Składka zdrowotna do korekty i wyrównania

Na kim ciąży obowiązek

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, które opłacają PIT według zasad ogólnych (skala podatkowa lub podatek liniowy) albo ryczałt od przychodów ewidencjonowanych (dalej ryczałt), muszą w najbliższym czasie wywiązać się z nowego obowiązku. Powinny przekazać do ZUS roczne rozliczenie składki zdrowotnej (obliczonej od rocznej podstawy jej wymiaru) na deklaracji ZUS DRA lub w raporcie ZUS RCA. W formularzach tych podsumują ubiegłoroczny przychód wyznaczający wysokość (stawkę kwotową) składki lub dochód stanowiący podstawę wymiaru tej składki, ustalą roczną składkę zdrowotną, a jeśli suma miesięcznych wpłat była za niska – mają obowiązek uregulować różnicę. Może to oznaczać konieczność dopłaty nawet kilku tysięcy złotych.

Roczne rozliczenie może mieć szczególne znaczenie w przypadku ryczałtowców, których obowiązuje jedna z trzech stawek kwotowych składki zdrowotnej – w zależności od wysokości osiągniętego rocznego przychodu (w 2022 r. do 60 tys. zł – 335,94 zł, ponad 60 tys. do 300 tys. zł – 559,89 zł, ponad 300 tys. zł – 1007,81 zł). Będzie też jednak istotne dla przedsiębiorców, którzy za 2022 r. zmienili (lub zmienią) formę opodatkowania działalności, bo będą musieli przeliczyć tę składkę od początku roku według nowej formy opodatkowania. Składkę zdrowotną dla ryczałtowców wyznacza się bowiem w zależności od wysokości przychodu, a przy skali podatkowej i opodatkowaniu liniowym podstawą jej wymiaru jest dochód. Ponadto przy rozliczeniu liniowym stopa składki zdrowotnej wynosi 4,9%, a przy skali podatkowej – 9%.

Poprawki za każdy miesiąc

Rozliczenie roczne sporządza się dopiero w deklaracji/raporcie składanych za kwiecień w maju 2023 r. Pomocna w tym może się okazać wcześniejsza korekta rozliczeń miesięcznych – którą co do zasady należy zrobić dopiero do 30 czerwca (chyba że wcześniej przedsiębiorca składa wniosek o zwrot nadpłaty składek – wtedy do dnia złożenia takiego wniosku, co powinno nastąpić w ciągu miesiąca od upływu terminu na złożenie rocznego zeznania podatkowego, czyli do 1.06.2023 r.).

Przedsiębiorca powinien skorygować dokumenty rozliczeniowe za dany miesiąc, poprawiając wykazaną w nich składkę zdrowotną w dwóch sytuacjach.

Pierwsza z nich dotyczy ryczałtowców, którzy w 2022 r. wybrali naliczanie tej składki na uproszczonych zasadach, tzn. wysokość miesięcznej składki ustalili, biorąc pod uwagę kwotę przychodu uzyskanego z działalności w poprzednim roku kalendarzowym (2021). Taki wybór mieli przedsiębiorcy, którzy prowadzili działalność opodatkowaną ryczałtem lub według zasad ogólnych przez cały 2021 r.

Przykładowo, jeśli przedsiębiorca w 2021 r. osiągnął przychód w wysokości 58 tys. zł, to mógł opłacać przez cały 2022 r. składkę zdrowotną w wysokości 335,94 zł (obowiązującą w przypadku, gdy roczny przychód nie przekracza 60 tys. zł). Gdyby jednak w wyniku rocznego rozliczenia okazało się, że przychód za 2022 r. przekroczył 60 tys. zł, ale nie był wyższy niż 300 tys. zł, to za każdy miesiąc składka zdrowotna powinna zostać opłacona w wysokości 559,89 zł. Należy wówczas skorygować dokumenty złożone w ZUS od stycznia 2022 r., wykazując faktyczny przychód. Dodatkowo ZUS w poradniku zamieszczonym na swojej stronie internetowej wskazuje, że w takiej sytuacji należy uregulować niedopłatę składki wraz z odsetkami za zwłokę (zob. Zasady korygowania składki zdrowotnej wykazanej w dokumentach miesięcznych i w rocznym rozliczeniu). Wydaje się to swoistą karą dla przedsiębiorców, którzy zadeklarowali zbyt niski przychód. Trudno to uznać za zasadne, skoro faktyczną wysokość przychodu przedsiębiorcy poznają dopiero po dokonaniu rozliczenia podatku za 2022 r.

Druga sytuacja, gdy trzeba skorygować dokumenty miesięczne, to taka, gdy przedsiębiorca w trakcie roku zmienił formę opodatkowania. Ponieważ zmiana jest wiążąca od początku roku, konieczne jest skorygowanie dokumentów ZUS za wszystkie miesiące począwszy od stycznia 2022 r.

Korekt miesięcznych składki zdrowotnej nie należy jednak robić, gdy do zmiany formy opodatkowania za 2022 r. doszło/dojdzie w trybie art. 14, art. 15 i art. 17 ustawy z 9.06.2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 1265). Chodzi o przejście:

• w trakcie roku z ryczałtu na opodatkowanie według skali z mocą od 1.07.2022 r. – składki zdrowotne należne za I połowę 2022 r. taki przedsiębiorca opłacał według zasad właściwych dla ryczałtowców, a za II połowę – dla przedsiębiorcy rozliczającego się według skali podatkowej; w poradniku ZUS wskazano, że w takim przypadku roczną składkę na ubezpieczenie zdrowotne należną za rok składkowy rozpoczynający się 1.02.2022 r. ustalisz odrębnie dla każdej formy opodatkowania (za okres styczeń–czerwiec 2022 r. według zasad obowiązujących dla ryczałtu, za lipiec–grudzień 2022 r. według zasad obowiązujących dla zasad ogólnych) (Polski Ład. Co zmienia się w przepisach dotyczących rozliczania składki na ubezpieczenie zdrowotne od 1 stycznia 2022 r.); sugeruje to konieczność złożenia dwóch odrębnych rozliczeń rocznych (a raczej w tym przypadku „półrocznych”),
• po zakończeniu roku z podatku liniowego lub ryczałtu na opodatkowanie według skali z mocą od 1.01.2022 r. – dopiero roczną składkę taki przedsiębiorca obliczy zgodnie z regułami wiążącymi przy skali podatkowej (art. 36 ust. 3 ww. ustawy).

Bez bieżących korekt

Dokumentów za wsteczne miesiące nie musi natomiast korygować przedsiębiorca, który nieprawidłowo ustalił w nich wysokość przychodów/dochodów.

Składkę zdrowotną zależną od wysokości przychodów/dochodów opłacają przedsiębiorcy, którzy rozliczają się na zasadach ogólnych lub ryczałtem (ci drudzy – jeśli nie skorzystali z możliwości opłacania składki zdrowotnej na podstawie przychodu z 2021 r.). Wysokość przychodu wyznaczającego kwotową stawkę składki zdrowotnej/dochodu stanowiącego podstawę jej wymiaru ustala się narastająco od początku roku. Ew. pomyłka może wynikać z nieuwzględnienia określonego przychodu czy wydatku zakwalifikowanego jako koszt uzyskania przychodu. Wówczas te przychody/wydatki należy uwzględnić w bieżących rozliczeniach za najbliższy okres. Natomiast brak ich doliczenia w poprzednich miesiącach „wyjdzie” w rozliczeniu rocznym. Jeśli spowodowaną tym niedopłatę składki zdrowotnej przedsiębiorca ureguluje do 22 maja, nie będzie musiał do niej doliczać odsetek. Wykona bowiem ten obowiązek w ustawowym terminie – dokonując wpłaty rozliczonej w dokumentach składanych za kwiecień wraz ze składkami za ten miesiąc (zob. Polski Ład. Co zmienia się w przepisach dotyczących rozliczania składki na ubezpieczenie zdrowotne od 1 stycznia 2022 r.).

Tak samo należy postępować, gdy na skutek zmiany przepisów (art. 10, art. 35 i art. 36 ustawy z 9.02.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, DzU poz. 807 i 1561) od 13.04.2022 r. zmienił się sposób ustalania:

• dochodu – w odniesieniu do płatników opodatkowanych na zasadach ogólnych – chodzi o wyłączenie przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym, uwzględnienie różnic remanentowych, wyłączenie odpisów amortyzacyjnych od sprzedanych środków trwałych,
• przychodu – w odniesieniu do płatników na ryczałcie – chodzi o wyłączenie przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Roczne rozliczenie

Przedsiębiorcy opodatkowani na zasadach ogólnych (według skali podatkowej lub podatkiem liniowym) albo ryczałtem mają obowiązek ustalić roczną składkę na ubezpieczenie zdrowotne od rocznej podstawy jej wymiaru. Podstawa obejmuje przychody/dochody uzyskane od stycznia do grudnia 2022 r., od których została naliczona składka zdrowotna w okresie od lutego 2022 r. do stycznia 2023 r. Dotyczy to także przedsiębiorców rozliczających się na zasadach ogólnych, mimo że w ich przypadku obowiązuje również tzw. rok składkowy, trwający od 1 lutego do 31 stycznia kolejnego roku (art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej).

Jeśli roczna składka zdrowotna okaże się niższa od sumy składek wykazanych w miesięcznych dokumentach i opłacanych na bieżąco, przedsiębiorca będzie musiał wykazać tę różnicę w dokumentach rozliczeniowych składanych za kwiecień 2023 r. w części dotyczącej rozliczenia rocznego. W tym samym terminie będzie musiał dopłacić tę różnicę (art. 81 ust. 2k ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej). W tym roku dokumenty te należy złożyć i uregulować niedopłatę najpóźniej 22.05.2023 r. (bo termin wykonania tego obowiązku, czyli 20 maja, przypada w sobotę).

Wątpliwości budzi to, że obecnie w dokumentach rozliczeniowych – deklaracji ZUS DRA/raporcie ZUS RCA – przewidziano miejsce na rozliczenie roczne wyłącznie w przypadku, gdy podatek jest opłacany w formie ryczałtu. Przy opodatkowaniu według zasad ogólnych jest możliwość wykazania jedynie miesięcznej podstawy składki zdrowotnej. Być może jednak ten druk zostanie zmodyfikowany przed datą sporządzania rozliczeń za kwiecień 2023 r.

Jeśli po rozliczeniu okaże się, że przedsiębiorca zapłacił zawyżoną składkę zdrowotną, może złożyć wniosek o zwrot nadpłaty. Składa się go wyłącznie za pośrednictwem PUE ZUS i nie później niż 1.06.2023 r. (art. 81 ust. 2n ustawy zdrowotnej). ZUS zwróci te pieniądze, pod warunkiem że na koncie przedsiębiorcy nie będzie zaległości.

Przy braku wniosku do 1.06.2023 r., kwotę zwrotu ZUS rozliczy w ciężar składek na koncie płatnika. ZUS nie będzie rozpatrywał wniosków złożonych po tym terminie, a przepisy nie przewidują zwrotu nadpłaconej składki na ubezpieczenie zdrowotne przez ZUS z urzędu.

Korekcie przyjrzy się KIS

Gdyby przedsiębiorca musiał skorygować zeznanie roczne złożone do US za 2022 r., to będzie też musiał skorygować deklarację ZUS DRA/raport ZUS RCA złożone w maju 2023 r., w których dokonał rocznego rozliczenia składki zdrowotnej. Korektę dokumentów może złożyć w ciągu 5 lat od dnia, w którym upłynął termin opłacenia rozliczonych w nich składek (tj. od 22.05.2023 r.).

Korektę rocznego rozliczenia, przekazaną po 30 czerwca lub po 1 czerwca (w przypadku złożenia wniosku o zwrot nadpłaty), ZUS będzie sprawdzał i wyjaśniał z KAS. Zmiana rozliczenia składki zdrowotnej będzie zależeć od wyniku tego postępowania.

Czasem lepiej nadpłacać

Wielu przedsiębiorców sygnalizuje, że będą musieli dokonać wpłaty na rzecz ZUS z tytułu odprowadzania zbyt niskiej składki zdrowotnej. Dotyczy to przede wszystkim ryczałtowców – zarówno tych, którzy przyjęli za podstawę przychód z 2021 r., jak i tych, którzy tego nie zrobili, ale w trakcie roku przekroczyli próg do opłacania wyższej składki.

W przypadku tych pierwszych zmiana progu zawsze obejmie cały 2022 r.

W przypadku przedsiębiorców, którzy opłacali zbyt niską składkę przez to, że w trakcie roku przekroczyli kolejny próg przychodu, dopłata obejmie część roku. W skrajnych przypadkach może to być jednak nawet 11 mies.

Co do zasady ryczałtowiec powinien opłacać składkę zdrowotną w kwocie wyznaczonej dla jego przedziału przychodu. Przychód ten nalicza się narastająco od początku roku i dopiero od miesiąca przekroczenia kolejnego limitu – 60 tys. czy 300 tys. zł – obowiązuje go miesięczna składka w wyższej wysokości. Jednak przekroczenie kolejnego progu przychodów oznacza, że wyższa składka jest należna od początku danego roku kalendarzowego. Lepszym rozwiązaniem na przyszłość – zamiast jednorazowego uiszczania kilkutysięcznej dopłaty w maju kolejnego roku – może być w tym przypadku opłacanie zawyżonej składki zdrowotnej już od stycznia (w kwocie właściwej dla kolejnego progu przychodowego, który prawdopodobnie się przekroczy). W miesięcznych deklaracjach DRA/raportach RCA taki przedsiębiorca powinien nadal wykazywać podstawę składki za 2023 r. i jej wysokość w kwocie odpowiedniej do faktycznego przychodu. Nadpłacana co miesiąc kwota zostanie rozliczona na poczet różnicy w składce po kolejnym rozliczeniu rocznym – za kwiecień 2024 r. Pojawia się jednak wątpliwość, jak w tej sytuacji liczyć składkę zdrowotną do odliczenia od bieżącego miesięcznego przychodu do opodatkowania (50%). Wydaje się, że – aby nie narazić się na spór z fiskusem – należałoby ją liczyć od należnej, niższej kwoty składki.