Zmiany w ubezpieczeniu zdrowotnym przedsiębiorców od 1.07.2022 r.

Składka zdrowotna pomniejszy dochód lub podatek

Przedsiębiorcy opłacający podatek liniowy (według stawki 19%) zyskali możliwość:

• odjęcia od podstawy opodatkowania (dochodu) albo
• zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów

składek zdrowotnych zapłaconych przez siebie, a także osobę współpracującą, w łącznej kwocie 8700 zł.

Przy tym drugie z alternatywnych rozwiązań jest dla przedsiębiorców korzystniejsze, gdyż powoduje jednocześnie zmniejszenie – o zaliczoną do kosztów kwotę – podstawy obliczenia składki zdrowotnej.

Limit odliczenia został ustalony jako iloczyn 4,9% i górnej, rocznej podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych, obowiązującej w 2022 r., tj. 177 660 zł. Będzie co roku waloryzowany o wskaźnik ilorazu ww. górnej rocznej podstawy ogłoszonej w roku poprzednim i analogicznego parametru obwieszczonego rok wcześniej. Do końca roku kalendarzowego MF ogłasza go w „Monitorze Polskim” (w zaokrągleniu do pełnych 100 zł w górę) na kolejny rok podatkowy. Składka w tej wysokości obniży też podstawę obliczenia daniny solidarnościowej.

Z kolei podatnicy ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (dalej ryczałt ewidencjonowany) mogą pomniejszyć przychód (podstawę opodatkowania) o 50% składek zdrowotnych odprowadzanych za siebie i ew. za osobę współpracującą – pod warunkiem że w żaden sposób nie zostały im one zwrócone.

Przepisy, pozwalające ww. przedsiębiorcom na częściowe odliczanie składek zdrowotnych, weszły w życie 1.07.2022 r., ale stosuje się je już do dochodów/przychodów osiągniętych od 1.01.2022 r. (art. 18 ust. 1 oraz art. 25 ust. 2 i 5 nowelizacji). Składki zdrowotne zapłacone w I półroczu br. mogą więc być odliczone – w ramach wskazanych limitów – już przy ustalaniu zaliczek należnych/zryczałtowanego podatku za czerwiec albo za II kwartał 2022 r. bądź w zeznaniu za 2022 r. (PIT-36L, PIT-28).

Przedsiębiorcy opłacający kartę podatkową mają prawo ją obniżyć o 19% składek zdrowotnych zapłaconych w roku podatkowym – począwszy od podatku za czerwiec 2022 r. (art. 25 ust. 6 nowelizacji). Do końca lutego kolejnego roku kalendarzowego muszą złożyć w US roczną deklarację o wysokości składki zapłaconej i stanowiącej podstawę odliczenia od karty podatkowej w poszczególnych miesiącach poprzedniego roku kalendarzowego (PIT-16A).

Prawa do odliczenia składek zdrowotnych nie mają przedsiębiorcy opodatkowani na zasadach ogólnych (według skali podatkowej). Muszą się zadowolić obniżką stawki PIT do 12%.

Wybór opodatkowania według skali po zakończeniu roku

W związku ze znacznym wzrostem od 1.01.2022 r. składek zdrowotnych i jednocześnie likwidacją możliwości wspólnego rozliczenia samotnego rodzica/opiekuna z dzieckiem, wielu przedsiębiorców wybrało na 2022 r. inne niż skala podatkowa formy opodatkowania, w przypadku których obciążenia składkowe są niższe. Osoby opodatkowane liniowo płacą bowiem co miesiąc obniżoną składkę zdrowotną, wynoszącą 4,9% dochodu z poprzedniego miesiąca, ryczałtowcy zaś – stałą, zależną od tego, w jakich widełkach kwotowych mieści się wypracowany przez nich przychód, wynoszącą w 2022 r. odpowiednio 335,94 zł, 559,89 zł lub 1007,81 zł.

Gdyby przedsiębiorcy wiedzieli, że nastąpi zmiana przepisów, wielu zapewne nie podjęłoby takiej decyzji. Dlatego ustawodawca pozwolił im w 2022 r. na zmianę wybranego na ten rok sposobu opodatkowania, co jest rozwiązaniem nadzwyczajnym[2].

W świetle art. 14 nowelizacji przedsiębiorca objęty przed 1.07.2022 r. podatkiem liniowym może wybrać opodatkowanie dochodów, uzyskanych w 2022 r. z pozarolniczej działalności gospodarczej (DG), według nowej skali podatkowej, zawiadamiając o tym właściwego naczelnika US w zeznaniu PIT-36 złożonym najpóźniej do ostatecznego terminu na złożenie zeznania rocznego za 2022 r., tj. do 2.05.2023 r. Aby ten wybór był skuteczny, przedsiębiorca nie może wcześniej złożyć PIT-36L z wykazanym przychodem z DG. W rocznym zeznaniu podatkowym dla prowadzących DG opodatkowaną na zasadach ogólnych wykazuje on wpłacone w 2022 r. zaliczki na podatek liniowy, nie przeliczając ich zgodnie ze skalą podatkową.

Podatek według skali może też na cały 2022 r. wybrać przedsiębiorca, który przed 1.07.2022 r. był objęty ryczałtem ewidencjonowanym (art. 15 nowelizacji). W trakcie 2022 r. wpłaca on miesięcznie bądź kwartalnie ryczałt na dotychczasowych zasadach, a za grudzień lub IV kwartał br. – do końca lutego 2023 r. Następnie najpóźniej do 2.05.2023 r. zawiadamia o dokonanym wyborze właściwego naczelnika US, w zeznaniu PIT-36, w którym wykazuje:

• należny i wpłacony ryczałt za poszczególne miesiące/kwartały 2022 r. – jako zaliczki miesięczne/kwartalne, bez ich przeliczania na zasadach przewidzianych dla podatników rozliczających się według skali,
• uzyskany w 2022 r. dochód z DG obliczony zgodnie z art. 24 ust. 2–2b updof, czyli w sposób obowiązujący podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów[3].

Aby ten wybór był skuteczny, przedsiębiorca nie może wcześniej złożyć zeznania PIT-28 z wykazanym przychodem z DG.

Przed złożeniem PIT-36 przedsiębiorca taki musi zaprowadzić i uzupełnić podatkową księgę przychodów i rozchodów. Należy do niej wpisać m.in. remanent początkowy na 1.01.2022 r. Jeśli podatnik na 31.12.2021 r. sporządził remanent towarów handlowych, materiałów podstawowych i pomocniczych itd., przyjmuje się, że jest to remanent sporządzony na 1.01.2022 r. Jeżeli nie sporządził remanentu na 1.01.2022 r., uznaje się, że wartość remanentu początkowego wynosi 0 zł (art. 15 ust. 5 nowelizacji).

Uwaga: jak wyraźnie wskazano w ustawie, wybór opodatkowania według skali dochodów uzyskanych w 2022 r., na podstawie art. 14 lub art. 15 nowelizacji, nie dotyczy lat następnych, a wyłącznie 2022 r. Oznacza to, że przedsiębiorca, który przeszedł w rozliczeniu rocznym 2022 r. z podatku liniowego lub ryczałtu na skalę, automatycznie powróci w 2023 r. do wcześniejszych form opodatkowania. Jeśli będzie chciał kontynuować rozliczenie według skali bądź zmienić sposób opodatkowania na inny, powinien postąpić zgodnie z ogólnymi zasadami wyboru formy opodatkowania, określonymi w art. 9a updof.

W myśl art. 36 ust. 3 nowelizacji przedsiębiorca, który skorzystał z art. 14 lub art. 15 nowelizacji, należne za 2022 r. (ryczałtowiec) albo za rok składkowy rozpoczynający się 1.02.2022 r. (opodatkowany liniowo) składki zdrowotne pobiera, rozlicza i opłaca:

• miesięczne – według zasad obowiązujących dla starej formy opodatkowania (tj. dla ryczałtu/liniowego PIT),
• roczną – zgodnie z regułami wiążącymi przy skali podatkowej.

Rezygnacja z ryczałtu w trakcie 2022 r.

Podatnik ryczałtu ewidencjonowanego, który w 2022 r. nie złożył oświadczenia o rezygnacji z tej formy opodatkowania do 20. dnia miesiąca następnego po uzyskaniu w tym roku pierwszego przychodu z pozarolniczej DG, może do 22.08.2022 r. złożyć takie pisemne oświadczenie właściwemu naczelnikowi US w odniesieniu do przychodów uzyskanych od 1.07.2022 do 31.12.2022 r. (art. 17 nowelizacji). W spółkach cywilnej i jawnej osób fizycznych oraz w spółce cywilnej i przedsiębiorstwie w spadku oświadczenie takie muszą złożyć wszyscy wspólnicy.

Od dochodów wypracowanych w II połowie br. podatnik opłaca wówczas zaliczki na PIT według skali podatkowej, a po zakończeniu roku ma obowiązek złożyć dwa zeznania roczne:

• PIT-28 – z wykazanymi przychodami osiągniętymi w I połowie 2022 r.,
• PIT-36 – z wykazanymi dochodami osiągniętymi w II połowie 2022 r.

W tym przypadku oświadczenie o rezygnacji z ryczałtu (i przejściu na skalę podatkową) dotyczy także lat następnych, chyba że podatnik wybierze inną formę opodatkowania.

Przepisy nie określają, jaką formę księgowości ma zaprowadzić podatnik, który w tym trybie zrezygnował z ryczałtu, przechodząc na skalę podatkową – mogą to więc być zarówno podatkowa księga przychodów i rozchodów, jak i księgi rachunkowe (choć zapewne podatnicy będą się decydować na to pierwsze rozwiązanie). Zakładając księgę przychodów i rozchodów, należy – na zasadach ogólnych – sporządzić i wpisać do księgi remanent początkowy towarów, materiałów (nowelizacja nie wskazuje na taki obowiązek, jednak wynika on z przepisów rozporządzenia regulującego zasady prowadzenia księgi i bez tego nie będzie możliwe poprawne ustalenie wysokości dochodu, podatku oraz składki zdrowotnej za okres opodatkowania według skali).

Choć nowelizacja tego nie precyzuje, należy przyjąć, że składki zdrowotne należne za I połowę 2022 r. taki przedsiębiorca opłaca po staremu – jak ryczałtowiec, a za II połowę 2022 r. – na zasadach właściwych dla przedsiębiorcy rozliczającego się według skali podatkowej.

Porządki w podstawie wymiaru składki

W myśl przepisów obowiązujących od 1.07.2022 r. przychodów/dochodów uzyskanych przez przedsiębiorcę opodatkowanego według skali, liniowo lub ryczałtem ewidencjonowanym w miesiącu, w którym spełniał on warunki do jednego ze zwolnień z opłacania składki zdrowotnej, określonych w art. 82 ust. 8–9b ustawy zdrowotnej, nie wlicza się do przychodów/dochodów uwzględnianych w rocznej podstawie wymiaru tej składki. Do rocznej podstawy nie przyjmuje się też miesięcy korzystania z wymienionych zwolnień (dodane art. 81 ust. 2ba, 2ca, 2ea, 2fa i 2ga ustawy zdrowotnej). W przeciwnym razie nieopłacona w miesiącu zwolnienia składka na ubezpieczenie zdrowotne byłaby pobierana po zakończeniu roku przy obliczaniu rocznej podstawy wymiaru składki – czytamy w uzasadnieniu do projektu nowelizacji.

Przypomnijmy, że na mocy art. 82 ust. 8–9b ustawy zdrowotnej składek zdrowotnych nie opłacają osoby wykonujące pozarolniczą DG, które:

• mają ustalone prawo do emerytury lub renty nie wyższej od minimalnego wynagrodzenia bądź znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności oraz uzyskują dodatkowe przychody z tej działalności do kwoty 50% najniższej emerytury albo
• pobierają zasiłek macierzyński, który nie przekracza miesięcznie kwoty świadczenia rodzicielskiego, albo
• osiągają przychody z DG objętej ryczałtem ewidencjonowanym, nieprzekraczające 50% minimalnego wynagrodzenia miesięcznie, a ponadto pozostają w stosunku pracy, z którego podstawa wymiaru składek społecznych nie przekracza minimalnej pensji.

Dopłata składki

Polski Ład 2.0 wprowadził również obowiązek dopłaty przez przedsiębiorców rozliczających się według skali, liniowo (w tym korzystających z ulgi IP Box) należnej składki wynikającej z różnicy między wpłacanymi co miesiąc składkami zdrowotnymi a składką roczną (zmiana art. 81 ust. 2j–2l oraz dodanie ust. 2ka do ustawy zdrowotnej). Dopłata powstaje głównie w przypadku, gdy osoba fizyczna kończy DG w trakcie roku kalendarzowego i dochód uzyskany w ostatnim miesiącu działalności nie zostaje ujęty w podstawie wymiaru miesięcznych składek zdrowotnych. Przedsiębiorca musi ją wykazać w dokumencie rozliczeniowym za miesiąc, w którym upływa termin złożenia rocznego zeznania podatkowego (tj. za kwiecień lub maj następnego roku kalendarzowego), a opłacić – w terminie płatności za te miesiące, czyli odpowiednio do 20 maja lub 20 czerwca kolejnego roku kalendarzowego.

Nadwyżka szybciej do zwrotu

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 81 ust. 2m i 2n ustawy zdrowotnej nadpłatę uregulowanych w roku kalendarzowym miesięcznych składek zdrowotnych nad roczną składką ZUS zwraca płatnikowi na jego wniosek, złożony w postaci elektronicznej nie później niż w ciągu miesiąca od upływu terminu na złożenie zeznania podatkowego.

Od 1.07.2022 r. wniosek o zwrot nadpłaty przygotuje ZUS, po złożeniu rocznego rozliczenia składek zdrowotnych przez płatnika, i udostępni na jego profilu. Następnie płatnik sam wyśle elektroniczny wniosek z pozycji swojego profilu, opatrując go (co nie uległo zmianie) kwalifikowanym podpisem elektronicznym/zaufanym/osobistym lub wykorzystując sposób potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępniony bezpłatnie przez ZUS (zmodyfikowany art. 81 ust. 2m). Termin na zwrot przez ZUS nadpłaty pozostał bez zmian – maksymalnie 3 mies. od upływu terminu na przekazanie rocznego zeznania podatkowego.

Przypominamy, że nadwyżkę ZUS zwraca w ww. terminie, jeżeli na koncie płatnika nie ma zaległości z racji składek lub nienależnie pobranych zasiłków, a wniosek został złożony na czas, tj. w ciągu miesiąca od upływu terminu na złożenie rocznego zeznania podatkowego.

Jeśli na koncie płatnika są zaległości, a złoży on wniosek o zwrot nadpłaty w terminie, po terminie lub w ogóle tego nie zrobi, nadpłata zostaje zaliczona na poczet zadłużenia. Polski Ład 2.0 uściśla, że gdy płatnik nie ma zaległości, ale nie zgłosi wniosku w terminie, zwrot będzie podlegał rozliczeniu na koncie płatnika do końca roku, w którym upływa termin na złożenie zeznania podatkowego (dodany art. 81 ust. 2qa ustawy zdrowotnej).

Do rozliczonego w tym trybie na koncie płatnika zwrotu stosuje się odpowiednio art. 24 usus (zmieniony art. 81 ust. 2qa ustawy zdrowotnej). Oznacza to, że na koncie płatnika powstanie nadpłata, która, co do zasady, podlega zaliczeniu przez ZUS na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik zgłosi wniosek o jej zwrot. ZUS ma obowiązek zawiadomić płatnika o kwocie nienależnie opłaconych składek, dopiero gdy ich wysokość przekroczy 10-krotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, czyli 160 zł.

Zgodnie z nowymi przepisami przedsiębiorcy mogą składać korekty podstawy wymiaru składek zdrowotnych i samej składki do dnia złożenia wniosku o zwrot nadpłaty, a w razie jego nieprzekazania – najpóźniej do końca 2. miesiąca, licząc od upływu terminu na złożenie rocznego zeznania podatkowego (modyfikacja art. 81 ust. 2y ustawy zdrowotnej), a nie jak dotychczas – do końca 2. miesiąca, licząc od upływu terminu na złożenie rocznego zeznania podatkowego. Zmiana ma przyspieszyć zwrot nadpłat przez ZUS oraz zapobiec ich realizacji po upływie terminu na złożenie korekt dokumentów rozliczeniowych.

Rodzaje działalności objęte ryczałtową składką

Nowelizacja zaktualizowała i poszerzyła określony w art. 82 ust. 5 ustawy zdrowotnej katalog rodzajów działalności, z których przychody nie są uznawane dla celów PIT za przychody z DG, i w konsekwencji osoby je uzyskujące (głównie wspólnicy spółek) opłacają co miesiąc ryczałtową składkę zdrowotną od 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku – w 2022 r. w kwocie 559,89 zł. Od 1.07.2022 r. wykaz obejmuje DG prowadzoną w formie:

1) jednoosobowej spółki z o.o.,

2) spółki jawnej będącej podatnikiem CIT,

3) spółki komandytowej,

4) spółki komandytowo-akcyjnej przez komplementariusza (dopiero od 1.01.2023 r. – patrz dalej),

5) prostej spółki akcyjnej przez akcjonariusza wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług,

6) działalności twórczej lub artystycznej, jeśli dodatkowo osoba ta nie wykonuje innej działalności opodatkowanej według skali, liniowo (w tym objętej ulgą IP Box) bądź ryczałtem ewidencjonowanym.

Oprócz dodania nowych (pkt 4–6) usunięto „martwe” pozycje – spółka cywilna i spółka partnerska – gdyż uzyskiwany z nich przychód uważa się dla celów podatkowych za przychód z DG (w konsekwencji składka zdrowotna płacona jest od dochodu, a nie w stałej zryczałtowanej wysokości).

Jeżeli osoba fizyczna wykonuje kilka rodzajów działalności spośród określonych w pkt 1–6, nadal stosuje się do niej dotychczasowe reguły rozstrzygania zbiegów tytułów ubezpieczeń. Przedsiębiorca opłacający kartę podatkową bądź ryczałtową składkę zdrowotną, który uzyskuje przychody z więcej niż jednego rodzaju działalności określonego w art. 82 ust. 5, finansuje odrębne składki od każdego rodzaju działalności (art. 82 ust. 3 ustawy zdrowotnej).

Gdy dana osoba osiąga przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności wymienionego w art. 82 ust. 5 pkt 1–5, składkę również opłaca oddzielnie – z tytułu każdej spółki (art. 82 ust. 4 ustawy zdrowotnej).

Jeśli przedsiębiorca prowadzi DG opodatkowaną według skali, liniowo (w tym objętą ulgą IP Box) lub ryczałtem ewidencjonowanym oraz dodatkowo kilka rodzajów działalności określonych w art. 82 ust. 5 pkt 1–5 ustawy zdrowotnej (objętych ryczałtową składką), na mocy interpretacji ZUS z tytułu tych ostatnich rodzajów działalności opłaca pojedynczą składkę zdrowotną 559,89 zł, a z racji pozostałych – osobne składki dla każdej formy opodatkowania.

Doprecyzowanie statusu twórców i artystów

Za każdy miesiąc 2022 r. twórca lub artysta opłaca 9-proc. składkę zdrowotną od kwoty 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, tj. wynoszącą 559,89 zł (6221,04 zł × 9%). Twórca bądź artysta, który wykonuje jednocześnie inną DG, opodatkowaną według skali, liniowo (w tym objętą ulgą IP Box) lub ryczałtem ewidencjonowanym, od 1.07.2022 r. podlega ogólnym zasadom ustalania składek zdrowotnych, w tym sumowaniu dochodów/przychodów w podstawie ich wymiaru (dodany art. 81 ust. 2zaa ustawy zdrowotnej). Jeśli więc dodatkowo prowadzi DG rozliczaną według skali, to w celu obliczenia składki zdrowotnej sumuje się dochody z działalności twórczej lub artystycznej oraz pozostałej. Gdy zaś twórca bądź artysta nie wykonuje innej działalności, nadal opłaca w 2022 r. co miesiąc zryczałtowaną składkę zdrowotną w kwocie 559,89 zł.

Obniżanie składki przez niepełnosprawnych przedsiębiorców

W świetle art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej w dotychczasowym brzmieniu osoba o znacznej lub umiarkowanej niepełnosprawności, uzyskująca przychód jedynie z tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, wskazany w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c lub pkt 1a ustawy zdrowotnej (wykonywanie pozarolniczej DG, w tym objętej ulgą na start, z wyłączeniem okresów jej zawieszenia), opłacała składkę zdrowotną w wysokości nieprzekraczającej zaliczki na PIT.

Od 1.07.2022 r. opisany mechanizm obniżania składki do wysokości zaliczki na PIT stosują wyłącznie przedsiębiorcy opodatkowani według skali; opodatkowani liniowo zyskali bowiem możliwość odliczenia części składek zdrowotnych zapłaconych w roku podatkowym.

Podsumowując: z ulgi tej korzysta obecnie osoba fizyczna prowadząca DG (w tym uprawniona do ulgi na start), która spełnia łącznie poniższe wymogi:

• jest zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
• z DG podlega obligatoryjnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu,
• nie zawiesiła wykonywania działalności na mocy Prawa przedsiębiorców [4] (dalej Pp) bądź ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników [5],
• w ramach DG uzyskała przychód rozliczany według skali.

Zmodyfikowany art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej precyzuje, że składka ulega redukcji, począwszy od miesiąca przypadającego po miesiącu uzyskania wskazanego stopnia niepełnosprawności, do kwoty zaliczki należnej za miesiąc, za który opłacana jest składka. Zastrzega również, że roczna składka zdrowotna nie może przewyższać PIT należnego za dany rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony był niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym przez co najmniej miesiąc.

Niższa składka za osobę współpracującą

Podstawa wymiaru składki zdrowotnej należnej za osoby współpracujące z przedsiębiorcami uległa obniżeniu do 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, czyli w 2022 r. do kwoty 4665,78 zł. Wcześniej wynosiła 100% tej kwoty, czyli 6221,04 zł.

W konsekwencji miesięczna składka zdrowotna za współpracownika w 2022 r. to 419,92 zł, a więc jest niższa o mniej więcej 140 zł (przed nowelizacją wynosiła 559,89 zł). Niższa podstawa wymiaru składki obowiązuje od 1.07.2022 r., bez żadnych korekt wstecz (art. 36 ust. 2 nowelizacji).

Komandytariusz spółki komandytowo-akcyjnej objęty ubezpieczeniami

Od 1.01.2023 r. komandytariusz w spółce komandytowo-akcyjnej zostanie objęty obligatoryjnymi ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym i rentowymi), a w konsekwencji i ubezpieczeniem zdrowotnym. Będzie im podlegał od dnia wpisania spółki do KRS bądź nabycia praw i obowiązków w niej do dnia wykreślenia spółki z KRS lub zbycia ogółu praw i obowiązków, z wyłączeniem okresu zawieszenia działalności przez spółkę na mocy Pp (dodany art. 8 ust. 6 pkt 4b oraz art. 13 pkt 4b usus).

Obowiązek ubezpieczenia komandytariusza w spółce komandytowo-akcyjnej:

• która została lub zostanie wpisana do KRS przed 1.01.2023 r. albo
• który nabył czy nabędzie udziały w spółce przed tym dniem,

powstaje 1.01.2023 r. (art. 29 nowelizacji).