Spłata pożyczki z pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej po ustaniu zatrudnienia

Nie. Przepisy rozporządzenia o pracowniczych kasach zapomogowo-pożyczkowych[1] (pkzp) w razie rozwiązania stosunku pracy przewidują spłatę pożyczki w ratach zgodnie z harmonogramem określonym w umowie pożyczki.

Porozumienie to jeden ze sposobów rozwiązania umowy o pracę (polubowny). Jest preferowany przez ustawodawcę, który wymienił go na pierwszym miejscu w katalogu trybów rozstania stron stosunku pracy – w art. 30 § 1 pkt 1 Kp (wyrok SA w Warszawie z 22.09.2008 r., III APa 76/08). Na jego podstawie można zakończyć współpracę w dowolnym terminie, bez konieczności zachowania okresu wypowiedzenia oraz trybu konsultacji przez pracodawcę z zakładową organizacją związkową. W oświadczeniu o ustaniu zatrudnienia na mocy porozumienia, nie trzeba też zawierać pouczenia o prawie zwalnianego do odwołania do sądu pracy. Co więcej, wskazane oświadczenie nie musi przybrać formy pisemnej – eksperci zalecają jednak jej zachowanie dla celów dowodowych.

W świetle orzecznictwa porozumienie stron w celu rozwiązania umowy o pracę jest zatem dodatkową umową stron, podlegającą zasadzie swobody zwierania umów (wyrok SN z 6.03.2018 r., II PK 86/17). Umowa stron stosunku pracy odnosząca się do jego rozwiązania wymaga objęcia zgodną wolą stron zarówno tego, iż więź łącząca pracownika i pracodawcę ma ustać, jak i terminu dokonania tej czynności – czytamy w rozstrzygnięciu SN z 8.01.2010 r. (III PK 47/09).

Zgodnie zaś z wyrokiem SN z 27.02.2013 r. (I PK 189/12) do zawarcia takiej dodatkowej umowy dojdzie, gdy strony uzgodnią wszystkie warunki, tj. dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umowy. Porozumienie stron to w istocie umowa rozwiązująca stosunek pracy, która może być zawarta w dowolnej formie i w każdym momencie istnienia stosunku pracy. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron oznacza zatem porozumienie się przez strony co do wszystkich okoliczności i wchodzących w grę roszczeń związanych z ustaniem stosunku pracy, który strony rozwiązują – orzekł SA w Białymstoku w orzeczeniu z 5.09.2012 r. (III APa 10/12).

Wynika z tego, że w piśmie o rozwiązaniu umowy za porozumieniem strony mogą sprecyzować nie tylko kwestie bezpośrednio dotyczące trybu rozwiązania stosunku pracy (sposób i data ustania zatrudnienia), ale również kwestie poboczne. Mogą w nim określić np. sposób ustalania wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy do końca uzgodnionego w porozumieniu terminu zakończenia współpracy (cytowany wyrok SN z 6.03.2018 r.) czy wymagalność spłaty pożyczki mieszkaniowej zaciągniętej przez pracownika z zfśs (wyrok SN z 18.04.2001 r., I PKN 359/00). Granicę wyznacza w tym przypadku zasada swobody umów, z ograniczeniami wynikającymi z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, a w szczególności przepisów prawa pracy służących ochronie pracownika (powołane orzeczenie SA z 5.09.2012 r.).

Dlatego wyroku SN, w którym sąd dopuszcza – w razie rozwiązania stosunku pracy – natychmiastową wymagalność spłaty pożyczki pobranej przez zatrudnionego z zfśs, nie da się wprost przełożyć na pożyczkę udzieloną mu z pkzp.

Pkzp powstaje w zakładzie pracy, w którym co najmniej 10 pracowników zadeklaruje gotowość przynależności do niej. Założyciele uchwalają wtedy statut i wybierają organy w nim przewidziane. Celem pkzp jest udzielanie członkom pomocy materialnej w formie pożyczek długo- i krótkoterminowych oraz zapomóg losowych w miarę posiadanych środków. Członkowie (osoby wykonujące pracę zarobkową oraz emeryci i renciści bez względu na przynależność związkową) wpłacają wpisowe i miesięczny wkład członkowski w wysokości ustalonej przez walne zgromadzenie kasy (§ 2, 3, 6 i 7 rozporządzenia w sprawie pkzp).

• Pracodawca ma obowiązek pomagać pkzp m.in. w zakresie:
• zapewnienia pomieszczeń biurowych i odpowiednio zabezpieczonego miejsca na przechowywanie pieniędzy,
• transportu pieniędzy z banku,
• prowadzenia księgowości, obsługi kasowej i prawnej,
• dostarczania druków i formularzy,
• dokonywania na rzecz kasy potrąceń na listach płac, listach wypłat zasiłków chorobowych i zasiłków wychowawczych: wpisowego, wkładów miesięcznych i rat pożyczek,
• przyjmowania wpłat wnoszonych przez emerytów i rencistów oraz osoby przebywające na urlopach wychowawczych,
• odprowadzania wpłat na rachunek bankowy kasy,
• informowania przynajmniej raz w roku członków kasy o stanie ich wkładów i zadłużeń.

Szczegółowe warunki tej pomocy i współpracy określa umowa zawarta między zakładem pracy a pkzp (§ 4 rozporządzenia).

Mogłoby się zatem wydawać, że pracodawca w ramach współpracy z kasą mógłby się zobowiązać we wskazanej umowie do żądania od pracowników, którzy chcą odejść z pracy za porozumieniem stron, rozliczenia się z kasą, w tym niezwłocznego uregulowania pożyczki zaciągniętej z tego źródła. Jednak nie jest to możliwe, gdyż na przeszkodzie stoją przepisy rozporządzenia. Zgodnie z jego § 34 w razie skreślenia z listy członków pkzp osoby mającej zadłużenie podlega ono potrąceniu z wkładów, a gdy wkłady nie pokrywają długu – pracownik spłaca pożyczkę w ratach na zasadach ustalonych w umowie pożyczki. Skreślenie z listy członków następuje m.in. przy ustaniu zatrudnienia, z wyjątkiem przejścia na emeryturę lub rentę (§ 11 pkt 2 rozporządzenia).

Dalszą możliwość ratalnej spłaty pożyczki z pkzp po zakończeniu umowy o pracę rozporządzenie warunkuje ogólnie ustaniem zatrudnienia, a nie ustaniem zatrudnienia z woli pracodawcy (np. na skutek złożenia przez niego wypowiedzenia czy oświadczenia o natychmiastowym zwolnieniu). Rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia, choćby zainicjowane przez pracownika spłacającego taką pożyczkę, to właśnie przykład ustania zatrudnienia.

Dopiero skreślenie z listy członków pkzp na wniosek zainteresowanego pociąga za sobą natychmiastową wymagalność pożyczki, niezależnie od terminów ratalnych określonych w umowie pożyczki (§ 35 rozporządzenia).

Rozporządzenie ani inne przepisy prawa pracy nie pozwalają na uregulowanie tej kwestii w umowie pożyczkowej w odrębny sposób. Dlatego przywołany § 34 w zw. z § 11 pkt 2 rozporządzenia należy traktować jako minimalne standardy prawa pracy.

Reasumując: uważam, że pracodawca nie ma prawa uzależnić zgody na rozstanie za porozumieniem stron i terminu takiego rozstania od natychmiastowej spłaty przez pracownika pożyczki z pkzp. Klauzula tej treści w piśmie o polubownym rozwiązaniu umowy o pracę łamałaby przepisy rozporządzenia, a więc prawa pracy (§ 9 Kp).