Raportowanie niefinansowe przez małe i średnie przedsiębiorstwa

Realizacja celów określonych w nowym Europejskim Zielonym Ładzie (European Green Deal), np. idei tzw. odpowiedzialnego inwestowania i przyczyniania się do większego „zazielenienia gospodarki”, istotnie zwiększa zapotrzebowanie interesariuszy, w tym inwestorów, na odpowiedniej jakości i porównywalne informacje niefinansowe. Wynika to z potrzeby oceny ryzyka finansowego, jakie wiąże się z inwestowaniem w zrównoważony rozwój, oraz rosnącego udziału pomocy finansowej, umożliwiającej jego realizację[1].

W tej sytuacji konieczna staje się rewizja obecnych przepisów, a więc Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE[2] i jej wdrożeń do przepisów krajów UE, w tym do uor. Wśród poddanych pod dyskusję przez Komisję Europejską (KE) kwestii znalazły się: jakość i zakres informacji niefinansowych, które mają być ujawniane, standaryzacja sprawozdań (raportów), zastosowanie zasady istotności do tych informacji, poświadczanie wiarygodności informacji, cyfryzacja, struktura i lokalizacja informacji niefinansowych, uproszczenie i zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw, a także propozycja rozszerzenia na małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) zakresu raportowania niefinansowego.

Przesłanki badania

Dotychczas obowiązek raportowania niefinansowego MŚP mają wobec GUS czy urzędów marszałkowskich – w zakresie odpadów. Część MŚP (spółek zależnych) publikuje informacje niefinansowe w ramach grupy kapitałowej lub dobrowolnie.

Zebranie doświadczeń MŚP dotyczących raportowania niefinansowego wymagało uzyskania odpowiedzi m.in. na pytania:

• czy przedsiębiorstwa te już publikują informacje niefinansowe,
• co jest przedmiotem raportowania,
• kto przygotowuje i raportuje stosowne informacje,
• komu są one przekazywane,
• jak często i w jakiej formie.

W ramach kwestii poddanych pod dyskusję przez KE istotne było pytanie o ocenę obowiązku raportowania niefinansowego oraz o zasadność wprowadzenia w UE jednolitego uproszczonego standardu raportowania niefinansowego przez MŚP.

Pytania te skierowaliśmy do osób wykonujących zawód księgowego, ponieważ obowiązek raportowania niefinansowego został uregulowany w uor, a więc dotyczy również księgowych. Poprawa jakości raportowania niefinansowego to nie tylko uzupełnienie danych finansowych o dane niefinansowe przygotowane przez wyspecjalizowane komórki przedsiębiorstwa, tak jak odbywa się to obecnie, lecz także – docelowo – ich powiązanie.

Nikt inny w przedsiębiorstwie nie rozumie lepiej zależności między wynikami finansowymi a czynnikami wpływającymi na nie we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa. Powiązanie zaś ze sobą danych finansowych i niefinansowych zwiększa wartość poznawczą i przydatność praktyczną informacji. Dodatkowo w przeszłości najważniejszymi zainteresowanymi stronami, które dążyły i przyczyniały się do opracowania standardów sprawozdawczości finansowej, byli inwestorzy (w tym analitycy finansowi), podmioty sporządzające sprawozdania finansowe (przedsiębiorstwa) oraz audytorzy.

Cele badawcze

Uwzględniając przytoczone argumenty, Komisja analizy finansowej Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce (SKwP) podjęła się przeprowadzenia badania, którego celem było:

• ustalenie dotychczasowego zakresu i sposobu raportowania niefinansowego przez MŚP, wynikającego z umowy, powiązań kapitałowych w przypadku spółek zależnych albo realizujących strategię zrównoważonego rozwoju,
• uzyskanie opinii ankietowanych nt. propozycji objęcia obowiązkiem raportowania niefinansowego także MŚP.

Dobór próby badawczej i metoda badania

Badanie wstępne przeprowadzono w formie ankiet od 15.09.2020 do 5.10.2020 r. Ankietę udostępniono członkom SKwP za pośrednictwem strony internetowej Stowarzyszenia.

W badaniu wzięło udział 103 respondentów. Strukturę respondentów reprezentujących jednostki pod względem liczby zatrudnionych oraz rodzaju prowadzonej działalności przedstawiają tabele poniżej.

Wyniki badania dotyczące zakresu i sposobu raportowania niefinansowego przez MŚP[3]

1. Obecnie 37,5% uczestników badania raportuje dobrowolnie informacje niefinansowe.

2. Jako zakres raportowania niefinansowego najczęściej wymieniano informacje dotyczące pracowników oraz związane z ochroną środowiska. Pozostałe trzy obszary dotyczące zagadnień odpowiedzialności za produkt (wyrób, usługę, towar), działalności społecznej czy praw człowieka są raportowane znacznie rzadziej (wykres 1).

3. Opis procedury przygotowania raportów niefinansowych obejmował informację o liczbie i rodzaju zaangażowanych w raportowanie komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że raport (jeżeli jest sporządzany przez przedsiębiorstwo) opracowuje jeden dział (wykres 2), którym jest samodzielny księgowy lub dział finansowo-księgowy. W mniejszym zakresie obowiązek ten wypełniają zarząd i jego biuro oraz dział HR (wykres 3).

4. MŚP najczęściej przekazują raporty niefinansowe jednemu interesariuszowi. Znacznie rzadziej dwóm, trzem i więcej podmiotom (wykres 4).

5. Raporty niefinansowe zazwyczaj przekazywane są bankom, spółkom dominującym lub innym podmiotom z grupy kapitałowej, następnie innym instytucjom finansującym oraz dostawcom (wykres 5).

6. Istotnym zagadnieniem w raportowaniu informacji niefinansowej przez MŚP jest jego pracochłonność, a więc też jego koszt zależnie od formy i częstotliwości raportowania. Z odpowiedzi respondentów wynika, że są to głównie raporty sporządzane w jednej formie, mającej postać jednostkowego oświadczenia/sprawozdania nt. informacji niefinansowych, oświadczenia/sprawozdania w ramach grupy kapitałowej. Duża część respondentów wskazała również na dobrowolną publikację informacji niefinansowych na stronie internetowej lub w portalu internetowym (wykres 6).

7. W kwestii częstotliwości raportowania 30,7% respondentów wskazało, że raporty są sporządzane regularnie, okresowo. Mniejszy udział mają raporty sporządzane jednorazowo (13,6%).

Wyniki badania dotyczące opinii nt. proponowanego przez KE rozszerzenia raportowania niefinansowego na MŚP[4]

1. Zdaniem znaczącej większości uczestników badania (83%) raportowanie niefinansowe powinno być dobrowolne.

2. Uzasadnione jest wprowadzenie w UE jednolitego uproszczonego standardu raportowania niefinansowego dla MŚP (tak – 57% respondentów, nie – 36%).

Respondenci wskazywali w komentarzach, że nałożone na nich obowiązki sprawozdawcze są duże, a przy tym bardzo różnorodne, niekiedy zaś sprzeczne. W zakładach produkcyjnych wzrasta liczba stanowisk administracyjnych. Sporządzanie całej sprawozdawczości wiąże się z zatrudnianiem pracowników nieprodukcyjnych, co generuje dodatkowe koszty. Każde raportowanie wymaga nowego oprogramowania i przeszkolenia pracownika. Wzrost kosztów przekłada się – o ile to możliwe – na wzrost cen produktów lub towarów. Przerost informacji nie sprzyja zatem rozwojowi działalności operacyjnej przedsiębiorstwa. Konieczne jest zweryfikowanie celowości „produkowania” wciąż nowych raportów, bo w przeciwnym razie staną się fikcją.

Raportowanie szczegółowych danych niefinansowych w postaci opisowych raportów to, w skrajnych opiniach respondentów, wprowadzanie szumu informacyjnego i pretekst do stworzenia nowych urzędniczych miejsc pracy. (…) Sens miałyby raporty w postaci ankiet z zamkniętą liczbą odpowiedzi.

Podsumowanie

Wydaje się, że nałożenie na MŚP obowiązku raportowania na temat tak słabo ugruntowany (zdefiniowany), jak społeczna odpowiedzialność, może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych. Już teraz część respondentów postrzega to tylko jako dodatkowy i niepotrzebny obowiązek (albo niewystarczająco uzasadniony obowiązek). Wprowadzenie go w odniesieniu do gospodarowania odpadami często stanowi dodatkowy koszt wynikający z nieproduktywnego wykorzystania czasu personelu, opłat za szkolenie i zakupu odpowiedniego oprogramowania.

Odmienny pogląd od przedstawionego reprezentują podmioty wchodzące w skład grupy kapitałowej czy spółek z udziałem Skarbu Państwa. Raportowanie niefinansowe jest dla nich czymś naturalnym i niejednokrotnie korzystnym dla obu stron, tj. przedsiębiorstwa i interesariuszy będących odbiorcami informacji niefinansowych. Ma ono znaczenie np. przy zamawianiu towarów i usług oraz przy negocjowaniu ceny na oferowane produkty.

Dla tej grupy podmiotów raportowanie niefinansowe to raportowanie okresowe. MŚP już raportują np. do GUS, do urzędów marszałkowskich na formularzach o odpowiednim układzie. Stosowanie standardu raportowania niefinansowego rodziłoby kolejny obowiązek. Jednak dobrowolność raportowania na podstawie przygotowanego dla MŚP standardu mogłaby wyznaczać dobre praktyki. W dłuższym okresie miałyby one szanse na rozpowszechnienie, zwłaszcza gdy szeroko akceptowana będzie idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, a dodatkowo czynnik ten będzie uwzględniany i wzmocniony przy pozyskiwaniu środków na rozwój.