanie kosztów zakupu okularów korygujących wzrok. Dotyczy to przypadków, gdy konieczność stosowania takich okularów stwierdzi lekarz przeprowadzający badanie wzroku w ramach badań profilaktycznych, na które pracownika skierował pracodawca. Jeśli pracownik ma ważne aktualne orzeczenie lekarskie, ale zgłasza znaczne pogorszenie się wzroku, pracodawca, na jego wniosek, kieruje go na wcześniejsze badania lekarskie, w ramach którego wykonywane jest badanie okulistyczne.

Czy gdy lekarz wskaże potrzebę stosowania lub wymiany okularów, refundacja poniesionych i udokumentowanych przez pracownika kosztów okularów będzie przychodem podlegającym oskładkowaniu?

Stanowisko ZUS: W myśl § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek społecznych nie stanowią m.in. wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów bhp oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez RM lub właściwego ministra.

Obowiązek przeprowadzania badań profilaktycznych wynika z art. 229 Kp i rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 607). Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, który je finansuje.

Przepisy nie ograniczają prawa pracodawcy do skierowania na badania pracownika, który ma jeszcze ważne, wydane wcześniej, zaświadczenie lekarskie. Takie badania mieszczą się w zakresie bhp.

Udokumentowane koszty ponoszone przez pracodawcę w związku z dofinansowaniem zakupu okularów korygujących dla pracownika, w wyniku dodatkowych badań okulistycznych, nie stanowią więc podstawy wymiaru składek społecznych.

Wyłączenie, o którym mowa w § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego, istnieje ze względu na rodzaj świadczenia udzielonego pracownikowi przez pracodawcę.

Pobyt w sanatorium

Zwrot kosztów pobytu na leczeniu w uzdrowisku nie podlega zwolnieniu z oskładkowania – decyzja ZUS z 1.08.2023 r. (DI/100000/43/645/2023).

Pracownik odbył turnus w prywatnym sanatorium. W zakładowym układzie zbiorowym pracy zapisano, że „na wniosek pracownika, udokumentowany skierowaniem na leczenie sanatoryjne, pracodawca pokrywa 90% kosztów pobytu pracownika w sanatorium związanych z realizacją skierowania”. Pracownik złożył wniosek i otrzymał akceptację. Koszty mają być pokryte ze środków obrotowych przedsiębiorstwa.

Czy można w tym przypadku zastosować zwolnienie składkowe dotyczące zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych usług przewidzianych w układzie zbiorowym?

Stanowisko ZUS: W myśl § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek nie stanowią korzyści materialne polegające m.in. na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług. Wyłączeniu podlegają przy tym jedynie przychody, które:

• wynikają z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu,
• przybierają postać niepieniężną.

Świadczenie pracodawcy będzie polegało na wypłacie ze środków obrotowych przedsiębiorstwa określonej kwoty na rzecz pracownika. Ma zatem formę pieniężną. W przypadku gdy to pracownik dokonuje zakupu artykułu, przedmiotu bądź usługi, a następnie otrzymuje zwrot kwoty wydatkowanej na ten zakup (bądź jej części), nie można zastosować wyłączenia przewidzianego w § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia.

Napiwki w kasynach

Kwoty otrzymywane przez krupiera bezpośrednio od klientów wchodzą do podstawy wymiaru składek – decyzja ZUS z 6.07.2023 r. (DI/100000/43/526/2018).

Spółka prowadzi kasyna gry zgodnie z przepisami ustawy z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 227). W latach 2015–2017 pracownicy otrzymywali napiwki od klientów. W każdym przypadku od razu i w całości trafiały one bezpośrednio do osoby prowadzącej grę czy obsługującej klienta (co nie jest typowe dla branży kasyn, bo zazwyczaj stosuje się system, w którym napiwki trafiają do pracodawcy, który następnie dzieli je między pracowników – tzw. system redystrybucyjny).

Każdy podmiot, który urządza gry w kasynie, podlega tzw. obowiązkowi ewidencyjnemu w zakresie napiwków i prowadzi ich rejestr.

Wszyscy pracownicy mieli spersonalizowane pudełka na napiwki. Nakładano na nie plomby zabezpieczające, żeby nie można było wyjmować napiwków w czasie pracy. Po zakończeniu zmiany i podliczeniu napiwków ich wartość była wpisywana do rejestru napiwków (przez osobę wyznaczoną do prowadzenia rejestru), a pracownik podpisywał się w rejestrze. Jeśli napiwek został wręczony w postaci żetonu do gry, pracownik wymieniał go w kasie na gotówkę.

W decyzji naczelnika US z 2018 r. stwierdzono, że kwoty tych napiwków stanowiły przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1 updof.

Czy spółka powinna je uwzględniać także w podstawie wymiaru składek ZUS?

Stanowisko ZUS: Podstawę wymiaru składek społecznych pracowników stanowi przychód, w rozumieniu przepisów updof, z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy z wyłączeniem przychodów wymienionych w § 2 rozporządzenia składkowego, a także wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych (art. 18 ust. 1 i 2 w zw. z art. 20 ust. 1 usus).

Dla rozstrzygnięcia, czy dany przychód wchodzi do podstawy wymiaru składek, decydujące znaczenie ma, czy dla celów podatkowych zostanie zakwalifikowany jako przychód pracownika z tytułu zatrudniania w ramach stosunku pracy.

Skoro z decyzji naczelnika US wynika, że kwoty napiwków otrzymywanych przez pracowników od klientów kasyn stanowiły przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1 updof, to są one również podstawą wymiaru składek społecznych.

Dotyczy to pozostałych składek (art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej, art. 104 ust. 1 ustawy z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 735, oraz art. 29 ustawy z 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1087).