Przemęczenie pracownika spowodowane inną pracą – jakie działania może podjąć pracodawca
Czy można zabronić wykonywania innej pracy, jeżeli istotnie wpływa na stan psychofizyczny pracownika?
Brak skonkretyzowania zakazu konkurencji (przedmiotowo istotnego elementu treści czynności prawnej) stanowi podstawę do stwierdzenia nieważności umowy o zakazie konkurencji w myśl art. 58 § 1 Kc ex tunc i przyjęcie, że nie wywołała ona żadnych skutków prawnych (postanowienie SN z 5.03.2020 r., III PK 50/19).
Zakaz podejmowania i wykonywania pracy na rzecz innego pracodawcy/możliwość wprowadzenia takiego zakazu musiałyby wynikać wprost z przepisu ustawowego albo z umowy o zakazie konkurencji. Pracodawca może jednak w każdym przypadku analizować prawidłowość realizowania obowiązków przez pracownika, zarówno w zakresie merytorycznym, jak i bezpieczeństwa przy wykonywaniu pracy, i reagować na naruszenia w tym zakresie. Może nakładać kary porządkowe, a także podjąć decyzję o wypowiedzeniu umowy (w skrajnych przypadkach nawet o zwolnieniu dyscyplinarnym) w konsekwencji naruszeń obowiązków pracowniczych, które mogą być wynikiem przemęczenia. Warto poruszyć z pracownikiem tę kwestię, podkreślając ryzyko związane z wykonywaną pracą.
Regułą brak zakazu, ale są wyjątki
Zgodnie z art. 261 Kp pracodawca nie może zakazać pracownikowi jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą lub jednoczesnego pozostawania w stosunku prawnym będącym podstawą świadczenia pracy innym niż stosunek pracy. Regulacji tej nie stosuje się:
- w razie zawarcia umowy o zakazie konkurencji (w zakresie określonym w tej umowie),
- gdy tak stanowią przepisy odrębne (możliwość ustanowienia zakazu wprowadza np. art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z 16.04.2004 r. o czasie pracy kierowców, tekst jedn. DzU z 2024 r. poz. 220).
Pracodawca nie może wprowadzić takiego zakazu w innych przypadkach. Jeśli zatem nie ma przepisów odrębnych wskazujących na taką możliwość odnośnie do rodzajów prac, które wykonuje pracownik, lub rodzaju pracodawcy (np. służba cywilna, instytucje kultury, gdzie znaczące ograniczenia podejmowania innego zajęcia obejmują pracowników artystycznych) – a jak można wnioskować z pytania, przepisy odrębne nie znajdą tu zastosowania – możliwość ustanowienia zakazu mogłaby być jedynie wynikiem zawarcia z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy.
W zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Umowa taka nie może jednak wyłączać podejmowania jakiejkolwiek dodatkowej aktywności przez pracownika. Za działalność konkurencyjną uznać należy każdą działalność, która wchodzi w szeroko rozumiany zakres działania pracodawcy. Musi ona obiektywnie zagrażać jego interesom, przy czym nie ma znaczenia, czy faktycznie zostały one naruszone.
SN w wyroku z 8.05.2002 r. (I PKN 221/01) orzekł, że zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej musi być odniesiony do przedmiotu działalności pracodawcy, określonego w przepisach prawa lub w postanowieniach aktów założycielskich, statutów bądź umów tworzących dany podmiot prawa, wobec czego umowa o zakazie konkurencji nie może zawierać postanowień, które zobowiązywałyby pracownika do niepodejmowania działalności niepokrywającej się z przedmiotem działalności pracodawcy.
W wyroku z 16.02.2016 r. (PK 110/15) SN wskazał, że wydany pracownikowi przez pracodawcę zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia w zakresie niestanowiącym działalności konkurencyjnej jest bezprawny. Inaczej rzecz ujmując, nie można przypisać naruszenia jakiegokolwiek obowiązku pracownikowi, który dodatkowo podejmuje działalność niepokrywającą się z przedmiotem działalności pracodawcy, bo takiej nie można uznać za działalność konkurencyjną w rozumieniu art. 1011 § 1 Kp.
Brak skonkretyzowania zakazu konkurencji (przedmiotowo istotnego elementu treści czynności prawnej) stanowi podstawę do stwierdzenia nieważności umowy o zakazie konkurencji w myśl art. 58 § 1 Kc ex tunc i przyjęcie, że nie wywołała ona żadnych skutków prawnych (postanowienie SN z 5.03.2020 r., III PK 50/19).
Warto zacząć zatem od analizy tego, czy jest możliwe zawarcie takiej umowy. Musiałby istnieć związek drugiego zajęcia (innych zajęć) pracownika z działalnością pracodawcy, a działalność innego podmiotu, na rzecz którego te inne umowy byłyby realizowane, musiałaby być konkurencyjna.
Ocena skutków dodatkowej aktywności pracownika
Jednak to, że pracodawca w większości przypadków nie ma wpływu na to, co robi pracownik poza czasem pracy, nie oznacza, że nie może pośrednio oceniać skutków dodatkowej aktywności danej osoby.
Pracownik jest zobligowany do wykonywania pracy sumiennie i starannie, przestrzegania przepisów i zasad bhp oraz ustalonego czasu pracy. Powinien wykonywać pracę z należytym wykorzystaniem sił i umiejętności, posiadanych kwalifikacji, doświadczenia zawodowego i wieku (uzasadnienie wyroku SN z 4.04.2006 r., I PK 161/05).
Ewidentne przemęczenie pracownika, niebędące skutkiem wykonywania zadań zlecanych przez pracodawcę, powstałe w wyniku takiego a nie innego sposobu spędzania czasu wolnego, może powodować wykonywanie pracy zarówno nieuważnie, nieefektywnie, nieprawidłowo, z licznymi błędami, jak i w sposób niebezpieczny.
W skrajnych przypadkach pracodawca może natychmiast odsunąć od pracy pracownika, który wyraźnie stwarza swoim zachowaniem zagrożenie. Ma możliwość oceny pracy pracownika i nałożenia na niego kary porządkowej, upomnienia lub nagany za nieprzestrzeganie obowiązków sumienności i staranności oraz niewykorzystywanie w pełni czasu pracy na realizację pracy, jak również kary pieniężnej w odniesieniu do konkretnych naruszeń przepisów bhp.
W przypadku powtarzającego się przemęczenia i powstawania w związku z tym nieprawidłowości w wykonywaniu pracy albo stwarzania zagrożenia lub nawet samego wrażenia zagrożenia pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę (wskazując w wypowiedzeniu konkretne sytuacje bądź przykłady naruszeń, nieprawidłowości itp., będące wynikiem przemęczenia). Jeżeli naruszenie obowiązków będzie ciężkie, możliwe jest także zastosowanie zwolnienia dyscyplinarnego.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
| Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
