Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS

Instrumenty pochodne jako przyszła premia

Program motywacyjny, przewidujący możliwość nabycia w przyszłości środków pieniężnych, nie powoduje powstania obowiązków składkowych – decyzja ZUS z 13.10.2020 r. (WPI/200000/43/752/2020).

Przedsiębiorca prowadzi działalność w branży elektrycznej. Rozważa wprowadzenie dla pracowników wynagrodzenia w postaci pochodnego instrumentu finansowego (dalej instrument pochodny) w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Zamierza zawierać z pracownikami umowy zobowiązujące go do wydania instrumentu pochodnego, którego realizacja będzie zależna od spełniania okoliczności wynikających z umowy, a zależnych od wyników finansowych przedsiębiorcy. Jeśli przedsiębiorca nie osiągnie zwiększonych przychodów, na co wpływ ma pracownik, to ten nie osiągnie dochodu w postaci realizacji prawa z instrumentu pochodnego. Przyznane prawo do instrumentu pochodnego nie może być przedmiotem obrotu, zbycia czy zastawienia. Pozostaje wyłącznym prawem pracownika, który je uzyskał.

W momencie nabycia instrumentu pochodnego pracownik nie otrzymuje żadnych pieniędzy ani wartości pieniężnych, które powodowałyby powstanie przychodu w rozumieniu updof. Nabycie to jest wyłącznie uprawnieniem do otrzymania wypłaty w postaci pieniężnej, w nieokreślonej przyszłości, zazwyczaj po spełnieniu warunków wynikających z umowy z pracodawcą. Ich spełnienie nie jest jednak pewne, więc pracownik nie ma gwarancji otrzymania świadczenia pieniężnego.

Ponieważ prawo nie może być przedmiotem obrotu, nie ma również możliwości ustalenia jego wartości rynkowej (brak rynku). Przyznane prawo nie stanowi zatem żadnego realnego przysporzenia w majątku pracownika. Nie uzyskuje on świadczenia w naturze czy innego nieodpłatnego, którego wartość powinna być zaliczona do jego przychodów, zgodnie z art. 11 ust. 1 updof, a co za tym idzie na przedsiębiorcy nie ciążą obowiązki płatnika PIT z tytułu przyznania instrumentu pochodnego. Potwierdza to interpretacja KIS wydana na wniosek przedsiębiorcy (z 1.07.2020 r., 0114-KDIP3-1.4011.218.2020.2.MG).

Czy ew. korzyści ekonomiczne osiągane przez pracowników na skutek nieodpłatnego nabywania instrumentów pochodnych stanowią podstawę wymiaru składek społecznych i zdrowotnej?

Stanowisko ZUS: Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne pracowników (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe) stanowi przychód, w rozumieniu przepisów updof, z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych (art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 usus, § 1 rozporządzenia składkowego, art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Jeśli więc określone świadczenie na rzecz pracownika nie stanowi przychodu ze stosunku pracy, to nie powstanie z tego tytułu obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Skoro korzyści z tytułu nieodpłatnego nabycia instrumentu pochodnego nie będą stanowić dla pracowników świadczenia w naturze czy innego świadczenia, którego wartość powinna być zaliczona do przychodów ze stosunku pracy, to nie powstanie obowiązek opłacania od nich składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Odszkodowanie za wypadek przy pracy

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za wypadek pracownika nie jest przychodem ze stosunku pracy, więc nie podlega oskładkowaniu – decyzja ZUS z 5.11.2020 r. (WPI/200000/43/773/2020).

Pracownik poślizgnął się w czasie wykonywania pracy na terenie zakładu, a upadając, uderzył się w biodro. Wypadek ten został przez przedsiębiorcę uznany za wypadek przy pracy. Pracownik odniósł obrażenia ciała. Przebywał w szpitalu, potem korzystał z zabiegów fizjoterapeutycznych i rehabilitacji, a przez pewien czas chodził o kulach.

Wystąpił do pracodawcy o odszkodowanie. Wskazał na negatywne skutki odniesionych w wypadku obrażeń, w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego, i na podstawie Kc wniósł o zapłatę na swoją rzecz kwot tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, zwrotu kosztów leczenia i rehabilitacji oraz dojazdu do placówek medycznych.

Jako podstawę odpowiedzialności przedsiębiorcy za szkodę związaną z wypadkiem pełnomocnik pracownika wskazał art. 435 Kc. Przedsiębiorca poinformował pracownika, że zgłosił szkodę do ubezpieczyciela, z którym łączyła go umowa ubezpieczenia OC. Ten odmówił wypłaty kwoty tytułem zaspokojenia zgłoszonych roszczeń, wskazując na brak winy przedsiębiorcy.

Choć przedsiębiorca nie uznał za zasadne zgłaszanych przez pracownika roszczeń, prowadzi negocjacje ugodowe, chcąc zakończyć spór. Strony zamierzają zawrzeć ugodę pozasądową w rozumieniu art. 917 Kc, na podstawie której przedsiębiorca wypłaciłby pracownikowi świadczenie w uzgodnionej przez strony wysokości, tytułem zaspokojenia wszelkich roszczeń pracownika wynikających lub mogących wyniknąć w przyszłości w związku z wypadkiem. Pracownik pozostaje w stosunku pracy. Świadczenie nie będzie jednak dla niego przychodem ze stosunku pracy w rozumieniu updof. Czy wypłacone w przyszłości – na podstawie ugody pozasądowej – kwoty należy uwzględnić w podstawie wymiaru składek?

Stanowisko ZUS: Usus nie kształtuje samodzielnie pojęcia „przychodu”, lecz każdorazowo odsyła do updof i ściśle uzależnia włączenie danego świadczenia do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników od zakwalifikowania go jako przychód ze stosunku pracy. W konsekwencji obowiązek opłacania przez płatnika składek społecznych ma pochodny (następczy) charakter wobec określenia, czy dane świadczenie stanowi przychód ze stosunku pracy w rozumieniu updof.

Skoro świadczenie, jakie zostanie wypłacone na podstawie ugody pozasądowej, nie będzie przychodem ze stosunku pracy w rozumieniu updof, to nie może być wliczone do podstawy wymiaru składek społecznych i zdrowotnej.

Pseudonagroda jubileuszowa

Program zachęcający pracowników do długotrwałego pozostawania w zatrudnieniu u pracodawcy nie zawsze będzie kwalifikowany jako nagroda jubileuszowa – decyzja ZUS z 10.12.2020 r. (DI/200000/43/846/2020).

W firmie przyjęto regulamin przewidujący program lojalnościowy dla pracowników („Program premii długoterminowej”), zachęcający do pracy w dłuższym okresie. Pracodawca wypłaca dodatkowe świadczenie pieniężne po 5 latach pracy w firmie, licząc od momentu przystąpienia pracownika do programu. Po 5 latach od objęcia go programem pracownik nabywa prawo do świadczenia w wysokości 170% indywidualnego miesięcznego wynagrodzenia brutto z tytułu umowy o pracę, w dacie, w której nabył do niego prawo.

Wypłata świadczenia następuje jednorazowo, w terminach kwartalnych, według określonego w regulaminie harmonogramu. Nie ma związku z jubileuszem firmy, a jedynie z okresem zatrudnienia pracownika i pod warunkiem jego przystąpienia do programu.

Czy takie świadczenie jest zwolnione z oskładkowania, gdyż spełnia warunki określone dla nagród jubileuszowych?

Stanowisko ZUS: Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek nie stanowią nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat.

Decydujące znaczenie w kontekście zwolnienia tego typu świadczeń pieniężnych z obowiązku opłacania składek społecznych ustawodawca przypisał periodycznemu nabywaniu przez pracownika prawa do ich uzyskania na podstawie wewnętrznych przepisów płacowych obowiązujących u pracodawcy, np. zakładowego układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania. Nagroda jubileuszowa przynależy pracownikowi po nabyciu określonego stażu pracy i nie odprowadza się od niej składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli między kolejnymi nagrodami upłynął okres co najmniej 5 lat.

Świadczenie, które zamierza wypłacać przedsiębiorca, nie spełnia cech nagrody jubileuszowej, a pracownik nabywa prawo do niego po przystąpieniu do programu wprowadzonego przez pracodawcę na podstawie regulaminu. Ponadto nie jest to świadczenie „powszechne”, tzn. nie przysługuje wszystkim pracownikom w firmie. Istotne – w świetle § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia składkowego – jest umieszczenie nagrody jubileuszowej (gratyfikacji) w wewnętrznych przepisach płacowych obowiązujących u pracodawcy oraz to, że prawo do ww. świadczenia ma przysługiwać periodycznie co 5 lat. W sytuacji opisanej w pytaniu te przesłanki nie są spełnione. Świadczenie należy więc uwzględnić w podstawie wymiaru składek społecznych i zdrowotnej oraz na FP i FGŚP.

Prokurent z własną firmą

Przyznane na podstawie uchwały zarządu wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji prokurenta przez osobę, która świadczy usługi na rzecz spółki w ramach indywidualnej działalności gospodarczej, nie jest oskładkowane – decyzja ZUS z 19.11.2020 r. (WPI/200000/43/851/2020).

Zarząd spółki udzielił prokury, zgodnie z art. 208 § 6 Ksh oraz art. 1091 i art. 1092 Kc, dwóm osobom, w tym osobie, która świadczy na rzecz spółki usługi w ramach indywidualnej działalności gospodarczej. Podlega ona obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu tej działalności. Zakres obowiązków wynikających z umowy łączącej ją ze spółką nie obejmuje pełnienia funkcji prokurenta.

Zakres obowiązków prokurenta nie wynika ze stosunku pracy, umowy zlecenia ani innej o świadczenie usług. Zarząd nie przewiduje nawiązywania z prokurentem stosunku pracy ani innych stosunków obligacyjnych. Otrzyma on wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji, wypłacane na podstawie uchwały zarządu.

Czy spółka jako płatnik składek powinna odprowadzać od niego składki społeczne i zdrowotne?

Stanowisko ZUS: Dla rozstrzygnięcia o obowiązku opłacania składek społecznych istotne jest, czy dana osoba posiada jeden z tytułów do ubezpieczenia, określonych w art. 6 usus. Jednocześnie wyliczenie tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, zawarte w tym artykule, ma charakter katalogu zamkniętego i nie podlega wykładni rozszerzającej.

Prokura jest pełnomocnictwem, udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W konsekwencji prokura, jako szczególna forma pełnomocnictwa, wynika z oświadczenia woli mocodawcy, natomiast nie musi wynikać z umowy o pracę czy cywilnoprawnej. W myśl art. 208 § 6 Ksh prokurent w spółkach z o.o. jest powoływany przez zarząd.

W konsekwencji samo powołanie – na podstawie przepisów Ksh – do pełnienia funkcji prokurenta spółki, jak również osiąganie z tego tytułu, ustalonego w drodze uchwały zarządu, wynagrodzenia nie skutkuje jeszcze powstaniem obowiązku ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie jest związane z powstaniem określonego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń, wskazanego w art. 6 usus, w wyniku np. zawarcia umowy o pracę lub cywilnoprawnej.

Spółka nie będzie więc zobowiązana do opłacania składek społecznych od wynagrodzenia otrzymywanego przez prokurenta za pełnienie tej funkcji.

Stypendium stażowe

Podmiot kierujący ucznia na staż musi zbadać jego sytuację ubezpieczeniową. Nie zawsze bowiem trzeba odprowadzać składkę zdrowotną – decyzja NFZ z 5.06.2020 r. (07/01/I/2020).

Spółka z o.o., na podstawie umowy o dofinansowanie, zawartej z wojewódzkim urzędem pracy, realizuje projekt „Kształcenie wysokich lotów” współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa. W okresie od 1.09.2019 do 31.12.2022 r. uczniowie szkół ponadpodstawowych kształcących w zawodzie technik mechanik lotniczy mają zdobyć dodatkowe kwalifikacje, a ich nauczyciele – podnieść swoje kompetencje. Uczestnikami stażu są osoby pełnoletnie, mające status ucznia. Okres realizacji stażu to 300 godz., a za jego odbycie każdy uczeń dostaje stypendium stażowe w wysokości 1187 zł, którego płatnikiem jest spółka.

Czy uczeń podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu stypendium, jeśli jest nim objęty jako członek rodziny lub ma inny tytuł do ubezpieczeń?

Stanowisko NFZ: Jeżeli osoba pobierająca stypendium w okresie odbywania stażu spełnia jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu (wymienionego w art. 66 ust. 1 ustawy zdrowotnej), np. jako pracownik, to podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tego innego tytułu, a nie jako osoba pobierająca stypendium (art. 66 ust. 1 pkt 24a ustawy zdrowotnej).

Stażyści posiadający status członka rodziny osoby ubezpieczonej podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 24a ustawy zdrowotnej, a nie jako członkowie rodziny. W myśl bowiem art. 66 ust. 2 tej ustawy status członka rodziny osoby ubezpieczonej zwalnia z obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego z tytułów, o których mowa w ust. 1 pkt 17–20, 26–28b, 30 i 33. W tym katalogu nie ma osób, które pobierają stypendium na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 24a.

W przypadku spełnienia warunków podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu wyłącznie z tytułu pobierania stypendium, obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje z dniem nabycia prawa do stypendium, a wygasa z dniem utraty prawa do niego (art. 73 pkt 7a ustawy zdrowotnej). Stypendystów zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego podmiot kierujący na szkolenie, staż lub na przygotowanie zawodowe dorosłych (beneficjent), wskazany w art. 75 ust. 9a ustawy zdrowotnej, korzystający z publicznych środków wspólnotowych i publicznych środków krajowych na podstawie umowy o dofinansowanie projektu albo decyzji, o których mowa w ustawie o Narodowym Planie Rozwoju, ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju albo w ustawie o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020. Do jego obowiązków należy także obliczenie, pobranie z dochodu ubezpieczonego i odprowadzenie składki zdrowotnej z ww. tytułu (art. 85 ust. 6a ustawy zdrowotnej).

Dodatki dla byłych prezesów

Wypłacone po czasie składniki wynagrodzenia menedżera trzeba oskładkować – decyzja ZUS z 30.11.2020 r. (WPI/200000/43/836/2020).

W 2019 r. prezes i wiceprezes zarządu byli zatrudnieni w spółce Miejska Infrastruktura na podstawie kontraktu menedżerskiego (umowy zlecenia) oraz zgłoszeni do ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, zdrowotnego i chorobowego. Odprowadzano za nich składki.

W czerwcu 2020 r. zgromadzenie wspólników spółki udzieliło im absolutorium za 2019 r., czego następstwem jest przyznanie wynagrodzenia zmiennego za osiągnięcie zamierzonych celów zarządczych. Od 2020 r. prezes i wiceprezes są już zatrudnieni w innym zakładzie pracy – na umowę o pracę za wynagrodzeniem wyższym niż minimalne.

Czy od wynagrodzenia zmiennego, osiągniętego za 2019 r. z tytułu kontraktu menedżerskiego, należy naliczyć wyłącznie składkę zdrowotną, z uwagi na posiadanie przez menedżerów innego tytułu do ubezpieczeń?

Stanowisko ZUS: Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe) zleceniobiorców stanowi przychód w rozumieniu updof (art. 18 ust. 3 w zw. z ust. 1, art. 20 ust. 1, art. 4 pkt 9 usus).

Umowa o zarządzanie spółką (kontrakt menedżerski) jest w istocie umową nienazwaną, do której zgodnie z Kc zastosowanie mają przepisy dotyczące zlecenia. Podstawę wymiaru składek społecznych dla członków zarządu spółki (prezesa i wiceprezesa) należy więc ustalić zgodnie z zasadami ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, właściwymi dla zleceniobiorców.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 usus osoby wykonujące pracę na umowę agencyjną lub umowę zlecenia albo inną o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Zgodnie z art. 11 ust. 1 usus zleceniobiorcy mogą podlegać ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, na swój wniosek.

Na obowiązek spółki w zakresie opłacania składek społecznych nie wpływa fakt, że obecnie członkowie zarządu podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu umów o pracę i osiągają wynagrodzenie wyższe niż minimalne, bo nie byli pracownikami w okresie realizowania umowy o świadczenie usług zawartej ze spółką. Spółka powinna zatem opłacić składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od wynagrodzenia zmiennego wypłaconego za rok obrotowy (2019), wynikającego z umowy o świadczenie usług.