Trzy dekady samorządu biegłych rewidentów

Samorząd świętuje w 2022 r. 30-lecie działalności, chociaż formalnie wszystko zaczęło się ponad 30 lat temu – od ustawy o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych oraz biegłych rewidentach i ich samorządzie, która została uchwalona 19.10.1991 r.

Tak, w ten sposób powstały niezbędne ramy funkcjonowania zawodu. Ta ustawa dała też początek naszej samorządności. Nieco ponad pół roku później, 22.05.1992 r., pierwsi biegli rewidenci zostali wpisani na listę prowadzoną wtedy – co ciekawe – przez Komisję Papierów Wartościowych. Już 20.06.1992 r. ponad 2 tys. osób wzięło udział w I Krajowym Zjeździe Biegłych Rewidentów i ten moment możemy symbolicznie uznać za początek naszego zawodu w III RP.

Podkreślam ten fakt, bo – szczególnie w roku naszego jubileuszu – powinniśmy pamiętać o tym, że mamy także swoją „historię”. Już w 1927 r. rozporządzeniem Prezydenta RP wprowadzono w Polsce instytucję księgowych przysięgłych. Określono w nim także podstawy działania samorządu księgowych przysięgłych, a Prawo o spółkach akcyjnych z 1928 r. (art. 89) wprowadzało instytucję biegłych rewidentów, którym każda spółka akcyjna powinna oddać na koniec roku do zbadania swój bilans, rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie zarządu. I od tego momentu możemy mówić o uregulowaniu w Polsce szczególnej roli biegłego rewidenta w obrocie gospodarczym.

Powracając jednak do I Zjazdu, doskonale pamiętam wypełnioną po brzegi Salę Kongresową w Pałacu Kultury i Nauki. Pamiętam bardzo dobrze narodziny naszej profesji w nowej rzeczywistości gospodarczej i ekscytację tym, że oto tworzymy coś nowego, uczestniczymy w czymś wyjątkowym i że także nasze środowisko tworzy rozwiązania niezbędne dla gospodarki.

O czym wówczas debatowano?

Tematów było mnóstwo, bo trzeba było wszystko po prostu zbudować. To podczas tego właśnie Zjazdu w toku intensywnej dyskusji podjęliśmy na przykład fundamentalne dla naszej samorządności decyzje – wpisujące się w ogólny nurt przemian, jakie się wtedy dokonywały w Polsce – dzięki którym powstanie oddziałów regionalnych stało się w ogóle możliwe. Warto bowiem pamiętać, że nie było wówczas oczywiste, że regionalne oddziały PIBR powinny powstać. Bardzo popularna była przeciwna opinia, zgodnie z którą powinniśmy powołać jedną krajową strukturę samorządu, co najwyżej z terenowymi oddziałami służącymi do obsługi członków. Ostatecznie zwyciężył pogląd, dzięki któremu powstały oddziały dysponujące dużym zakresem samodzielności i odpowiedzialności.

Czy to było dobre rozwiązanie?

Na szczęście tak. Z perspektywy czasu widzimy, że zarówno duże, jak i małe oddziały mają do odegrania ważną rolę, chociaż oczywiście te mniejsze muszą się liczyć z utrudnieniami wynikającymi z niewielkiej skali. Oczywiście można się zastanawiać nad pewnymi zmianami i takie głosy się pojawiają, niemniej fundamentalna idea funkcjonowania samorządów regionalnych się obroniła.

30 lat funkcjonowania zawodu to dużo czasu. Sporo się w tym okresie zmieniło.

Oczywiście, to są zmiany bardzo odczuwalne i zauważalne. Musieliśmy się zmieniać, bo zmieniało się otoczenie – gospodarka i nasi klienci. Ale też i wiele kwestii nie uległo zmianie, bo nasza profesja stoi na mocnych fundamentach. Jak w 1992 r., tak i dziś w sercu naszego zawodu muszą stać wartości – niezależność, obiektywizm i profesjonalizm. Zwłaszcza to ostatnie kryterium ściśle się łączy z naszą gotowością do stałego rozwoju. Te mocne fundamenty konstytuują nas dziś i powodują, że jesteśmy w gronie zawodów zaufania publicznego. Mamy do odegrania ważną rolę w zakresie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, co byłoby niemożliwe bez standardów zawodowych, standardów etyki, które budują nasz kręgosłup moralny i zawodowy, a jednocześnie nakładają na nas wiele obowiązków.

Obowiązkom towarzyszy stale rosnąca odpowiedzialność biegłych rewidentów. To kwestia, na którą zwraca uwagę wiele osób.

Faktycznie, jest to rosnące obciążenie, które wynika zarówno ze zmieniających się przepisów, jak i z rosnących oczekiwań klientów. Moim zdaniem jest to także jeden z czynników powodujących, że do naszego zawodu już od kilku lat nie dołącza tak wielu młodych ludzi jak dawniej. Musimy zainteresować naszą profesją młode talenty. Jest to kolejne wyzwanie, z którym biegli rewidenci muszą się zmierzyć – nie tylko z pozycji samorządu i właściciela firmy audytorskiej, ale także z punktu widzenia każdego biegłego rewidenta, który myśli o perspektywach naszego zawodu. Jest to też niezwykle ważna kwestia, na którą musi zareagować skuteczniej niż do tej pory nadzorca rynku, dokonując np. przeglądu różnych regulacji prawnych czyniących nasz zawód coraz bardziej sformalizowanym.

Co było największym osiągnięciem tych 30 lat?

Myślałam o tym dużo przez ostatnie miesiące, zwłaszcza przygotowując się do spotkań z biegłymi rewidentami w regionach, w ramach naszego jubileuszu. Uważam, że największym osiągnięciem naszej profesji jest wprowadzenie międzynarodowych standardów badania. Nauczyliśmy się nowego podejścia, dzięki czemu bez kompleksów zaczęliśmy mówić w międzynarodowym języku finansów.

Co jeszcze by Pani wymieniła?

Tworząc samorząd, wykonaliśmy ważny krok w stronę budowania silnej profesji o międzynarodowym zasięgu. Staliśmy się częścią wielkiej audytorskiej wspólnoty, bez powstania której trudno byłoby wyobrazić sobie napływ do Polski zagranicznego kapitału. Daliśmy poczucie bezpieczeństwa tym, którzy widzieli sens inwestowania w wolnej Polsce. Z pełną odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że przyczyniliśmy się wtedy jako biegli rewidenci – poprzez codzienną, coraz bardziej profesjonalną działalność – do wielkiego sukcesu polskiej gospodarki. De facto robimy to nadal, ale już bez tej aury wyjątkowości i trudno się temu dziwić, jesteśmy po prostu ważnym ogniwem rynkowej gospodarki.

Na początku lat 90. XX w. sytuacja była jednak zupełnie inna, bo tej rynkowej gospodarki po prostu nie było.

Warto przypomnieć, że to my, biegli rewidenci, tworzyliśmy pierwsze prospekty dla spółek giełdowych, braliśmy udział w przekształceniach spółek w spółki akcyjne. Mieliśmy do odegrania ważną rolę w tworzeniu ładu korporacyjnego. Osobiście tworzyłam pierwsze zasady nadzoru nad spółkami Skarbu Państwa, w których pojawiła się przestrzeń do współpracy z biegłymi rewidentami. Pomagaliśmy naszym klientom w zrozumieniu najważniejszych zmian przepisów prawda, szczególnie podatkowego. W kontekście innej ważnej zmiany, czyli dołączenia do Unii Europejskiej – przyglądaliśmy się i badaliśmy prawidłowość wykorzystania środków unijnych, wcześniej pomagając firmom dostosować ich funkcjonowanie do wymogów przepisów unijnych. To ważne, aby o tym pamiętać, żebyśmy w tym szczególnym dla nas roku zdawali sobie sprawę, jak ważną rolę odegraliśmy i nadal odgrywamy w budowaniu polskiej gospodarki, także naszej mocnej obecności w UE. Mamy prawo być z tego dumni i bądźmy dumni.

Trzy dekady funkcjonowania samorządu biegłych rewidentów to zapewne nie tylko okazja do podsumowań, ale i powód do refleksji nad przyszłością zawodu?

Ostatnie 2 lata pokazały, że rzeczywistość potrafi zaskoczyć każdego. Zarówno globalna epidemia, jak i wojna za naszą wschodnią granicą wpłynęły na nas na wiele różnych sposobów, zaburzając życie społeczne i gospodarcze. W warunkach globalnej gospodarki nawet z pozoru niewielkie wydarzenie, jakim było zablokowanie Kanału Sueskiego na kilka dni, poważnie zaburzyło światowe łańcuchy dostaw. Kto mógł coś takiego przewidzieć?

Nieprzewidywalność staje się powoli największym wyzwaniem dla biegłych rewidentów. Coraz częściej zamiast analizy przeszłości oczekuje się, że będziemy potrafili skutecznie przewidywać przyszłość. Coraz częściej twarde dane zastępują szacunki, a liczby stają się nie mniej istotne niż zobiektywizowany opis rzeczywistości pozafinansowej oraz analiza wpływu przedsiębiorstw na otoczenie. Sektor usług ESG jest dla nas ogromną szansą i za moment nie będzie domeną jedynie największych firm, lecz także małych i średnich przedsiębiorstw.

Można wręcz usłyszeć, że wartość analizy samych danych historycznych spada.

Coraz więcej kwestii, które już dziś analizujemy, ma charakter szacunkowy. Mierzymy się więc z wycenami, wartością godziwą, modele biznesowe są coraz bardziej niepowtarzalne, a otoczenie makroekonomiczne zmienia się zbyt szybko i dane historyczne coraz mniej mówią o rzeczywistości, w której działa przedsiębiorca, dla którego pracujemy.

Podobnie jak technologie, bez których trudno sobie chyba wyobrazić funkcjonowanie biegłego rewidenta?

Cyfryzacja pędzi, a wręcz jeszcze przyspieszyła w trakcie pandemii i masowego przejścia na pracę zdalną i ograniczenia bezpośrednich kontaktów. Przez te 30 lat badanie bardzo się zmieniło, a wraz z nim zmieniły się narzędzia, z których korzystamy. Nauczyliśmy się też korzystać z ekspertów i zewnętrznych zasobów, bo świat stał się po prostu zbyt złożony, żeby biegły rewident pozostał w jego ocenie sam.

Wyzwaniem dla części z nas jest zaakceptowanie, że nasza profesja, jak nigdy wcześniej, staje się pracą zespołową, wymagającą interdyscyplinarnego podejścia. To oznacza, że coraz częściej będziemy zarządzać projektami i zespołami, bo badania stają się po prostu zbyt złożone i wielowymiarowe dla jednego człowieka. To powinno z kolei znaleźć odbicie w wynagrodzeniach za usługi, które będą rosnąć. Skończy się próbkowanie, wzrośnie potrzeba złożonych analiz bieżących danych. Jak już wspomniałam wcześniej, biegły rewident będzie coraz częściej wypowiadał się na temat przyszłości, czynników ryzyka, będzie się od niego oczekiwało rekomendacji. Danych dostarczą systemy, ktoś jednak musi je zinterpretować.

Reasumując, biegli rewidenci są na etapie istotnych zmian?

Na początku września przyjęliśmy nowy statut naszej organizacji, właśnie w odpowiedzi na czekające nas wyzwania. Z powodu rocznicy chyba intensywniej dostrzegam to, że nasz zawód jest w trakcie istotnej i głębokiej przebudowy. Nie odważyłabym się nazwać jej rewolucją, bo credo pozostaje niezmienne, ale przed nami czas dostosowywania się do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości.

Ale biegli rewidenci, podobnie jak księgowi, jak mało która profesja są do zmian przyzwyczajeni.

Zgadza się, potrafimy też na nie odpowiednio reagować. Dlatego na przyszłość profesji – pomimo wielu problemów, które są przed nami – patrzę spokojnie i z optymizmem. Jestem przekonana, że nowe czasy stworzą zupełnie nowy, ogromny rynek usług, w którym znajdzie się miejsce i dla nas. Jako samorząd zrobimy wszystko, żeby wesprzeć nasze środowisko w sprostaniu wymaganiom, jakie stawiają przed nami regulator, rynek i otoczenie. Musimy tylko cały czas pamiętać o fundamentalnych wartościach, na których zbudowaliśmy nasz zawód.

Dziękujemy za rozmowę