Raport zintegrowany – istota i cele

W ostatnich kilku latach obserwujemy systematyczny wzrost zainteresowania raportowaniem zintegrowanym – nową, innowacyjną postacią rocznych sprawozdań (raportów) spółek giełdowych. Wg najnowszych informacji IIRC raporty zintegrowane publikuje już ponad 1600 organizacji z 65 krajów[3]. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią spółki notowane na giełdzie w Johannesburgu, gdyż dla tych (blisko 400) organizacji raportowanie zintegrowane jest obligatoryjne, zgodnie z zasadą comply or explain (dostosuj się lub wyjaśnij).

Za pionierskim rynkiem południowoafrykańskim podążają kolejne – australijski i japoński, nawet pomimo braku obowiązku zastosowania Założeń IIRC (pod tym względem RPA wciąż pozostaje wyjątkiem w skali światowej). Niemal połowa z 200 największych spółek notowanych na giełdzie w Sydney dobrowolnie stosuje już w swoich raportach zasady zintegrowanej sprawozdawczości. Z kolei giełdy w Tokio i Osace mogą się pochwalić aż 341 zintegrowanymi raportami spółek notowanych w 2017 r. Dla porównania – w 2010 r. raport roczny w tej formie opublikowało tylko 26 japońskich spółek.

Raportowanie zintegrowane zdobyło uznanie także największych przedsiębiorstw europejskich. Wśród prawie 200 z nich, wymienionych w bazie IIRC, można odnaleźć m.in. takie giganty, jak BP i Vodafone z Wielkiej Brytanii, niemieckie spółki Bayer AG, Deutsche Bahn czy SAP, ING i Philips z Holandii, szwedzki H&M, szwajcarskie koncerny Nestlé i Novartis, francuskie Orange i Vivendi czy wreszcie brytyjsko-holenderski Unilever. Sprawozdania roczne wszystkich wymienionych organizacji – zintegrowane raporty – bazują na tych samych Założeniach IIRC, ponieważ zaproponowane w tych wytycznych ogólne i elastyczne podejście do raportowania pozwala na ich zastosowanie bez względu na różnice występujące w szczegółowych przepisach różnych krajów.

Istota raportu zintegrowanego

Zgodnie z definicją Założeń IIRC raport zintegrowany jest zwięzłym komunikatem prezentującym sposób, w jaki strategia, ład korporacyjny, wyniki działalności i perspektywy organizacji, przedstawione z uwzględnieniem otoczenia (środowiska, w którym ona działa), prowadzą do tworzenia wartości w krótkim, średnim i długim okresie (§ 1A pkt 1.1).

Zasadniczym celem raportu jest wyjaśnienie inwestorom sposobu tworzenia wartości przez daną organizację za pomocą stosownych, istotnych informacji finansowych i niefinansowych (§ 1C pkt 1.7). Powinny one objąć pełen zakres czynników istotnie wpływających na zdolność organizacji do tworzenia wartości. I choć raport przynosi korzyści także innym interesariuszom, w tym pracownikom, odbiorcom, dostawcom, partnerom, społecznościom lokalnym, instytucjom ustawodawczym i regulacyjnym oraz decydentom politycznym, to jego pierwszoplanowym użytkownikiem, w myśl Założeń IIRC, są dawcy kapitału.

Rola opisu w raporcie zintegrowanym

Cechą raportowania zintegrowanego jest ujawnianie informacji niefinansowych, dlatego dokument ten ma w znacznej mierze charakter opisowy. Opis ma tu jednak konkretne zadanie: przybliżyć użytkownikom takie składowe działalności organizacji, które trudno przedstawić wyłącznie za pomocą liczb.

Składowe te obejmują kolejno: strukturę organizacyjną i uwarunkowania zewnętrzne, ład korporacyjny, model biznesu, szanse i ryzyka, strategię i rozmieszczenie zasobów, dokonania oraz prognozy. Szczególnie ważną składową raportu jest opis modelu biznesu ze względu na jego ścisłe powiązanie ze strategią organizacji oraz zasobami wykorzystywanymi przy tworzeniu wartości. Jednocześnie 3 wymienione składowe (model biznesu, strategia i zasoby/kapitały) stanowią fundament koncepcyjny raportu, a organizacja powinna na bieżąco dostosowywać je do warunków otoczenia oraz szans i zagrożeń, jakie ono stwarza.

Opis w raporcie zintegrowanym ma więc nie tylko stworzyć interesującą dla czytelnika „opowieść o firmie”, lecz przede wszystkim powiązać kwestie niefinansowe – niekiedy niemierzalne lub trudno mierzalne – z ich finansowymi efektami. Warto podkreślić, że cele te są zgodne z ogólnymi oczekiwaniami inwestorów, wskazujących, że sam opis planów, ambicji i zamierzeń organizacji, bez zastosowania odpowiednich sposobów pomiaru, nie przynosi im oczekiwanych korzyści, wynikających z raportowania zintegrowanego.

Raport zintegrowany a sprawozdanie z działalności

Raport zintegrowany stanowi najnowszą formę tzw. raportu rocznego, w którym „tradycyjne” sprawozdanie finansowe jest uzupełnione o liczne dodatkowe informacje dotyczące działalności organizacji. Integralną częścią raportu rocznego jest sprawozdanie z działalności, którego zakres regulują przepisy uor i Ksh, rozporządzenia MF[4], a także regulaminu GPW w Warszawie wraz ze stosownymi uchwałami Zarządu Giełdy. Pożądane cechy, zawartość i układ sprawozdania z działalności oraz zasady jego sporządzania i prezentacji określa również KSR 9.

Analiza zakresu sprawozdania z działalności prowadzi do wniosku, że niemal wszystkie wspomniane wcześniej obowiązkowe składowe raportu zintegrowanego wymagają ujawnienia w tym sprawozdaniu. Wyjątek stanowią koncepcje kapitałów i tworzenia wartości, które są fundamentalne dla sprawozdania zintegrowanego i odróżniają je od innych typów raportów. Ale już np. koncepcja modelu biznesu czy kluczowe finansowe i niefinansowe wskaźniki efektywności działalności stały się elementem wspólnym obu sprawozdań, m.in. za sprawą włączenia do uor przepisów dyrektywy 2014/95/UE[5].

Punktem wspólnym obu sprawozdań jest przede wszystkim ich cel – umożliwienie lepszego poznania organizacji przez kluczowych interesariuszy (inwestorów, pożyczkodawców i innych wierzycieli) oraz zmniejszenie ponoszonego przez nich ryzyka. Sprawozdanie z działalności – zgodnie z KSR 9 – to komentarz kierownika organizacji, zawierający wyważoną i obiektywną ocenę warunków, wyników i perspektyw działalności oraz wyjaśnienia umożliwiające zrozumienie specyfiki organizacji: jej działalności, dokonań i sytuacji. Taki sam cel ma raport zintegrowany, a Założenia IIRC bezpośrednio wskazują, że raport ten może być częścią innego raportu sporządzonego przez organizację stosownie do realizacji wymagań ustawowych, np. komentarza zarządu (§ 1E pkt 1.13 i 1.14).

Raport zintegrowany a raporty zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności

W Założeniach IIRC podkreśla się, że nie należy utożsamiać raportu zintegrowanego z raportem zrównoważonego rozwoju (sustainability), ze względu na ich odmienne przeznaczenie. Celem raportu zintegrowanego jest opis sposobu tworzenia wartości w czasie skierowany do inwestorów, a do problematyki zrównoważonego rozwoju odwołano się w Założeniach IIRC jedynie 3 razy. Z kolei raport zrównoważonego rozwoju/społecznej odpowiedzialności (corporate social responsibility, CSR) ma przedstawić sposoby szerszego oddziaływania ekonomicznego, środowiskowego i społecznego organizacji oraz jej strategie i cele w tym właśnie zakresie. Interesariuszami raportów CSR mogą być osoby/podmioty inwestujące w organizację oraz w inny sposób związane z organizacją. Inwestorzy nie są jednak pierwszoplanowymi użytkownikami tego typu sprawozdawczości.

Ze względu na identyczność wielu zagadnień wchodzących w zakres raportowania zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju, a także z uwagi na to, że regulator raportowania CSR, Global Reporting Initiative (GRI), był współzałożycielem IIRC, wiele krajowych organizacji łączy te dwa – w istocie odmienne – raporty w jeden wspólny dokument. Jeśli jednak nie przedstawia on informacji istotnych dla dawców kapitału, a skupia się głównie na prezentacji działań na rzecz środowiska i społeczeństwa, uzupełnionych jedynie o podstawowe dane finansowe, trudno to uznać za prawdziwe zintegrowanie informacji w raporcie. Gdy raportująca organizacja rzeczywiście postrzega kwestie zrównoważonego rozwoju jako swój priorytet, powinna je przedstawić tak, aby inwestor rozumiał, jak wpisują się w wizję i strategię organizacji, jak będą realizowane oraz w jaki sposób przyczynią się do wzrostu jej wartości.

Porównanie cech różnych modeli raportowania przedstawia tabela na następnej stronie.

Zalecenia dla raportujących organizacji

Jak zatem przedstawić tworzenie wartości w zintegrowanym raporcie?

Po pierwsze jako sprawozdanie o tworzeniu wartości raport zintegrowany powinien jasno przedstawiać wizję oraz strategię biznesu, która pozwala na zbudowanie trwałej przewagi konkurencyjnej. Jednocześnie, aby przekonać inwestorów, że zamierzenia te są wykonalne, organizacja powinna wyjaśnić w raporcie swoją strategię finansową. Bez odpowiednich kapitałów i zysków organizacja nie zrealizuje strategii i nie osiągnie wszystkich pozostałych celów, w tym związanych ze społeczną odpowiedzialnością. Strategia finansowa stanowi zatem nieodłączny element raportowania zintegrowanego.

Po drugie należy wskazać przede wszystkim problemy, które uznaje się za istotne. Coraz więcej organizacji przedstawia w swoich zintegrowanych raportach procedurę selekcji problemów i wyniki oceny ich istotności. Właściwie przeprowadzona ocena istotności pozwala zidentyfikować m.in. problemy społeczne czy środowiskowe, mogące w przyszłości wpływać na organizację, a następnie ująć je w raporcie jako problemy istotne.

Niejednokrotnie jednak raportujące organizacje mylą dwa odmienne zagadnienia – problemy społeczne, które mogą zostać rozwiązane przez organizację dzięki budowaniu trwałej wartości, i problemy wpływające na samo tworzenie wartości. Raport zintegrowany z założenia ma ukazać ten drugi aspekt. Nie jest zatem miejscem prezentacji wszystkich działań z zakresu CSR, realizowanych przez organizację.

Po trzecie raporty zintegrowane często nie odzwierciedlają w pełni ścieżki tworzenia wartości organizacji ani nie pozwalają ustalić prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu, mimo że rośnie liczba prezentowanych w nich wskaźników niefinansowych. Co więcej, informacje niefinansowe to nie tylko dane środowiskowe czy społeczne. Organizacje nie mogą pomijać takich kwestii, jak aktywa niematerialne czy wpływ najnowszych technologii informatycznych, np. big data, blockchain, sztuczna inteligencja.

Przykłady dobrych praktyk w raportowaniu zintegrowanym

Aby zrozumieć specyfikę raportowania zintegrowanego, warto sięgnąć po przykłady i zapoznać się z wyróżniającymi się sprawozdaniami organizacji krajowych i zagranicznych. Rozwój sprawozdawczości zintegrowanej i jego wsparcie ze strony wielu uznanych międzynarodowych instytucji (m.in. ACCA[6], IFAC[7] czy AICPA[8]) sprawiają, że od kilku lat w wielu krajach organizowane są konkursy, w których nagradza się organizacje przedstawiające najlepsze raporty.

Jednym z najbardziej znanych tego typu konkursów jest „EY Excellence in Integrated Reporting Awards”, organizowany przez południowoafrykański oddział Ernst & Young. Nagrody są przyznawane na podstawie analizy sprawozdań zintegrowanych z listy 100 największych organizacji notowanych na giełdzie w Johannesburgu oraz 10 największych organizacji państwowych. Wypracowane podejście do raportowania sprawia, że w czołówce konkursu niejednokrotnie pojawiają się te same organizacje. Jedną z nich jest koncern paliwowo-chemiczny Sasol.

Raporty Sasolu charakteryzuje bardzo wysoka jakość komunikowania informacji, dzięki prezentacji – w sposób zwięzły, czytelny i zrozumiały – strategii, modelu biznesu i kapitałów. Klasyfikacja kapitałów oparta jest na wytycznych IIRC, a każdą kategorię (poświęcono im oddzielną stronę raportu) omawia się wg jednolitego układu: krótkie wprowadzenie, kluczowe nakłady, kluczowe rezultaty, sposób zarządzania efektami oraz dobór alternatyw mających wpływ na zmiany w danym kapitale lub jego składnikach.

Prezentując tworzenie wartości, Sasol dokonał udanej adaptacji modelu zawartego w wytycznych IIRC, przejrzyście ukazując zarówno wykorzystywane kapitały, kluczowe działania, jak i wymierne efekty finansowe, społeczne i środowiskowe, przedstawione za pomocą kluczowych wskaźników efektywności (Key Performance Indicators, KPI). Fragment zintegrowanego raportu Sasol za 2017 r. zamieszczamy na s. 16–17.

Mimo że koncern prowadzi skomplikowaną działalność, wykresy i schematy pozwalają dobrze zrozumieć zachodzące w nim procesy, natomiast zastosowanie licznych KPI umożliwia rezygnację z rozbudowanych części opisowych. Dzięki regularnemu raportowaniu przez organizację wskaźników efektywności oraz ich planowanych wielkości czytelnik zyskuje możliwość samodzielnego odczytania i oceny realizacji działań w kilku poprzednich latach oraz – uwzględniając opisywane perspektywy – szanse realizacji planów. Raport Sasolu został wyraźnie ukierunkowany na strategię i budowanie wartości, uwzględniając jednocześnie kwestie środowiskowe, społeczne i ładu korporacyjnego.

Również w Polsce raportujące spółki zaczynają wypracowywać własne dobre praktyki sprawozdawczości zintegrowanej. W ramach konkursu „The Best Annual Report”, organizowanego przez Instytut Rachunkowości i Podatków, działa zespół ekspercki oceniający raporty zintegrowane krajowych spółek publicznych, sporządzone na podstawie Założeń IIRC. W 2018 r., po raz drugi z rzędu, pierwsza nagroda specjalna za raport zintegrowany została przyznana spółce Tauron Polska Energia S.A.

Raporty Tauronu wyróżniają się silnym akcentowaniem strategii. Są dobrze przemyślane, zawarte w nich informacje logicznie powiązane, a całość stanowi dla użytkowników wszechstronny obraz nowoczesnej organizacji. Tworzenie wartości oparto na modelu IIRC.

Tauron bardzo dobrze prezentuje kapitały, dopasowując je do swojej specyfiki i podając dotyczące ich kluczowe dane ilościowe i jakościowe oraz sposoby zarządzania wynikami uzyskiwanymi z kapitałów. W ramach obrazowo ujętej strategii przedstawiane są filary i priorytety, a całości dopełnia prezentacja bieżącej sytuacji oraz „scenariuszy dla jutra” dla każdego segmentu organizacji. Pozwala to użytkownikom lepiej zrozumieć przewidywane kierunki zmian na najbliższe lata.

Podsumowanie

Raportowanie zintegrowane stanowi bardzo przydatny sposób komunikowania się organizacji z inwestorami. Zintegrowany raport umożliwia pokazanie całej „historii tworzenia wartości”, przy uwzględnieniu zarówno informacji finansowych, jak i niefinansowych. Jednak warunkiem użyteczności takiego raportu jest jego właściwe sporządzenie – szczególnie w aspekcie spójności przedstawienia danych. Chodzi o to, aby informacje nie były prezentowane oddzielnie, obok siebie, lecz były zintegrowane – powiązane ze sobą – i aby wzajemnie się uzupełniały.

Na koniec warto podkreślić jeszcze jedną istotną kwestię. Sprawozdanie zintegrowane – poza RPA – wciąż stanowi całkowicie dobrowolną formę komunikowania swoich dokonań przez organizację. Jednak nieskrywanym strategicznym celem IIRC jest nie tylko naturalne, a tym samym powolne, upowszechnianie propagowanej przez nią idei, lecz także aktywne dążenie do wprowadzenia zintegrowanego myślenia i raportowania do głównego nurtu praktyki gospodarczej – jako normy – zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. IIRC zamierza wykorzystywać do tego celu budowaną przez siebie silną sieć powiązań z innymi instytucjami (np. IASB) i organami regulacyjnymi, aby tą drogą zachęcać różne rynki do korzystania ze sprawozdawczości zintegrowanej. Równocześnie Komisja Europejska deklaruje, że z wielkim zainteresowaniem obserwuje ewolucję koncepcji zintegrowanej sprawozdawczości, w tym szczególnie prace prowadzone przez IIRC. Niewykluczone zatem, że w najbliższych kilku latach raportowanie zintegrowane przestanie być jedynie dobrowolną, innowacyjną praktyką dużych organizacji, a stanie się powszechnie stosowaną formą sprawozdawczości.