Strategiczny kierunek postępu w systemach informatycznych rachunkowości – głos w dyskusji
Współczesne organizacje funkcjonują w warunkach dynamicznego otoczenia, w którym kluczowe znaczenie zyskuje zdolność szybkiego przetwarzania danych i podejmowania decyzji opartych na wiarygodnej informacji. Nie ulega wątpliwości, że jednym z najważniejszych systemów informacyjnych jest rachunkowość. W ujęciu strategicznym system informacyjny rachunkowości może być postrzegany w obszarach struktur, procedur i reguł.
Współczesne organizacje funkcjonują w warunkach dynamicznego otoczenia, w którym kluczowe znaczenie zyskuje zdolność szybkiego przetwarzania danych i podejmowania decyzji opartych na wiarygodnej informacji. Nie ulega wątpliwości, że jednym z najważniejszych systemów informacyjnych jest rachunkowość. W ujęciu strategicznym system informacyjny rachunkowości może być postrzegany w obszarach struktur, procedur i reguł.
[1] M. Dobija, Teoria rachunkowości. Podstawy nauk ekonomicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011; B. Nita, Rachunkowość zarządcza. Podejście strategiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014.
Obszar struktur to klasyfikacje i systematyki danych księgowych. Stanowi więc podstawę systemu rachunkowości. Obejmuje układ kont i wzajemne ich powiązania, klasyfikację aktywów i pasywów, kosztów i przychodów, a także podziały organizacyjne (centra kosztów, centra zysku, segmenty działalności). Struktury te decydują o tym, jak dane są gromadzone i w jakim zakresie mogą być analizowane[1].
Procedury odnoszą się do procesów rejestracji, klasyfikacji, przetwarzania, agregacji oraz raportowania danych finansowych i pozafinansowych. Odzwierciedlają zatem sposób, w jaki informacje przepływają w systemie i są przetwarzane (np. instrukcja obiegu dokumentów księgowych, czyli zasady wystawiania, obiegu, przechowywania i archiwizacji danych księgowych oraz algorytmy wprowadzania danych do systemu). Reguły decydują natomiast o postaci struktur i przebiegu procesów, np. ustawa o rachunkowości, opis zasad (polityki) rachunkowości. Wpływają na sposób tworzenia struktur oraz na wykonywane procedury. Wszystkie te składowe tworzą spójny system informacyjny.
System rachunkowości w ujęciu strategicznym stanowi integralny element procesu zarządzania organizacją. Jego skuteczność zależy od harmonijnego współdziałania struktur, procedur i reguł, które wspólnie tworzą spójny układ informacyjny. Tak rozumiany system rachunkowości nie ogranicza się do funkcji ewidencyjnej, lecz aktywnie uczestniczy w procesach kreowania i realizacji strategii przedsiębiorstwa.
Rozwój struktur danych
Scharakteryzowany, w ujęciu strategicznym, system informacyjny rachunkowości wymaga konfrontacji z obecną praktyką. W październiku 2025 r. odbyła się konferencja „Cyfrowy księgowy 2.0: jak cyfryzacja zmienia rachunkowość i podatki”, zorganizowana przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Uczestniczyło w niej wiele czołowych firm zajmujących się komputeryzacją rachunkowości, a także przedstawiciele instytucji tworzących normy prawne. Prezentowane na konferencji treści wskazują na wyraźnie zarysowany kierunek przemian w systemie rachunkowości, a zatem i w systemie informatycznym rachunkowości. Następuje przejście od dominacji procesów przetwarzania danych na rzecz rozwoju struktur danych. Świadczy o tym wprowadzanie krajowego systemu ewidencji faktur (KSeF) czy zdefiniowanie struktur danych na potrzeby jednolitych plików kontrolnych (JPK_KR_PD, JPK_ST_KR, JPK_VAT).
Wymienione struktury zabezpieczają przede wszystkim potrzeby makroekonomiczne, w szczególności mają dostarczyć danych wykorzystywanych do kontroli rozliczeń podatkowych. Dają też podstawę do pogłębienia informacji przez kierownictwo podmiotów prowadzących księgi rachunkowe, gdyż pozwalają agregować dane według różnych kryteriów oraz są jednym ze źródeł informacji do badania sprawozdania finansowego. Należy jednak podkreślić, że dotychczasowe rozwiązania nie są jeszcze w pełni kompletne, co oznacza, że będzie to przedmiot kolejnych regulacji prawnych w celu „pełnej” integracji danych księgowych.
Warto podkreślić, że rozwój struktur danych pozwala lepiej dopasować zasoby danych rachunkowości do potrzeb użytkowników, uporządkować dane i zredukować procesy ich przetwarzania. Zależność między strukturami a procesami jest przemienna, co wskazuje na substytucję struktur i procedur przetwarzania danych. Strategicznym kierunkiem postępu w systemach informatycznych rachunkowości jest rozwój struktur danych księgowych z ich dostosowaniem do potrzeb interesariuszy.
Teoria, która wyprzedziła praktykę
Teza dotycząca substytucji struktur i procedur przetwarzania danych księgowych została sformułowana ponad 40 lat temu w mojej pracy habilitacyjnej „Organizacja bazy danych księgowych”. Napisałem w niej, że struktury danych i procedury ich przetwarzania są wzajemnie substytucyjne. Strukturalne rozwinięcie (zwiększenie liczby powiązań i stopnia ich uporządkowania) zasobów danych księgowych oszczędza czynności przetwarzania (sortowania, kojarzenia) danych. Proceduralne rozwinięcie (zwiększenie liczby czynności) bazy danych księgowych niweluje strukturalne niedostatki (proste, mało spójne, nierozwinięte struktury) zasobów danych księgowych.
We wspomnianej pracy przeprowadziłem analizę uwarunkowań struktur logicznych zasobów danych księgowych. Zwróciłem szczególną uwagę na różnorodność ich
przedmiotu, potrzeb informacyjnych, na zależność od metodologii księgowej i możliwych modeli danych. Po analizie różnych modeli sformułowałem założenia struktur logicznych zasobów danych księgowych. Następnie opisałem sposób organizowania rzeczywistych struktur logicznych zasobów danych księgowych. Obejmuje ono:
- identyfikowanie księgowych obiektów informacyjnych,
- ich logiczne wiązanie (horyzontalne, wertykalne, wzajemne, skojarzeniowe),
- operacje przekształceń arytmetycznych i logicznych.
[2] J. Oleński, Dwie metody projektowania banków danych w Centralnych Systemach Informatycznych, SPIS-79, Jachranka 1979.
[3] J. Kisielnicki, Wybrane metody projektowania zawartości informacyjnej banków danych, SPIS-79, Jachranka 1979.
[4] B. Sungren, An Infological Approach to Data Bases, Urval nr 7, 1974, Stockholm.
Zastosowałem przy tym metodę semiotyczną[2] (analizy znaczeń i zależności w strukturach danych) przy dodatkowym wsparciu metod morfologicznej[3] (analizy struktury i form danych) i infologicznej[4] (analizy danych w kontekście systemów informacyjnych i procesów księgowych).
Z naukowego punktu widzenia przedstawiona na początku pracy habilitacyjnej teza substytucji struktur i procedur przetwarzania danych księgowych miała właściwie charakter hipotezy, wstępnego założenia. Zostało ono w tej pracy zweryfikowane teoretycznie i przyjęło formę tezy, stwierdzenia wynikającego z przeprowadzonego w pracy badania. Natomiast współcześnie teza ta znalazła potwierdzenie praktyczne we wprowadzonej do rachunkowości, do systemów informatycznych rachunkowości, pogłębionej klasyfikacji i rozwiniętej systematyki kont księgowych, wskazując strategiczny kierunek postępu w systemach informatycznych rachunkowości.
Kluczowe bazy danych
Wykorzystanie technologii, w których podstawą są bazy danych, odgrywa kluczową rolę w prowadzeniu ksiąg rachunkowych, sporządzaniu sprawozdań oraz przekazywaniu informacji różnym interesariuszom. Pozwala na:
- automatyczne generowanie zapisów księgowych na podstawie dokumentów źródłowych,
- integrację danych z różnych obszarów działalności,
- zapewnienie zgodności z obowiązującymi przepisami prawa,
- ułatwienie dostępu do danych uprawnionym użytkownikom,
- zwiększenie efektywności i redukcję błędów ludzkich w procesie księgowania.
Koncepcja struktur i procedur przetwarzania danych księgowych powstała kilkadziesiąt lat temu, nie była jednak w pełni wdrożona w praktyce, gdyż nie pozwalały na to ówczesne technologie.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
| Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
