Przyszłość zawodu księgowego

Wypowiadane niekiedy, zwłaszcza przy omawianiu rozwoju cyfryzacji i sztucznej inteligencji, prognozy o „śmierci rachunkowości” są mocno przedwczesne. Mimo że głoszą je takie autorytety, jak Baruch Lev i Feng Gu w książce The End of Accounting and the Path Forward for Investors and Managers. Rachunkowość przez wieki pełniła i w dającej się przewidzieć przyszłości nadal będzie pełnić swoje najważniejsze funkcje. O funkcjach tych napisano wiele. Spojrzę na nie jak na obszary obsługi wykonywanej przez księgowego w przedsiębiorstwie.

Księgowy jako filar przedsiębiorstwa

Pierwszym obszarem wykonywanej przez księgowego obsługi jest ochrona i kontrola majątku właścicieli i kapitałodawców, obejmująca także pomiar wyniku będącego efektem wykorzystania tego majątku. Żaden właściciel nie zrezygnuje z narzędzia kontroli nad swoim majątkiem i zobowiązaniami, nad wpływem i wypływem środków pieniężnych.

W nowej literaturze fachowej funkcje ochronną i rozliczeniową rachunkowości opisują teorie stewardship[1] i agencji[2]. Obie teorie wywodzą się z nauki o zarządza-niu i ogólnie biorąc, wiążą się z ładem korporacyjnym. To, że rachunkowość wykorzystuje do prezentacji i analizy wiele elementów tych teorii, świadczy o jej znaczącej roli i stabilnej przyszłości jako narzędzia kontroli i zarządzania. Rachunkowość dysponuje także właściwymi sobie narzędziami ochrony i kontroli majątku, takimi jak oparta na dokumentach ewidencja majątkowa, inwentaryzacja i inne metody powszechnie znane księgowym. Ochronie i kontroli majątku właściciela, wykonywanej przez księgowych, należy wróżyć długi żywot.

Drugi obszar to obsługa podatków, czyli funkcja ich naliczania i rozliczania. Z oczywistych względów ani państwo, ani samorządy nie zaniechają poboru podatków, a czasy ich naliczania w zależności od wysokości i liczby okien kamienicy bezpowrotnie minęły. Dlatego w roli rejestratora zdarzeń wpływających na wysokość podatków nikt księgowego nie wyręczy. Funkcjonują wprawdzie mniej lub bardziej przydatne programy komputerowe, ale księgowego „szkiełka i oka” żaden program nie zastąpi. Poza zarządem tylko księgowy zna na tyle specyfikę przedsiębiorstwa, że potrafi prawidłowo zakwalifikować i zaksięgować przychody i wpłaty ze sprzedaży (podstawa opodatkowania obrotu), przychody oraz koszty będące kosztami uzyskania przychodów i te, które nimi nie są (podstawa opodatkowania zysku), czy stan zasobów (podstawa opodatkowania majątku). Ponieważ – jak powiedział Benjamin Franklin – „Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”, logika podpowiada, że zawód księgowego będzie trwał tak długo, jak długo będą istniały podatki.

Trzecim obszarem obsługi jest wsparcie decydentów (zarządów, rad nadzorczych, komitetów audytu) przy ocenie działania przedsiębiorstwa w przeszłości i podejmowaniu decyzji dotyczących przyszłości. Do tego służą wszelkiego rodzaju sprawozdania, raporty, analizy, oceny, zestawienia. Są one potrzebne również dla organów kontroli zewnętrznej, sądów, statystyki, ochrony obrotu gospodarczego oraz budowania planów ekonomicznych w skali krajowej itp. Także ten obsługiwany przez księgowego obszar ma niezachwianą przyszłość.

Czwartym obszarem obsługiwanym przez księgowego jest sporządzanie sprawozdań – finansowych i niefinansowych – na potrzeby pozyskania i rozliczenia się z już zainwestowanego w przedsiębiorstwie kapitału, informowania społeczeństwa o dokonaniach przedsiębiorstwa, w tym realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Obszar ten w większym stopniu ma znaczenie dla dużych przedsiębiorstw, podlegających regulacjom międzynarodowym, audytowanych, kontrolowanych przez komitety audytu, stosujących MSSF. Tu także dużych zagrożeń dla przyszłości zawodu księgowego nie widzę. Niemniej ten obszar obsługi jest najbardziej narażony na wpływy globalnych trendów rozwoju gospodarczego, nowych technologii, manipulacji, współczesnych teorii ekonomicznych i ataków w cyberprzestrzeni.

Jaka zatem może być przyszłość zawodu księgowego? Tylko świetlana. W podmiotach gospodarczych zachowana będzie klasycznie rozumiana księgowość, prowadzona we własnym zakresie lub na zasadach usługi, na podstawie takich czy innych dokumentów, zajmująca się utrwaleniem zdarzeń, jakie nastąpiły, i wykorzystaniem tych danych na potrzeby rozliczeniowo-dowodowe oraz sprawozdawcze.

Jednak nic nie stoi w miejscu; w dziedzinie technologii, komunikacji i przetwarzania danych następują rewolucyjne zmiany, a potrzeby informacyjne stale rosną.

Dlatego pytanie o przyszłość zawodu księgowego jest próbą ustalenia, jaki będzie kierunek zmian w zawodzie księgowego oraz jakie czynniki będą wpływać na zakres jego obowiązków i codzienną pracę. W artykule analizie zostanie poddany szczególnie wpływ czynników globalnych i makroekonomicznych oraz technologii informacyjnych na wykonywanie zawodu księgowego oraz na przemiany w funkcjach rachunkowości, które w perspektywie będą kształtować sylwetkę zawodową i postawę etyczną księgowego.

Zmiany te – jak się wydaje – będą wpływać na przedmiot i sposób pracy każdego księgowego przy obsłudze wymienionych obszarów. Jedynie szybkość docierania tych zmian i ich natężenie będą różne w większych oraz mniejszych przedsiębiorstwach. Ale nikogo nie ominą.

Co wyznacza kierunki zmian

Najważniejsze dla przyszłości zawodu księgowego trendy rozwoju będzie można rozpoznać, jeżeli wyciągniemy wnioski z odpowiedzi na poniższe pytania:

• Czy rachunkowość zmierza w kierunku dającym się przewidzieć, wyznaczyć, określić? Czy na jej rozwój wpływa suma wszystkich trendów i sił na nią działających, takich jak – z jednej strony – sztuczna inteligencja, cyfryzacja, big data – z drugiej zaś – polityka, lobby finansowe czy rynki finansowe? I czy tego skutki mogą mieć wpływ na zawód i postawę księgowego przyszłości?
• Kto ustala przydatność informacji finansowych pochodzących z finalnego produktu rachunkowości – sprawozdawczości, zwłaszcza finansowej? Czy tylko użytkownik? A może w globalnym świecie przydatność określa właśnie jej twórca – księgowy?
• Czy rozwój rachunkowości napędza nauka, czy praktyka, a prawdziwymi twórcami są księgowi i biegli rewidenci? Czy kierunki tego rozwoju można określić przez użycie struktur myślowych, czy też przez rozpoznanie potrzeb praktyki?
• Czego potrzeba, żeby księgowi nie prezentowali mało przydatnych i mało oczekiwanych informacji oraz sprawozdań finansowych, a zapewnili informację prawdziwie użyteczną?
• Jeżeli czynniki o charakterze makroekonomicznym i technologicznym będą miały istotny wpływ na wykonywanie przez księgowego zawodu, to jak ma się zmieniać model kształcenia adeptów do zawodu?
• Czy obecna rachunkowość dysponuje i w dającej się przewidzieć przyszłości wciąż będzie dysponowała metodami oraz narzędziami, które umożliwią księgowemu wypełnianie od lat jej przypisywanej funkcji, tj. utrwalania faktów oraz – na tej podstawie – dostarczania rzetelnej, wiarygodnej i przydatnej informacji o przedsiębiorstwie?

Na te pytania powinni odpowiedzieć ludzie nauki wspomagani przez praktyków; wymaga to kilkuletniej pracy wielu osób. Jako niepodważalne można jednak przyjąć założenie, że nie ma biznesu bez rachunkowości i nie ma dobrej firmy bez księgowego. Księgowy – jako producent informacji – jak każdy inny producent musi mieć surowiec i narzędzia do jego przetworzenia. Niemniej nawet najsprawniejsze narzędzia nie zapewnią dobrej jakości. Zależy ona od surowca. Tymczasem współczesne tendencje rozwoju rachunkowości, w tym głównie sprawozdawczości, idą w kierunku, który nie ułatwia osiągania głównego celu, jakim jest dostarczanie wiarygodnych i przydatnych informacji. Obecnie głównymi trendami, mającymi bezpośredni wpływ na rozwój rachunkowości, w tym na pracę księgowego, są:

• czynniki gospodarcze; nowe teorie ekonomiczne, spodziewany szokowy wzrost cen energii na świecie, brak ludzi do prac niewymagających kwalifikacji albo bezrobocie, pogłębiająca się nierówność podziału dochodów,
• czynniki technologiczne; nowe technologie, np. block-chain, chmura, big data, sztuczna inteligencja, a zarazem cyberataki, kradzieże danych, manipulacje danymi,
• problemy środowiskowe; ocieplenie klimatu, nieprzewidywalne zmiany pogody, klęski naturalne, brak wody,
• geopolityka; wojny celne i konflikty zbrojne lub poważne zagrożenie nimi, ataki terrorystyczne o zasięgu światowym, migracje ludności na dużą skalę.

Bezpośrednio w rachunkowości obserwujemy zja-wiska, których każdy księgowy doświadcza na swojej „skórze”, takie jak:

• jednoznaczne odchodzenie od kosztu historycznego na rzecz wartości godziwej, wobec przyspieszenia tempa zmian cen i postępu technicznego,
• rosnący udział szacunków w sumie bilansowej i kwocie wyniku finansowego (wartość godziwa, odpisy aktualizujące i rezerwy, odroczony podatek dochodowy),
• nastawienie na informacje odnoszące się do przyszłości przy marginalizowaniu informacji kontrolno-rozliczeniowych, bo „co się stało, to się nie odstanie” (więcej przyszłości, mniej przeszłości),
• uzupełnianie informacji finansowych, płynących z rachunkowości, o informacje niefinansowe, często niepoliczalne, niewymierne i uznaniowe,
• przenoszenie prowadzenia księgowości, w tym kontroli i kwalifikacji dokumentacji zdarzeń gospodarczych, poza przedsiębiorstwo (outsourcing usług) i koncentrowanie usług – w przypadku grup kapitałowych – w dużych centrach finansowo-księgowych.

Nieprzewidywalność i kryzysy

Wydaje się, że kwestią, która najmocniej odciśnie swoje piętno na zawodzie księgowego, dominującą w nadchodzących czasach, będzie nieprzewidywalność przyszłości i kryzysy.

W ostatnich dwóch dekadach w otoczeniu księgowych nastąpiły zmiany na niespotykaną dotąd skalę. Na naszych oczach zmienia się świat. Liberalne USA wprowadzają taryfy celne, a komunistyczne Chiny walczą o wolny handel. Zmiany na mapach gospodarczych, wojny, RODO, globalizacja gospodarki, dominacja sektora finansowego nad sektorem produkcji i usług, pojawienie się kryptowalut itp. to zjawiska, które znacząco kształtują obecną gospodarkę. I choć – mimo nastania czasu nieprzewidywalności – dla wielu nieprofesjonalistów bilans jest nadal „świętym obrazem”, to fachowcy coraz częściej stawiają sobie pytanie, na ile jest on wytworem rzetelnej wyceny i wiernego ujawnienia, a na ile na jego dane wpłynęły postprawda, fakty alternatywne czy fake news[3].

Księgowi coraz bardziej będą odczuwać presję tych procesów. Nie da się zatem uciec od pytania, czy i jakie wydarzenia światowe wpływają bezpośrednio na prace księgowego i czy przewidywanie przyszłości ma przyszłość.

Wpływ nowych trendów ekonomii na zmiany w raportowaniu gospodarczym i sprawozdawczości finansowej

Uwaga – jako dobro społeczne i indywidualne – stała się problemem ekonomii. Jest dobrem ograniczonym, bo każdy ma skończoną jej pulę. Ekonomia uwagi to ciągła pogoń za innowacyjnością. Nie można już praktycznie pozyskać uwagi, powtarzając to, co inni już wcześniej wymyślili i ogłosili. Konieczna staje się bezustanna oryginalność, bo uwaga zaczyna być dobrem wymiennym. Jaskrawym tego przykładem są komercyjne media i przemysły rozrywki, które „kupują” uwagę po to, aby ją z zyskiem odsprzedać przemysłowi reklamowemu.

W tzw. gospodarce spełnienia czyni się wszystko, aby zaspokoić oczekiwania klienta. Przede wszystkim indywidualizuje się produkty i usługi pod jego gust. Im bardziej indywidualizuje się (customization) produkty, tym więcej potrzeba wysiłku i innowacyjności, aby pozyskać „indywidualną” uwagę klienta. W rachunkowości przykład i narzędzie ekonomii uwagi stanowią MSSF. Nasza uwaga jest potrzebna do przekazu wartości. Wynik finansowy ustalany zgodnie z MSSF jest raczej kwotą, wielkością, na którą się umówiły strony kontraktu. To wielkość oczekiwana, a nie rzeczywista, to wielkość, która ma przyciągnąć uwagę. Dodatkowym argumentem świadczącym o tym, że ekonomia uwagi wchodzi do rachunkowości, jest obowiązek ujawniania informacji niefinansowych.

Dotychczasowa rachunkowość była, i w obszarze księgowości nadal jest, oparta na obowiązujących regułach oraz przepisach (rules based approach). Reguły (przepisy) można oczywiście złamać, ale grożą za to określone konsekwencje, w tym karne. MSSF tworzą rachunkowość opartą na zasadach (principle based approach). A zasady można obejść, nagiąć lub można ich nie przestrzegać, za co nie grożą istotne prawne konsekwencje. MSSF stały się narzędziem oceny ryzyka podejmowania decyzji gospodarczych. Sporządzone na ich podstawie sprawozdania finansowe dostarczają bowiem informacji o potencjale jednostki, o jej majątku, który może znaleźć alternatywny sposób wykorzystania, o źródłach wypracowanych przychodów. Stanowią bezcenne źródło informacji o konkretnym przedsiębiorstwie i w jego kierunku mają przyciągnąć uwagę.

Na marginesie: postępująca, nieuznająca granic globalizacja (fuzje, wzrost liczby i zasięgu grup kapitałowych, swobodny przepływ kapitałów) wymaga zapewnienia porównywalnych informacji, zwłaszcza finansowych. Stąd ujednolicenie rachunkowości w skali światowej, a nie tylko UE, jest nieuchronne. Obejmie ono także nasze przedsiębiorstwa, choć – oczywiście – może to przybrać różną formę i zakres. Ujednolicenie następuje obecnie drogą stosowania MSSF, dlatego w opracowaniu poświęcam im szczególną uwagę.

Fake news a rachunkowość

Fake news – jak wskazano – to forma przekazywania informacji, które służą celowej dezinformacji, dla uzyskania określonych korzyści. W Wikipedii pod hasłem fake news znajduje się 174 mln wyników. Już sama liczba robi wrażenie. Zjawisko jest tak groźne, że Komisja Europejska zdecydowała w 2017 r. o powołaniu grupy wysokiego szczebla zajmującej się problemem fake news.

Przeprowadzone przez dr. Artura Jastrzębowskiego badania literaturowe pozwoliły postawić i udowodnić hipotezę, że rachunkowość może być stosowana jako narzędzie zarządu jednostki do kreowania wizerunku przedsiębiorstwa[4]. Funkcja wizerunkotwórcza polega na takim doborze zasad (polityki) rachunkowości przedsiębiorstwa (w tym w szczególności metod wyceny majątku i źródeł jego finansowania oraz ujmowania przychodów i kosztów), który pozwala wykreować obraz jednostki zgodny z partykularnymi interesami zarządu.

Cyberprzestrzeń a rachunkowość

O prócz dotychczas istniejących „fizycznych” zagrożeń, towarzyszących ludziom od zamierzchłych czasów, na skutek postępu nauki i techniki pojawiły się nowe zagrożenia teleinformatyczne. Gwałtowne i niespodziewane powstanie tych zagrożeń spowodowało zachwianie istniejącego modelu bezpieczeństwa państw, instytucji, przedsiębiorstw oraz obywateli. Model bezpieczeństwa, kształtowany i doskonalony przez lata, zobowiązywał:

• państwo – do tworzenia rozbudowanych struktur siłowych zdolnych do odparcia napaści zewnętrznej oraz utrzymania ładu i porządku wewnętrznego,
• instytucje i przedsiębiorstwa – do łożenia środków na ochronę fizyczną, systemy monitoringu i inne narzędzia zwiększające bezpieczeństwo,
• obywateli – do ochrony i ubezpieczania swojego mienia oraz płacenia podatków na finansowanie struktur siłowych państwa.

Tak było „wczoraj”. W miarę rozwoju techniki i narzędzi komunikacji działania przestępcze przenoszą się wraz z użytkownikami internetu do świata wirtualnego. Jeszcze kilka lat temu przestępcy, przygotowując się do ataków, budowali własną infrastrukturę. Obecnie do takich działań stosowane są komputery i urządzenia należące do użytkowników, a więc do tych, którzy są atakowani. Przestępcy przejmują – po zainfekowaniu złośliwym oprogramowaniem – komputery, laptopy, urządzenia mobilne, a nawet telewizory, które po otrzymaniu odpowiedniej komendy są wykorzystywane do przeprowadzenia ataku bądź kradzieży tożsamości, danych i informacji.

Powszechne staje się przekonanie, że świat stoi w przededniu wybuchu cyfrowej bomby atomowej, a obszarem ataku będzie cyberprzestrzeń[5]. Termin „cyberprzestrzeń” został użyty po raz pierwszy w 1984 r. przez Williama Gibsona w powieści Neuromancer. Spopularyzował go powszechny dostęp do internetu. Gibson określa cyberprzestrzeń jako zbiorową halucynację, królestwo przestrzennych paradoksów, gdzie tam nie ma tam, jako świat sieci cyfrowych traktowanych jako pole bitwy, na którym ścierają się światowe koncerny, a cyberprzestrzeń odsłania przed nami fortece tajnych informacji chronionych przez niedostępne programy, wyspy otoczone oceanami danych, które w szalonym tempie przekształcają się i wymieniają wokół planety.

Cyberprzestrzeń zmienia ukrytą zazwyczaj geografię informacji. Definicję „cyberprzestrzeni” zanalizował m.in. Janusz Wasilewski w opracowaniu Zarys definicyjny cyberprzestrzeni[6]. Z punktu widzenia rachunkowości istotne jest, gdzie cyberprzestrzeń się zaczyna i gdzie kończy, z czym wiążą się następujące kwestie:

• aktualność informacji – czy wysłana w cyberprzestrzeń informacja finansowa traci z czasem na wartości i kto odpowiada za jej usuniecie, aktualność, adekwatność, prawdziwość (zob. zapoczątkowana przez Google akcja walki z fałszywymi informacjami w internecie),
• jurysdykcja – czyjej (jeśli w ogóle jakiejś) jurysdykcji podlegają informacje krążące w cyberprzestrzeni i jaka jest relacja między przepisami ustaw krajowych, np. o obrocie papierami wartościowymi, a informacjami wprowadzonymi nielegalnie do cyberprzestrzeni; szczególnie chodzi o informacje finansowe, które stanowią podstawę podejmowania decyzji, opinii, w tym rządowych, bo jako podstawy takich decyzji lub opinii są powoływane strony internetowe, a od tych danych coraz częściej zależeć będzie nasze bezpieczeństwo, nie tylko finansowe[7],
• odpowiedzialność – w cyberprzestrzeni inteligentne urządzenia porozumiewają się między sobą w sposób niedostrzegalny dla użytkownika sieci; kto zatem weźmie odpowiedzialność i poniesie skutki zmowy, modyfikacji, sfałszowania danych finansowych obowiązkowo umieszczanych w sieci na mocy przepisów prawa?

Rośnie liczba wypracowanych naukowo i stosowanych praktycznie odpowiedzi na postawione pytania i dylematy, ale wciąż brak jednej, powszechnie uznanej odpowiedzi nt. cyberprzestrzeni i jej traktowania. Dla księgowych brak rozwiązań prawnych rodzi zaś kolejne problemy i pytania, takie jak:

1. Czy utracona wskutek nielegalnego użycia cyberprzestrzeni informacja ma wartość?

2. Jak tę wartość policzyć? Czy i jak zaksięgować wartość utraconej informacji? Czy będzie ona kosztem, czy tylko zmniejszeniem wyniku finansowego?

3. Czy księgowość i sprawozdawczość finansowa nadal będą dostarczać rzetelnych informacji przydatnych do podejmowania decyzji i zapewniać bezpieczeństwo obrotu gospodarczego oraz ochronę interesu publicznego w czasach ponadczasowej, ponadgranicznej cyberprzestrzeni?

4. Jakie będą rola i znaczenie etyki zawodu księgowego i audytora w cyberprzestrzeni? Nie dziwi rosnąca ranga etyki w zawodzie księgowego i rewidenta. Tam, gdzie można wszystko zmierzyć i zważyć, do sprawdzenia wystarczą narzędzia pomiaru. Etyki tam nie potrzeba. Etyka jest niezbędna w obszarach szacunków i zagrożeń dowolnością wyboru. Obecna i przyszła sprawozdawczość finansowa to w dużej mierze kwestia dokonywania wyborów, a te w swej istocie są obarczone odpowiedzialnością.

Cyberprzestrzeń generuje na tyle ważne zagrożenia dla pracy każdego księgowego, że bez wątpienia spowodują one zmiany w jego działaniach i mentalności. Mają na to wpływ takie cechy szczególne, jak:

• rozległość – zasięg światowy,
• spajanie wszelkich zasobów w jedną, olbrzymią bazę danych,
• złożoność oraz bezprzestrzenność, rozumiana jako brak możliwości odniesienia cyberprzestrzeni do fizycznych (w tym geograficznych) wymiarów rzeczywistego świata,
• wizualizacja; cyberprzestrzeń jest zobrazowana za pomocą grafiki komputerowej,
• zbliżanie i mieszanie kultur, wobec gromadzenia i wymiany informacji z całego świata.

Głównym zagrożeniem wynikającym z powszechnego użytkowania przez ludzi cyberprzestrzeni są cyberataki. Odpowiedź na pytanie, co stanowi cel cyberataków, jest stosunkowo prosta, a katalog tych celów dosyć szeroki: dane finansowe, dane osobowe, strategie marketingowe i sprzedażowe, majątek trwały organizacji, tożsamość pracowników, dane medyczne, firmowe i prywatne konta w portalach społecznościowych, dostęp do danych w zasobach sieciowych, postacie z gier, dostępność serwisów i usług w internecie, informacje umożliwiające skompromitowanie bądź osłabienie pozycji rynkowej organizacji.

Rok temu co czwarta firma została zainfekowana wirusem RoughTed, który w ramach złośliwej kampanii reklamowej instalował na komputerach użytkowników niechciane oprogramowanie. 2017 rok to przede wszystkim ataki typu ransomware, malware, phishing, ataki na warstwę sieciową, ataki DDoS oraz botnety[8]. Najczęstszym celem cyberataków były firmy z sektora energetycznego, służby zdrowia, sprzedaży detalicznej oraz produkcji. Zagrożony był również sektor finansowy i instytucje państwowe. Tylko w IV kwartale 2017 r. Grey Wizard zarejestrowało 167 324 652 incydentów. Dziennie liczba incydentów wynosiła średnio 1 394 372[9].

Zacytowany tekst brzmi dla księgowego jak zaklęcia, jak wyznanie nowej wiary, której przecież nie wyznaje. Nikt nie czuje się bezpieczny, bo powszechna jest wiedza o ulubionych celach ataków hakerskich, do których dochodzi wszechobecne RODO. Zabezpieczanie dowodów elektronicznych po przeprowadzonych atakach lub incydentach bezpieczeństwa ma coraz większe znaczenie dla skutecznego zidentyfikowania sprawcy i wprowadzenia mechanizmów zabezpieczających. Natomiast świadomość bezpieczeństwa i ochrony danych, w tym osobowych, choć jeszcze niska, wciąż wzrasta. Dowodem na to niech będzie rosnąca rola i ranga zasady ostrożności w rachunkowości, co uwzględniają już nowe Założenia koncepcyjne MSSF.

Blockchain – technologia, która ma zmienić księgowość

W raporcie Światowego Forum Ekonomicznego Deep Shift – Technology Tipping Points and Societal Impact[10] sporządzonym na podstawie ankiety, w której wzięło udział 800 osób zajmujących kierownicze stanowiska i ekspertów, technologię blockchain wymieniono jako jeden z sześciu światowych megatrendów[11].

58% ankietowanych twierdzi, że przed 2025 r. zostanie osiągnięty punkt zwrotny w systemie finansowym – 10% światowego PKB będzie powiązane z technologią blockchain. Tak naprawdę blockchain to nie technologia, ale sposób ustrukturyzowania danych, wymyślony przez twórcę bitcoina Satoshi Nakamoto. W języku polskim mianem blockchain określa się rozproszone rejestry lub rozproszoną księgę główną. W uproszczeniu jest to elektroniczna lista, na której chronologicznie zapisywane są wszystkie transakcje zawierane między użytkownikami. Dostęp do niej mają wszyscy, na równych zasadach, a nie tylko instytucja centralna. Każda transakcja zapisywana jest na tej liście jako blok, zawierający dane o jej wartości i czasie zawarcia. Taki blok dołączany jest do wcześniejszych bloków, tworząc wspólnie nierozerwalny łańcuch (chain – stąd nazwa).

Technologia ta, co do zasady, wyklucza istnienie jakiegokolwiek centralnego organu wprowadzającego zmiany w serwisie, gdyż aktualna wersja bazy danych jest rozrzucona po całym świecie. Blockchain można więc porównać do znanej na całym świecie Wikipedii. Pierwszym zastosowaniem tej technologii było uruchomienie w 2009 r. kryptowaluty bitcoin, której wartość opiera się na mocy obliczeniowej, a nie na parytecie złota czy państwowych i międzynarodowych regulacjach.

Podstawową cechą blockchain jest „niezaprzeczalność”, co oznacza, że raz zapisana informacja pozostaje niezmieniona na zawsze, a żadnego wcześniej wprowadzonego zapisu nie da się usunąć ani sfałszować. Następuje to dzięki temu, że komunikaty o nowych zdarzeniach są wysyłane jednocześnie do wszystkich uczestników systemu. Wymagane jest przy tym dostosowanie się do określonych reguł wynikających z dynamicznie zmieniających się warunków panujących w systemie.

W internecie pod hasłem blockchain jest 134 mln informacji. Co ma z nimi zrobić księgowy? Poczytać, żeby wiedzieć, nie bać się i zacząć powoli uczyć się mechanizmu blockchain, bo nie uniknie się nieuniknionego.

Światowy Kongres Księgowych – Sydney 2018

Z mianom, które czekają zawód księgowego, poświęcony był ostatni Światowy Kongres Księgowych – World Congress of Accountants (WCOA). Odbył się on w listopadzie pod hasłem: Globalne wyzwania, globalni liderzy. Misja WCOA została określona jako zainspirowanie środowiska zawodowych księgowych do zaangażowania się w ponoszenie zawodowej odpowiedzialności, ochronę środowiska naturalnego, rozwiazywanie zagadnień społecznych. Aspirujemy, jako środowisko księgowych, do uczestniczenia w ochronie interesu społecznego, bycia liderami i obrońcami raportowania gospodarczego dla sektora gospodarczego i sektora publicznego.

Rachel Grimes, prezes Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), w wystąpieniu powitalnym podkreśliła, że księgowy to wyjątkowy zawód, który może pomóc w rozwoju gospodarczym, ograniczyć korupcję, chronić przedsiębiorstwa przed bankructwem. Ta wyjątkowa rola księgowych polega na dostarczaniu prawidłowych, rzetelnych informacji, pomocnych przy rozliczaniu rządów, zarządów firm, organizacji non profit, a także niezbędnych do oceny przyszłości i podejmowania decyzji.

Wyjątkową rolę księgowego we współczesnym świecie podkreślali także książę Karol, następca tronu Wielkiej Brytanii, współtwórca ruchu GRI – Inicjatywy Zintegrowanego Raportowania, który komunikował się z uczestnikami Kongresu przez łącza satelitarne, oraz gość nadzwyczajny Kongresu, były Sekretarz Generalny ONZ, Ban Ki-moon. Jeżeli tak nas oceniają światowe autorytety, musi to – nas księgowych – napawać dumą i zadowoleniem, a zarazem umacniać w nas poczucie odpowiedzialności społecznej. Warto czasem, w codziennym trudzie przypomnieć sobie o tej roli i randze księgowego.

Ocena światowych trendów rozwoju zawodu i ich skutków stanowi główny cel wielu spotkań międzynarodowych; warto się zapoznać z ich dorobkiem. Zrozumienie nadchodzących zmian pozwala bowiem na przygotowanie się do nich. Dotyczy to wszystkich księgowych, także polskich. Trzeba mieć świadomość, że jest się częścią wielkiego zawodu wykonywanego we wszystkich częściach świata, a nie samotnym żeglarzem na wzburzonym morzu współczesnych problemów rachunkowości.

Zakończenie

Do prowadzenia księgowości, odzwierciedlającej działalność i kondycję przedsiębiorstwa, potrzeba dziś czegoś, co skrótowo można opisać jako WWW: Wiedza, Wykształcenie i Wyobraźnia. Potrzeba również umiejętności przewidywania, projekcji zdarzeń przyszłych i obsługi nowych. Nie widzę zagrożeń dla dalszego funkcjonowania zawodu księgowego, ale trzeba się liczyć z następującymi kwestiami:

• zmianą postaci dokumentacji (z papierowej na elektroniczną),
• coraz „mądrzejszymi” programami, robotami, sztuczną inteligencją, zwalniającymi z prac rutynowych; wiele wykonujących dziś te czynności osób stanie się zbędnych,
• nowym podejściem do sposobu korzystania z danych (big data, blockchain),
• przyspieszeniem bieżącej, zintegrowanej informacji na własne potrzeby przedsiębiorstwa oraz rozszerzeniem informacji zewnętrznej,
• zerwaniem w MŚP z poglądem, że do prowadzenia interesu wystarczy notes właściciela, a księgowość służy podatkom i ochronie majątku.

Wszystko to będzie wymagać stałego podnoszenia kwalifikacji, rozpoznawania nowych obszarów obsługi księgowej przedsiębiorstwa i jego właścicieli, szybkiego i umiejętnego wprowadzania nowych technik i technologii, stałego wyczucia zagrożeń zewnętrznych. Myślę, że długo jeszcze wśród ogłoszeń w sprawie pracy będą dominować ogłoszenia „Zatrudnię księgowego…”.