Wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą w spółkach objętych estońskim CIT (cz. I)

Identyfikacja wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą

W art. 28m ust. 1 pkt 3 updop wskazano na opodatkowanie dochodów odpowiadających wysokości wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą, nie zdefiniowano zaś takiej kategorii dochodu ani samego pojęcia „wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą”. Próżno też szukać w updop precyzyjnych przesłanek, które umożliwiłyby podatnikom poprawną klasyfikację do tej kategorii dochodu określonego wydatku, nakładu lub kosztu. Z pewnym wyjątkiem[1] – nie zaprezentowano także katalogu (otwartego/zamkniętego) wydatków, które stanowią (lub nie) tego rodzaju dochód. Jak zatem podatnik ma dokonać odpowiedniej kwalifikacji? Wydaje się to nie lada wyzwaniem.

Podatnicy ryczałtu oraz księgowi rozliczający takie spółki muszą przede wszystkim zmienić swoje dotychczasowe myślenie w kategoriach opodatkowania podatkiem dochodowym, ponieważ opodatkowaniu podlega w tym przypadku wydatek lub nakład poniesiony przez spółkę, a nie dochód (czy też przychód) sensu stricto, co stanowi swojego rodzaju novum w podatku dochodowym. Dla powstania tego rodzaju dochodu u spółki objętej estońskim CIT istotne jest, czy dany wydatek lub koszt należy zaklasyfikować jako dochód, nie zaś to, czy spółka osiąga dodatni wynik finansowy.

Opodatkowanie dochodu z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą następuje w miesięcznych okresach rozliczeniowych, w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano wydatku (art. 28t ust. 1 pkt 4 updop). Spółka może być zatem zobowiązana do zapłaty comiesięcznego ryczałtu, mimo że będzie ponosiła straty z innych tytułów lub też z całej prowadzonej działalności.

W poszukiwaniu definicji

Wobec braku legalnej definicji pojęcia „wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą” zasadne jest posłużenie się definicjami z języka powszechnego. W słowniku języka polskiego PWN przymiotnik „związany” definiuje się jako: mający związek, coś wspólnego z kimś, z czymś. Zgodnie z regułą wnioskowania prawniczego z przeciwieństwa (a contrario) „niezwiązany” należy więc rozumieć jako: niemający związku, czegoś wspólnego z kimś, z czymś. Pojęcie „wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą” powinno się zatem odczytywać jako: wydatki niemające związku, czegoś wspólnego z działalnością gospodarczą. Jednak takie rozumienie wciąż pozostawia to pojęcie w bardzo szerokich i niedookreślonych ramach znaczeniowych.

Nasuwa się pytanie o relację między „wydatkiem niezwiązanym z działalnością gospodarczą” a „wydatkiem niestanowiącym kosztu uzyskania przychodów”. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie są to pojęcia równoznaczne. Podatnicy estońskiego CIT ustalają przychody i koszty zgodnie z przepisami o rachunkowości, pomijając regulacje updop stosowane przez podatników opłacających „klasyczny” CIT. Przyjęcie wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów jako kategorii opodatkowanej estońskim CIT przeczyłoby ogólnej idei tego systemu opodatkowania, poza tym żaden przepis updop nie daje ku temu podstaw. Nie zmienia to faktu, że w pojęciach tych można się doszukiwać pewnych podobieństw. Wskazują też na to MF w objaśnieniach podatkowych z 23.12.2021 r. „Przewodnik do Ryczałtu od dochodów spółek” (dalej „Przewodnik”) oraz KIS w wydawanych interpretacjach (m.in. pisma z 16.02.2023 r., 0111-KDIB1-2.4010.808.2022.2.MZA, oraz 20.12.2022 r., 0111-KDIB1 2.4010.689.2022.2.AK).

Choć za niewłaściwe należy uznać postępowanie zmierzające wyłącznie do określenia, czy dany wydatek nie stanowiłyby kosztu uzyskania przychodów zgodnie z ogólnymi zasadami, i na tej podstawie stwierdzenie, że z tego powodu będzie on także traktowany jako wydatek niezwiązany z działalnością gospodarczą, to jednak – jak podkreślono w „Przewodniku” – przy ocenie wydatków kwalifikujących się do tego rodzaju dochodów można się posiłkować kwalifikacją wydatków do kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, na podstawie art. 15 ust. 1 updop, wynikającą z praktyki podmiotu jak również z bogatego orzecznictwa sądowo-administracyjnego.

MF doszukuje się podobieństwa przede wszystkim w celu poniesienia wydatków, wskazując, że celem wydatków związanych z działalnością gospodarczą, podobnie jak kosztów uzyskania przychodów, powinno być osiągnięcie przychodów ze źródła przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów. Swoją tezę MF argumentuje m.in. tym, że jedną z immanentnych cech działalności gospodarczej, która odróżnia ją od innego rodzaju aktywności, jest jej zarobkowy charakter.

Ponadto w pkt 1.4 „Przewodnika” zatytułowanym „Dyrektywa interpretacyjna” stwierdzono: W szczególności dla oceny dochodu z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą, znaczenie może mieć rozumienie wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów w kontekście art. 15 ust. 1 oraz art. 16 updop.

Wydaje się jednak, że „wydatki związane z działalnością gospodarczą” są szerszym pojęciem niż „koszty uzyskania przychodów”. Dodatkowo problematyczne jest rozpatrywanie przez podatników estońskiego CIT wydatków i kosztów w świetle art. 16 updop (katalogu wyłączeń z kosztów uzyskania przychodów). Ustawodawca nie odwołuje się wprost do tego artykułu w kontekście wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą, więc powstaje wątpliwość, w jakim zakresie (i czy w ogóle) wydatki/koszty powinny być oceniane z tej perspektywy.

Wyłania się tu kolejna trudność – w określeniu granicy między inwestycją, czyli formą nakładu poniesionego na rozwój działalności, w celu uzyskania przychodów (która z założenia co do zasady nie powinna być opodatkowana estońskim CIT), a przekazaniem do konsumpcji, dystrybucją zysku (z założenia podlegającym opodatkowaniu).

Najlepsze tego potwierdzenie stanowi zawarty w „Przewodniku” przykład 29[2], dotyczący spółki produkującej buty, która ponosi m.in. wydatki „na rzecz organizacji miłośników zdrowego żywienia”. Wskazano, że takie wydatki podlegają opodatkowaniu na postawie art. 28m ust. 1 pkt 3 updop jako dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą, ponieważ trudno uznać, aby miały związek z produkcją butów.

Faktycznie nie zostały poniesione stricte w związku z produkcją butów (nie są to wydatki na materiały produkcyjne, wynagrodzenia pracowników itd.), jednak – moim zdaniem – nie należy badać ich związku ściśle z samym tylko przedmiotem działalności gospodarczej, lecz z jej całokształtem. Celem działań producenta mogło nie być konsumowanie zysku, tylko dotarcie w ten sposób do pewnej grupy odbiorców jego produktów.

Nie chodzi w tym miejscu oczywiście o rozstrzygnięcie przedstawionego problemu, lecz o wskazanie, jak płynna może być granica między konsumpcją a inwestycją, a więc między tym, co stanowi przedmiot opodatkowania, a tym, co nim nie jest.

Jak orzekł WSA w Gdańsku w wyroku z 18.10.2022 r. (I SA/Gd 917/22, nieprawomocny): Istnieje różnica między „wydatkami niestanowiącymi kosztów uzyskania przychodów” i „wydatkami niezwiązanymi z działalnością gospodarczą”. Wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów to wydatki, które nie są poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, np. wydatki na reprezentację. Wydatki te, mimo iż są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, nie są jednak wydatkami stanowiącymi koszty uzyskania przychodów. Natomiast wydatkami niezwiązanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą będą takie, które w ogóle nie mają związku z prowadzoną działalnością, ponieważ pozostają poza jej zakresem.

Sąd odszedł zatem wyraźnie od postrzegania wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą przez pryzmat definicji kosztów uzyskania przychodów i wydatków niestanowiących takich kosztów, a zalecił poddanie ich ocenie, czy nie pozostają poza zakresem działalności gospodarczej.

W dalszej części artykułu omówiono konkretne wydatki/koszty, których kwalifikacja w kontekście dochodów z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą budzi duże wątpliwości, m.in. w związku z wyłączeniem części tych wydatków z kosztów uzyskania przychodów podatników rozliczających się z CIT na zasadach ogólnych.

Odpisy aktualizujące

Podatnicy ryczałtu (którymi mogą być wyłącznie spółki z o.o., akcyjne, proste spółki akcyjne, spółki komandytowe i komandytowo-akcyjne) za okres opodatkowania w tej formie prowadzą księgi rachunkowe i sporządzają sprawozdania finansowe zgodnie z uor. W toku działalności jednostki te są zobligowane dokonywać odpisów aktualizujących wartość należności, o których mowa w art. 35b ust. 2 uor. Tworzą je – w myśl uor – w odniesieniu do należności, których spłata przez nabywców jest zagrożona lub których wyegzekwowanie może przysparzać trudności bądź jest niemożliwe (uor nakazuje, aby na dzień bilansowy wyceniać należności w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 7). Odpisy te zaliczają odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych – zależnie od rodzaju należności, której odpis dotyczy (art. 35b ust. 2 uor).

Jednostki dokonują też odpisów aktualizujących wartość rzeczowych składników aktywów obrotowych – w związku z utratą ich wartości, które to odpisy zaliczają do pozostałych kosztów operacyjnych (art. 34 ust. 5 uor).

KIS w interpretacji z 13.02.2023 r. (0111-KDIB1-3.4010.889.2022.1.PC) potwierdziła, że w przypadku gdy odpisy aktualizujące wartość należności oraz odpisy aktualizujące wartość towarów handlowych wynikają z obowiązków nakładanych na spółkę jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą przez uor i dokonywania wyceny należności w zgodzie z zasadą ostrożności, to takie odpisy nie będą stanowić wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą.

Podobne stanowisko KIS zajęła w interpretacji z 24.11.2022 r. (0111-KDIB1-2.4010.606.2022.3.EJ): W przypadku gdy odpisy należności wątpliwych oraz wierzytelności przedawnionych są dokonywane zgodnie z przepisami uor oraz nie wynikają z zawinionych działań spółki, to takie odpisy nie będą stanowić wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. KIS nie rozwinęła, co rozumie przez to, że odpisy te „nie wynikają z zawinionych działań spółki”, a może to budzić wątpliwości.

Wnioskodawca podnosił dodatkowy argument, że choć odpisy obciążają wynik jednostki jako koszty (operacyjne lub finansowe), trudno uznać je za „wydatki” w rozumieniu przepisów o dochodach z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. KIS nie odniosła się bezpośrednio do tych stwierdzeń, niemniej z interpretacji wynika, że wydatku niezwiązanego z działalnością gospodarczą opodatkowanego ryczałtem nie należy bezwzględnie wiązać z rozchodem środków pieniężnych – nie jest to warunek sine qua non powstania dochodu opodatkowanego estońskim CIT.

KIS powołała się na zapisy „Przewodnika”, w których wskazano, że dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą rozpoznawany jest dla celów opodatkowania ryczałtem niezależnie od tego, czy podatnik dokonał już zapłaty za usługę czy towar. Wszystkie dochody wymienione w art. 28m ust. 1 pkt 2, 3 i 6 updop związane są bezpośrednio z zasadami sporządzania wyniku finansowego. W związku z powyższym, nawet jeśli podatnik nie dokona zapłaty za towar czy usługę, ale zaksięguje daną operację gospodarczą obciążającą wynik finansowy netto (m.in. zapisy księgowe na kontach zespołu 4, 5 i 7), to w takiej sytuacji dojdzie do powstania dochodu z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą podatnika.

Na marginesie: w myśl art. 16 ust. 1 pkt 26a updop odpisów aktualizujących co do zasady nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów, z tym że są takim kosztem odpisy aktualizujące wartość należności, określone w uor, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona – na podstawie art. 12 ust. 3 – do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona na podstawie ust. 2a pkt 1. Potwierdzając, że odpisy dokonywane zgodnie z uor nie są wydatkami niezwiązanymi z działalnością gospodarczą, KIS w żaden sposób nie nawiązała do tej regulacji, najwyraźniej uznając ją za nieistotną dla rozstrzygnięcia przedstawionego problemu.

Niedobory magazynowe

W interpretacji z 31.01.2023 r. (0114-KDIP2-2.4010.231.2022.1.AP) KIS wskazała, że jeżeli analiza okoliczności powstania niedoborów w towarach handlowych, całokształtu działalności prowadzonej przez podatnika oraz działań podjętych przez niego w celu zabezpieczenia się przed powstawaniem strat prowadzi do wniosku, że straty w tych towarach: były zdarzeniem losowym, powstały w trakcie normalnego i racjonalnego działania podatnika, były niezależne od jego woli, były niezawinione przez podatnika, nie wynikały z braku dochowania przez niego należytej staranności, nie można traktować ich jako wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą.

Zauważmy, że okoliczności, które wymieniła KIS, wskazujące na to, że w przypadku niedoboru towarów handlowych nie mamy do czynienia z wydatkiem niezwiązanym z działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 28m ust. 1 pkt 3 updop, są identyczne jak warunki, które – w świetle wyjaśnień organów podatkowych i orzecznictwa sądów administracyjnych – muszą być spełnione, by niedobór taki mógł zostać uznany za koszt uzyskania przychodów podatników rozliczających się z CIT na zasadach ogólnych. A contrario, jeżeli podatnik nie będzie w stanie udowodnić spełnienia tych warunków, wartość niedoboru magazynowego może zostać objęta estońskim CIT.

Wydatki o charakterze sankcyjnym, kary umowne

MF wskazał w „Przewodniku”, że za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą będą uznane publicznoprawne wydatki o charakterze sankcyjnym, np. kary, grzywny czy odsetki od nieterminowego uregulowania zobowiązania podatkowego. Takie wydatki oprócz tego, że mają charakter sankcyjny, nie są również poniesione w celu osiągnięcia, zabezpieczenia lub zachowania źródła przychodów, jak również ich ponoszenie nie jest podstawą prowadzenia działalności gospodarczej.

Ponadto w przywoływanym już przykładzie 29 MF przedstawił sytuację spółki opodatkowanej ryczałtem, produkującej buty, która płaci kary i grzywny orzeczone w postępowaniu karnym. Stwierdził, że takie wydatki mogą być kosztem spółki dla celów przepisów o rachunkowości, o ile jest to zgodne z zasadami rachunkowymi spółki. Jednak wydatki z tytułu kar i grzywien ze względu na sankcyjny charakter oraz brak związku z osiąganiem przychodów bądź zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła oraz z istotą działalności gospodarczej podlegają opodatkowaniu (…) jako dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Wprawdzie często działalność gospodarcza obciążana jest różnymi karami i opłatami, niemniej jednak obowiązki związane z ich zapłatą nie są wpisane w podstawowy profil zachowania spółki, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Kary i opłaty karne wynikają raczej z zawinionych działań wynikających z błędów ludzkich, a nie z samej istoty działalności gospodarczej.

Podobnie KIS w interpretacji z 24.11.2022 r. (0111-KDIB1-2.4010.606.2022.3.EJ) – powołując się m.in. na „Przewodnik” – stwierdziła, że wydatki ponoszone przez spółkę na mandaty, z tytułu braku zawarcia obowiązkowego OC, na odszkodowania wypłacone zwolnionemu pracownikowi z tytułu rozwiązania umowy o pracę ze względu na negatywną ocenę pracy, niewykonywanie poleceń, utratę zaufania pracodawcy będą stanowić wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą (…), ponieważ są to niewątpliwie wydatki o charakterze sankcyjnym i nie są (…) ponoszone w toku prawidłowo i zgodnie z przepisami prawa prowadzonej działalności.

Wydatki, o których mowa, (…) wynikają z zaniedbań bądź naruszeń obowiązujących przepisów prawa, zatem (…) nie są ukierunkowane na osiągnięcie przychodu przez spółkę. (…) Wiążą się z zaniedbaniami ze strony spółki bądź naruszeniem obowiązujących przepisów prawa i co do zasady (…) nie są pożądane w prowadzonej działalności, a z pewnością ich celem nie jest osiągnięcie przychodu, tym samym należy je uznać za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą, o których mowa w art. 28m ust. 1 pkt 3 updop.

KIS nie przychyliła się do argumentacji spółki, która podkreślała, że stara się minimalizować wydatki o charakterze sankcyjnym, jednak nie może ich wyeliminować, co wiąże się ze skalą prowadzonej działalności czy nieumyślnym działaniem poszczególnych pracowników (np. przekroczeniem przez nich prędkości). Spółka wskazywała też, że mandat za wykroczenie drogowe ma charakter kary orzeczonej w sprawach o wykroczenia, a więc w „klasycznym” CIT nie jest kosztem uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 18 updop. Zgodnie z tym przepisem grzywny i kary pieniężne orzeczone w postępowaniu karnym, karnym skarbowym, administracyjnym i w sprawach o wykroczenia oraz odsetki od tych grzywien i kar są wyłączone z kosztów podatkowych. Niemniej skoro ustawodawca wyłączył w art. 16 ust. 1 updop tego rodzaju koszty z kosztów uzyskania przychodów, to należy uznać, że mandat zasadniczo spełniałby ogólną definicję kosztu uzyskania przychodów z art. 15 ust. 1 updop, a zatem jest to wydatek związany z działalnością gospodarczą i niepodlegający estońskiemu CIT.

Natomiast w interpretacji z 31.01.2023 r. (0114-KDIP2-2.4010.231.2022.1.AP) za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą, o których mowa w art. 28m ust. 1 pkt 3 updop, KIS uznała kary umowne i odszkodowania płacone przez spółkę w związku z niedostarczeniem do supermarketu określonego zamówienia lub przekazaniem zamówienia po ustalonym terminie. Organu nie przekonała argumentacja spółki, że obowiązek zapłaty kar umownych i odszkodowań powstaje w wyniku wystąpienia czynników losowych, niezależnych od spółki, które nie wynikają z nieracjonalnego i pozbawionego należytej staranności działania (np. opóźnienia spowodowane pandemią COVID-19), czy też że regulowanie kar i odszkodowań pozwala uniknąć sporów sądowych, a także kreować spółkę jako godnego zaufania partnera.

Jak uzasadniała KIS: Wskazać należy, że prowadzenie działalności wiąże się z ponoszeniem wydatków, ale nie każdy z tych wydatków jest związany z działalnością gospodarczą, która jest ukierunkowana na osiągnięcie przychodu. Zatem nie każdy wydatek ma na celu osiągnięcie przychodów, a cześć ponoszonych wydatków wynika z „negatywnych” działań podatnika i takie wydatki powinny być uznane za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą (…).

Podobnie organ ten rozstrzygnął w kwestii kar zapłaconych w związku ze świadczeniem usług przewozowych oraz logistycznych, z uwagi na niezawinione przez spółkę opóźnienia w przewozie lub uszkodzenia magazynowanych i przewożonych towarów (por. interpretacja KIS z 17.01.2023 r., 0111-KDIB1-3.4010.771.2022.2.PC).

Warto tu dodać, że zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 22 updop nie uważa się za koszt uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Na mocy art. 38t updop wyłączenia tego nie stosuje się jednak do zapłaconych kar umownych i odszkodowań, jeżeli wada dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoka w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoka w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług powstała w związku ze stanem zagrożenia epidemicznego/epidemii ogłoszonym z powodu COVID-19.

Reasumując: KIS uznaje za dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą wydatki o charakterze sankcyjnym, a w szczególności te, które wynikają z zaniedbań, niewłaściwego postępowania czy błędów ludzkich. Argument, że były one pewnego rodzaju „skutkiem ubocznym, którego nie da się uniknąć”, jest według organu niewystarczający, aby zaniechać takiej ich klasyfikacji.

Co interesujące, w przywołanej wyżej interpretacji z 17.01.2023 r. KIS uznała, że dodatkowe opłaty z tytułu odprowadzania ścieków o ponadnormatywnym stężeniu zanieczyszczeń nie są wydatkami niezwiązanymi z działalnością gospodarczą, ponieważ nie mają charakteru sankcji czy też kar za niewłaściwe postępowanie spółki. Opłaty związane z odprowadzaniem ścieków, w tym dodatkowych opłat za odprowadzanie ścieków o ponadnormatywnym stężeniu zanieczyszczeń, które są zawarte w umowie z przedsiębiorstwem kanalizacyjnym, wynikają ze standardowych zapisów umownych. Ponoszenie takiego rodzaju opłat wynika z normalnego funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Składki członkowskie z tytułu uczestnictwa w organizacjach

Zgodnie ze stanowiskiem KIS składki zapłacone z tytułu członkostwa w branżowych organizacjach, których działalność wiąże się z przedmiotem działalności spółki, nie stanowią wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Tak wynika m.in. z interpretacji KIS z 24.11.2022 r. (0111-KDIB1-2.4010.606.2022.3.EJ), w której organ wziął pod uwagę m.in., że spółka będąca członkiem stowarzyszeń poprzez swój udział realizuje cele działalności gospodarczej (np. uczestnicząc w konsultacji projektów przepisów prawnych dotyczących branży, mając dostęp do branżowych szkoleń oraz know-how).

Podobnie w interpretacji z 13.02.2023 r. (0111-KDIB1-3.4010.889.2022.1.PC) KIS podzieliła stanowisko spółki, że uregulowanie przez nią obowiązkowych składek członkowskich, w związku z przystąpieniem do organizacji (w której uczestnictwo nie jest obligatoryjne), nie stanowi wydatku podlegającego opodatkowaniu ryczałtem na podstawie art. 28m ust. 1 pkt 3 updop. Spółka argumentowała, że składki z tytułu uczestnictwa w różnego rodzaju organizacjach będą ponoszone w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów (nawiązywanie nowych kontaktów biznesowych) lub w celu zachowania/zabezpieczenia źródła przychodów (możliwość uczestnictwa w konsultacjach określonych aktów prawnych). Spółka będzie mogła promować swoją markę wśród innych podmiotów, a ponadto będzie mieć dostęp do branżowych szkoleń oraz know-how.

Jak jednak wynika z przykładu 29 zawartego w „Przewodniku”, nie można wykluczyć, że w niektórych przypadkach składki członkowskie z tytułu uczestnictwa w organizacjach (w przykładzie – z racji uczestnictwa producenta budów w organizacji „miłośników zdrowego żywienia”) zostaną uznane za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą. Członkostwo w organizacjach powinno mieć uchwytny związek z prowadzoną przez podatnika działalnością oraz z uzyskaniem lub zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła przychodów.

Darowizny i wydatki na akcje charytatywne

Spółki opodatkowane ryczałtem nie mają prawa do odliczenia przekazanych darowizn od podstawy opodatkowania, bez względu na to, kim jest obdarowany i na jaki cel przekazano darowiznę[3]. Taką możliwość – w odniesieniu do wybranych przez ustawodawcę rodzajów darowizn – mają podatnicy opodatkowani „klasycznym” CIT (art. 18 updop).

W systemie estońskiego CIT darowizny mogą być rozpatrywane w kontekście ukrytych zysków[4] (co do zasady, gdy beneficjentami są udziałowcy/akcjonariusze/wspólnicy lub podmioty z nimi powiązane albo powiązane ze spółką) oraz wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą, o których mowa w art. 28m ust. 1 pkt 3 updop (darowizny na rzecz innych podmiotów).

Ustawodawca nie określił wprost, że darowizny stanowią dochody z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Na taką ich kwalifikację wskazują jednak pośrednio art. 38wb updop[5] (patrz ramka) oraz interpretacje organów podatkowych. Przykładowo w piśmie z 13.02.2023 r. (0111-KDIB1-3.4010.889.2022.1.PC) KIS uznała, że wydatki na akcje charytatywne, tj. przekazywane w ramach tych akcji środki pieniężne na rzecz beneficjentów, (…) oraz wydatki na organizację takich akcji podlegają opodatkowaniu ryczałtem jako wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą (podobnie pismo KIS z 17.01.2023 r., 0111-KDIB1-3.4010.771.2022.2.PC).

Organ podatkowy powołał się na art. 16 ust. 1 pkt 14 updop, w myśl którego (z pewnymi wyjątkami) nie uważa się za koszt uzyskania przychodów wszelkiego rodzaju darowizn i ofiar. Wskazał, że pojęcie „darowizny” trzeba rozumieć w cywilistycznym znaczeniu, określonym w art. 888 § 1 Kc, zgodnie z którym przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowizna jest świadczeniem nieodpłatnym i zasadniczo nie wiąże się z celem gospodarczym, ponieważ cel, motyw, pobudka świadczenia na rzecz obdarowanego nie mają znaczenia dla oceny umowy jako darowizny. Ponadto KIS odwołała się do przykładu 29 z „Przewodnika” i argumentowała, że podobnie należy ocenić kwestię darowizny jako wydatku niezwiązanego z działalnością gospodarczą.

Dyrektora KIS nie przekonała argumentacja spółki, która podnosiła m.in., że wydatki ponoszone w celach charytatywnych mają na celu promować markę wnioskodawcy i budować jej pozytywny wizerunek (spółka ogłasza w mediach społecznościowych informacje o uczestnictwie w poszczególnych akcjach marketingowych). Udział w akcjach charytatywnych przekłada się na poprawę wizerunku firmy i wzrost konkurencyjności firmy na rynku globalnym.

Odmienne stanowisko w przedmiocie opodatkowania darowizn estońskim CIT zajęła KIS w interpretacji z 31.01.2023 r. (0114-KDIP2-2.4010.231.2022.1.AP), dotyczącej darowizn na rzecz organizacji pożytku publicznego, stowarzyszeń i innych organizacji pozarządowych.

Wnioskodawca wskazywał, że dokonywanie darowizn wpisuje się w wyznawaną (…) filozofię społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR), która definiowana jest jako zobowiązanie podmiotów gospodarczych do przyczyniania się do zrównoważonego rozwoju przy współpracy zatrudnionych, ich rodzin oraz lokalnych społeczności. Celem CSR jest poprawa jakości życia, co wywiera pozytywne skutki zarówno dla biznesu, jak i dla rozwoju społecznego. Celem przekazywania darowizn przez wnioskodawcę – oprócz oczywistych korzyści dla beneficjentów – jest budowa wizerunku spółki jako firmy społecznie odpowiedzialnej, pozyskanie lojalności wobec marki oraz budowanie relacji ze społecznościami lokalnymi.

(…) Przekazywanie przez spółkę darowizn jest częścią jej aktywności z zakresu CSR i ma przynieść wnioskodawcy następujące (długoterminowe) korzyści: wzrost zainteresowania inwestorów, zwiększenie lojalności klientów i interesariuszy, poprawa relacji ze społecznością lokalną, wzrost konkurencyjności, kształtowanie pozytywnego wizerunku spółki wśród pracowników, pozyskanie i utrzymanie najlepszych pracowników. Budowanie pozytywnego odbioru w społeczeństwie, a przez to wzrost zaufania konsumentów i obywateli w przyszłości przełożą się na osiągnięcie celów finansowych, a więc powiększenie przychodów.

KIS uznała, że przedstawione czynniki przemawiają za tym, że wydatki ponoszone na realizację procesu CSR mogą służyć podstawowemu celowi prowadzonej działalności gospodarczej, jakim jest osiąganie zysków. Zauważyła jednocześnie, że updop nie zawiera przepisu, który pozwalałby na uznanie wydatków ponoszonych w ramach CSR niejako „automatycznie” za koszty uzyskania przychodów. W każdym przypadku ponoszenia takich wydatków podatnik musi wykazać ich związek z uzyskaniem przychodów, zachowaniem albo zabezpieczeniem ich źródła.

Wynika z tego wniosek, że KIS nie uznała darowizn za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą, dlatego że są one wyłączone z kosztów podatkowych. Uwzględniła dodatkowe okoliczności wskazane przez spółkę, w tym w szczególności, że przekazywanie darowizn jest elementem strategii gospodarczej opartej na CSR. W praktyce ustalenie, jaki jest rzeczywisty cel darowizny, czy wykazanie jej związku z przychodem może być przedmiotem sporów z organami podatkowymi.

Należy również zauważyć, że w interpretacji z 30.09.2022 r. (0111-KDIB1-2.4010.189.2022.2.AK) KIS potwierdziła, że wydatki związane z wydaniem własnych produktów jako materiały testowe dla blogerów, tiktokerów oraz osób opiniotwórczych w celu uzyskania pozytywnych opinii w mediach społecznościowych, czasopismach oraz innych środkach masowego przekazu, a także dla kontrahentów i potencjalnych klientów na targach i różnego rodzaju spotkaniach promocyjnych i branżowych oraz w ramach akcji promocyjnych organizowanych przez sieci handlowe i prasę branżową niewątpliwie mają związek z prowadzoną działalnością, zatem nie mogą zostać uznane za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą. Odmiennie sytuacja wygląda w przypadku przekazywania produktów na potrzeby akcji dobroczynnych i charytatywnych. Takie wydatki nie pozostają w związku z działalnością gospodarczą, lecz są związane z działalnością dobroczynną i charytatywną, która jest przeciwieństwem działalności gospodarczej.

Biorąc pod uwagę powyższe, dla podatników ryczałtu bardziej korzystne podatkowo od darowizn mogą się okazać przykładowo umowy sponsoringowe, przewidujące świadczenie wzajemne. Można też rozważyć zawarcie umowy darowizny z poleceniem (w której darczyńca może zawrzeć np. polecenie publicznego poinformowania przez obdarowaną organizację pozarządową o darczyńcy lub zamieszczenia jego logo na materiałach organizacji), aczkolwiek nie jest na razie znane podejście organów podatkowych (w kontekście rozpatrywanego problemu) do takich umów. Z pewnością każda sytuacja wymaga indywidualnego rozpatrzenia, pod kątem skutków podatkowych.

Wydatki na zakup obligacji, kryptowalut i pochodnych instrumentów finansowych

Wątpliwości powstają również w przypadku lokowania przez spółki zysku np. w ramach inwestycji w papiery wartościowe, waluty wirtualne czy instrumenty finansowe.

W interpretacji z 14.09.2022 r. (0111-KDIB1-1.4010.381.2022.3.ŚS) KIS uznała, że reinwestowanie wypracowanego zysku w obligacje, waluty wirtualne, tokeny lub pochodne instrumenty finansowe nie jest uznawane za wydatki niezwiązane z działalnością gospodarczą (dochody z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą) (…), bowiem wiążą się one z inwestowaniem środków finansowych w ramach działalności gospodarczej w celu uzyskiwania przychodu w przyszłości.

Należy zwrócić uwagę, że MF w „Przewodniku” wskazuje, iż sposób kwalifikacji dochodu z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą uzależniony jest od indywidualnego stanu faktycznego, w jakim pozostaje spółka.

Co istotne, spółka, której dotyczyła przywołana wyżej interpretacja, nie prowadziła działalności gospodarczej w zakresie wskazanych przez nią inwestycji (np. obrotu walutami wirtualnymi). Dla KIS ważne było jednak to, że spółka reinwestowała wypracowany zysk w celu uzyskania przychodu w przyszłości. Stanowisko organu nie było więc uzależnione od tego, czy wydatek jest stricte związany z istotą (przedmiotem) prowadzonej przez spółkę działalności, lecz wpływ na rozstrzygnięcie miało to, że inwestycje zostały poczynione w ramach działalności gospodarczej w celu uzyskania przychodu w przyszłości.

Z kolei w interpretacji z 15.02.2023 r. (0111-KDIB1-2.4010.746.2022.2.MZA) KIS zgodziła się z podatnikiem, że nie jest wydatkiem niezwiązanym z działalnością gospodarczą świadczenie polegające na wypłacie przez spółkę jako obligatariusza kwoty odpowiadającej cenie emisyjnej obligacji z tytułu nabycia obligacji wyemitowanych przez podmiot powiązany bądź niepowiązany. KIS wzięła pod uwagę, że obligacje będą nabywane w celu uzyskania przychodów z dyskonta, odsetek lub ich zbycia i jest to element dywersyfikacji ryzyka prowadzonej działalności oraz zarządzania płynnością finansową i efektywnością wykorzystania posiadanych środków finansowych, a ponadto wskazała, że ze względu na ww. cele nabycie obligacji ma związek z działalnością gospodarczą, tj. z pośrednictwem w zakresie umów o kredyt konsumencki.

Na marginesie należy zauważyć, że w art. 28j ust. 1 pkt 2 updop ustawodawca wykluczył możliwość skorzystania z ryczałtu przez spółki uzyskujące więcej niż 50% przychodów z tytułów wymienionych w tym przepisie (tzw. przychody pasywne) – m.in. ze zbycia i z realizacji praw z instrumentów finansowych.