Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki kapitałowej

Prosta spółka akcyjna (PSA) została wprowadzona do polskiego prawa ustawą z 19.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw. Ta zmiana jest uważana za rewolucyjną.

W trakcie prac legislacyjnych ścierały się głosy zarówno zwolenników wyodrębnienia nowego rodzaju spółki kapitałowej (wskazujące m.in. na konieczność uproszczenia działania spółek kapitałowych), jak i przeciwników, proponujących zmiany w ramach istniejących rodzajów spółek (wskazujące m.in. na naruszenie spójności systemu spółek handlowych). Przeważył pogląd, że konieczność dostosowania się do zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej uzasadnia powołanie nowego rodzaju spółki kapitałowej, uwzględniającego dzisiejsze realia prowadzenia działalności gospodarczej, a w szczególności istnienie tzw. start-upów (spółek tworzących nowe produkty i technologie). Za pożądane uznano wsparcie opracowywanych przez start-upy innowacji poprzez zmianę prawa spółek.

Podstawowe cechy PSA

Ministerstwo Rozwoju, promotor zmian, wskazało na swojej stronie internetowej, że PSA to połączenie cech spółki z o.o. (stosunkowo proste i mało kosztowne założenie, funkcjonowanie i likwidacja spółki) z zaletami spółki akcyjnej, wzbogacone o nowe rozwiązania, które cechuje duża swoboda i elastyczność w określaniu rodzajów akcji i zasad działania spółki, szybka rejestracja elektroniczna, brak barier wejścia (1 zł kapitału na start), maksymalne wykorzystanie kapitału ludzkiego (w tym akcje za prace i usługi) oraz uproszczenia i elektronizacja procedur w spółce.

Zasady działania PSA zakładają zatem uproszczenie niektórych rozwiązań i procedur przewidzianych dla tradycyjnych spółek kapitałowych, uzupełnione o rozwiązania właściwe dla spółek osobowych, jak np. możliwość wniesienia do spółki wkładu niepieniężnego w postaci świadczenia pracy lub usług.

PSA spełnia postulaty środowiska start-upów, które skarżyły się na trudności, jakie młodym przedsiębiorcom sprawia działanie w formie spółek z o.o. lub akcyjnych. W przypadku tych spółek właściciele nie odpowiadają osobistym majątkiem za zobowiązania firmy, co jest dla start-upów bardzo ważne, ze względu na duże ryzyko towarzyszące innowacjom. Zdaniem przedsiębiorców rozwój start-upów hamowały jednak m.in. trudności związane z rozpoczęciem działalności (założeniem firmy) w tej formie i z pozyskiwaniem kapitału, formalizm procedur wiążących spółki kapitałowe czy długotrwała procedura likwidacyjna w razie niepowodzenia.

Dlatego – co do zasady – PSA została pomyślana jako forma działania spółek tworzonych do opracowania oraz wdrażania innowacji i nowych technologii, z czym wiąże się inwestowanie w tę działalność i jej finansowanie w okresie „od pomysłu do przemysłu”. Oczekuje się, że stworzenie nowej formy prawnej dla start-upów doprowadzi do ich rozwoju w Polsce, zwiększenia konkurencyjności, a także do powstrzymania odpływu polskiej myśli technicznej za granicę.

Jak wynika z prognoz firmy doradczej Deloitte, potencjał start-upów w Polsce w 2023 r. szacuje się na 2,2 mld zł wartości dodanej, ponad 50 tys. miejsc pracy i 757 mln zł przychodów dla gospodarstw domowych.

Choć PSA mają przede wszystkim służyć start-upom, to stanowiąc nowoczesną formę prowadzenia działalności gospodarczej, są również dostępne dla innych nowo powstających jednostek.

PSA może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym prawnie dopuszczonym celu (art. 3001 § 1 Ksh). Mogą ją utworzyć – bez względu na przedmiot działalności – osoby fizyczne, prawne czy też posiadające zdolność prawną jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, np. spółki osobowe. Wyjątkiem jest jednoosobowa spółka z o.o., która nie może być akcjonariuszem PSA (art. 3001 § 2 Ksh).

Zakładanie PSA

Powstanie PSA, w myśl art. 3004 Ksh, wymaga:

• zawarcia umowy spółki,
• ustanowienia organów spółki,
• wniesienia przez akcjonariusza wkładów na pokrycie kapitału akcyjnego,
• wpisu do KRS.

Umowa spółki, zgodnie z art. 3006 Ksh, jest – co do zasady – sporządzana w formie aktu notarialnego. Możliwe jest jednak również zawarcie jej w formie szybkiej rejestracji elektronicznej, w ciągu 24 godz., przy wykorzystaniu umowy wzorcowej. Wymaga to wypełnienia formularza takiej umowy, dostępnego w systemie teleinformatycznym (na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, portal S24), i opatrzenia jej elektronicznym podpisem kwalifikowanym, zaufanym albo osobistym. Przy wyborze rejestracji elektronicznej, na pokrycie akcji pierwszej emisji, wnosi się wyłącznie wkłady pieniężne (art. 3007 § 4 Ksh).

W PSA – co do zasady – działają takie same organy, jak w spółce akcyjnej i spółce z o.o.: zarząd, rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie. Różnica polega jednak na możliwości powołania w PSA – zamiast zarządu i rady nadzorczej – zupełnie nowego w naszej praktyce organu, tj. rady dyrektorów.

Zarząd może być jednoosobowy, prowadzi sprawy i reprezentuje spółkę (art. 30062 § 1 Ksh).

Rada nadzorcza – której powołanie nie jest obowiązkowe – sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki (art. 30052 § 2 Ksh).

Rada dyrektorów – jak stanowi art. 30073 § 1 Ksh – prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją (funkcja zarządu) oraz sprawuje nadzór nad działalnością spółki (funkcja rady nadzorczej). Jest to tzw. monistyczny system zarządzania stosowany w USA i niektórych krajach Europy Zachodniej. W celu rozdzielenia uprawnień i przeciwdziałania konfliktom interesu członków tego organu – dyrektorów dzieli się na wykonawczych (zarządczych) i niewykonawczych (nadzorczych). Choć wspomniane kompetencje są skoncentrowane w jednym organie („radzie dyrektorów” w modelu brytyjskim, „radzie administrującej” w modelu francuskim, szwajcarskim i hiszpańskim), nie są one wykonywane przez te same osoby, lecz następuje funkcjonalny podział zadań stricte zarządczych oraz nadzorczych pomiędzy członków organu administrującego spółką.

Walne zgromadzenie akcjonariuszy ma zadania i uprawnienia podobne do walnego zgromadzenia w spółce akcyjnej. Do jego zadań należy m.in. zatwierdzenie sprawozdania z działalności zarządu, rocznego sprawozdania finansowego (sf), podjęcie uchwały o wypłacie dywidendy lub pokryciu straty, udzielenie absolutorium członkom organów PSA.

Posiedzenia wszystkich organów PSA mogą się odbywać przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, a walne zgromadzenie może podejmować pisemne uchwały drogą obiegową, jeżeli wszyscy akcjonariusze wyrażą na to zgodę (art. 30080 § 1 i 2 Ksh).

Akcjonariusz wnosi na pokrycie kapitału akcyjnego wkład pieniężny lub niepieniężny, w kwocie co najmniej 1 zł (art. 3003 § 1 Ksh).

PSA – analogicznie do innych spółek kapitałowych – od momentu zawarcia umowy spółki działa, w myśl art. 30011 § 1 i 2 Ksh, jako PSA w organizacji, reprezentowana przez zarząd lub radę dyrektorów, a do chwili ich ustanowienia – przez pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą akcjonariuszy. PSA w organizacji z chwilą wpisu do KRS staje się PSA i uzyskuje osobowość prawną. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „prosta spółka akcyjna” lub dopuszczalny w obrocie skrót P.S.A. (art. 3008 § 1 i 2 Ksh).

Kapitał akcyjny, obrót akcjami w PSA

W PSA przyjęto nowe rozwiązania dotyczące kapitału akcyjnego i akcji tej spółki, odróżniające ją od innych spółek kapitałowych. Nastąpiło rozerwanie formalnej więzi między kapitałem akcyjnym a sumą wartości nominalnej akcji, gdyż akcje – w myśl art. 3002 § 3 Ksh – nie mają wartości nominalnej, a jedynie emisyjną.

Kapitałem podstawowym PSA – zgodnie z art. 3003 § 1 Ksh – jest kapitał akcyjny, na który przeznacza się wniesione wkłady, mające zdolność aportową. Wobec prawa wniesienia wkładów częściami, przez 3 lata, chodzi zapewne o wkłady zadeklarowane. Minimalna wysokość kapitału akcyjnego – jak wspomniano – wynosi 1 zł. Umowa spółki nie określa wysokości kapitału akcyjnego, stąd jego podwyższenie lub obniżenie nie wymaga zmiany tej umowy (art. 3005 Ksh). Wysokość kapitału akcyjnego i jego zmiany wymagają jednak zgłoszenia do KRS (art. 30012 § 2 pkt 6 i § 6 Ksh).

Kapitał akcyjny zwiększa się obowiązkowo o 8% zysku netto, do czasu gdy osiągnie kwotę równą 5% zobowiązań wykazanych w zatwierdzonym sf za dany rok (art. 30019 Ksh).

Za zobowiązania te należałoby – naszym zdaniem – uznać sumę zobowiązań długo- i krótkoterminowych wykazanych w bilansie jednostki (zał. nr 1 lub 5 do uor, pasywa bilansu: grupa B „Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania”, dział II „Zobowiązania długoterminowe” oraz dział III „Zobowiązania krótkoterminowe”).

Ksh przewiduje ponadto możliwość tworzenia przez PSA kapitału rezerwowego z zysku. Z Kodeksu nie wynika, aby PSA tworzyła kapitał zapasowy.

Akcje wyrażają prawa członkowskie w spółce, nie zaś cząstkę kapitału akcyjnego. Nie stanowią one części kapitału akcyjnego, są niepodzielne i nie mają formy dokumentu, dlatego nie posiadają wartości nominalnej, lecz tylko wartość emisyjną. W celu zapewnienia bezpieczeństwa objęcie akcji i obrót nimi wymagają zarejestrowania w rejestrze akcjonariuszy, prowadzonym elektronicznie przez podmiot uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych albo przez notariusza (art. 30031 § 1 Ksh). Wyboru podmiotu prowadzącego rejestr dokonują akcjonariusze przy zawiązaniu spółki.

Akcje są obejmowane przez akcjonariuszy w zamian za wkłady pieniężne lub niepieniężne. Wkłady pieniężne wnosi się na zasadach ogólnych. Wkładem niepieniężnym na pokrycie akcji może być wszelki wkład mający wartość majątkową. Możliwe jest też wniesienie do PSA wkładu niepieniężnego w postaci praw niezbywalnych, świadczenia pracy lub usług, ze wskazaniem ich rodzaju i czasu świadczenia, jednak wkład taki nie może zwiększać jej kapitału akcyjnego.

W PSA będą zatem istnieć dwie kategorie wkładów niepieniężnych, w zamian za które akcjonariusze otrzymują akcje: wkłady niepieniężne, mające zdolność aportową, których wniesienie zwiększa aktywa oraz kwotę kapitału akcyjnego, a także wkłady niepieniężne w postaci praw niezbywalnych, świadczenia pracy lub usług, niezasilające kapitału akcyjnego i niewpływające na jego wysokość, ujmowane w księgach.

Z uzasadnienia do ustawy wprowadzającej PSA wynika, że założeniem i celem projektodawcy jest, aby wkłady w postaci świadczenia pracy bądź usług, prawa niezbywalne i inne wkłady, które nie mają zdolności aportowej w świetle ugruntowanej praktyki stosowania art. 14 § 1 Ksh, nie podlegały zaliczeniu na kapitał akcyjny. Niemniej jednak projektowane przepisy przewidują pośrednio obowiązek swoistej „umownej wyceny” takiego wkładu w następstwie nakazu wskazania ceny emisyjnej akcji w połączeniu z identyfikacją akcji obejmowanych za wkłady niepieniężne i osoby akcjonariusza wnoszącego wkład.

(…) W przepisach o rachunkowości, zarówno wynikających z uor, jak i z MSR, podstawowym problemem przy ocenie możliwości ujęcia w bilansie takiego aportu jest problem dopuszczalności ujęcia takiego skapitalizowanego przyszłego świadczenia jako składnika aktywów. Według polskich zasad rachunkowości podstawową przeszkodą do ujęcia przyszłych świadczeń osobistych wspólnika do aktywów jest brak kontroli spółki nad tym składnikiem aktywów.

Problem kontroli nad aktywami niematerialnymi został szeroko ujęty w MSR/MSSF, szczególnie w MSR 38 „Wartości niematerialne”. W zapisach tego MSR szczególnie uregulowano aktywa w postaci umiejętności i doświadczenia pracowników: „Zwykle jednak kontrola jednostki nad oczekiwanymi przyszłymi korzyściami ekonomicznymi wynikającymi z zatrudnienia grupy wykwalifikowanych pracowników i ich szkolenia jest niewystarczająca, aby móc uznać, że pozycje te spełniają kryteria definicji składnika wartości niematerialnych (…)”. Z przytoczonych zapisów MSR wynika, że niemożliwe jest ujęcie jako aktywów oczekiwanych przyszłych korzyści ekonomicznych z pracy. Jeśli zatem nie można tego typu nakładów kwalifikować jako aktywa spółki, ujęcie ich jako składnik kapitałów jest niemożliwe.

W uzasadnieniu wskazano także, że dopuszczenie możliwości wnoszenia zwłaszcza wkładów w postaci pracy i usług na pokrycie akcji wyznacza, obok odstąpienia od instytucji kapitału zakładowego i wprowadzenia akcji beznominałowych, jedną z najważniejszych zmian, jakie wprowadza ustawa w stosunku do dotychczasowych ugruntowanych założeń konstrukcyjnych polskich spółek kapitałowych. Rozwiązanie to jest dostosowane zwłaszcza do specyfiki spółek typu start-up, w których łączone są unikalne umiejętności, wiedza, pomysły i praca inwentorów z kapitałem dostarczanym na rozwijanie działalności przez inwestorów finansowych. Obie grupy partycypujące w PSA zyskują możliwość zaangażowania w przedsięwzięcie w drodze objęcia akcji w zamian za świadczenie spełniane na rzecz spółki causa societatis.

Zadeklarowane wkłady, zgodnie z art. 3009 § 1 Ksh, powinny zostać wniesione do PSA w całości w ciągu 3 lat od dnia wpisu spółki do rejestru sądowego (KRS). Ksh nie zawiera informacji o tym, czy wkłady na akcje nowych emisji muszą być wniesione w całości w momencie objęcia akcji, czy też może to nastąpić w terminie późniejszym.

Akcja PSA – co do zasady – daje prawo do jednego głosu (art. 30023 § 1 Ksh). PSA może jednak emitować akcje uprzywilejowane (art. 30023 § 1 i 2 Ksh), dające szczególne, określone w umowie spółki, uprawnienia ich właścicielom. Uprzywilejowanie to może dotyczyć prawa głosu (w przypadku tzw. akcji niemych – na odwrót – może być wyłączone prawo głosu), prawa do wyższej dywidendy lub pierwszeństwa przy podziale majątku w przypadku likwidacji PSA.

Akcje PSA są zbywalne, ale obrót nimi, przenoszenie płynących z nich praw na spadkobierców itp. mogą być ograniczone, aby zapewnić pożądany skład akcjonariuszy. Akcje PSA nie mogą stanowić przedmiotu obrotu na giełdzie ani na rynku pozagiełdowym, co wpływa na ograniczenie obowiązków informacyjnych. Jeżeli PSA zamierza wejść na giełdę, to przekształca się w spółkę akcyjną.

Akcje mogą być umorzone za zgodą (dobrowolnie) albo bez zgody (przymusowo) akcjonariusza (art. 30044 § 1 Ksh). W pierwszym przypadku wartość akcji ustalają strony, w drugim nie może być ona niższa od wartości godziwej akcji (art. 30045 § 2 Ksh). Dotyczy to także akcji niemających pokrycia w kapitale akcyjnym (wydanych za wkłady niemające zdolności aportowej). Spłata umorzonych akcji następuje ze środków przeznaczonych na wypłaty dla akcjonariuszy (por. dalej).

PSA może też w pewnych przypadkach, określonych w art. 30047 § 1 Ksh, nabyć akcje własne. Jeżeli są one nabywane na podstawie uchwały akcjonariuszy, do nabycia może dojść tylko wtedy, gdy są w pełni pokryte, łączna liczba posiadanych akcji własnych nie przekracza 25% wszystkich akcji PSA, zaś łączna wartość nabycia akcji nie jest wyższa od kapitału rezerwowego, wyodrębnionego na ten cel z kwoty przeznaczonej na wypłaty dla akcjonariuszy.

Oprócz akcji PSA może wydawać – odpłatnie (Wn właściwe konto aktywów, Ma „Kapitał rezerwowy”) lub nieodpłatnie – obligacje bądź warranty subskrypcyjne na poczet przyszłych akcji.

Wypłaty na rzecz akcjonariuszy

Zasady dokonywania wypłat na rzecz akcjonariuszy są oparte na ogólnej zasadzie, że spółka dysponuje określonym zasobem środków na wypłatę dywidendy (i ew. zaliczki na poczet dywidendy), a także na sfinansowanie nabycia (odkupu) oraz umorzenia własnych akcji.

W uzasadnieniu do ustawy wprowadzającej PSA stwierdza się, że spłata umorzeniowa oraz cena w zamian za nabycie przez spółkę własnych akcji wypłacane akcjonariuszom są (…) świadczeniami causa societatis, które powinny być objęte jednolitym reżimem prawnym, znajdującym zastosowanie do dywidendy.

Wypłata dywidendy następuje w proporcji do liczby akcji posiadanych przez akcjonariusza.

Akcjonariusz ma prawo do udziału w zysku oraz do wypłaty z kapitału akcyjnego w kwocie wynikającej z rocznego sf, przeznaczonej do wypłaty uchwałą akcjonariuszy, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 30015 § 1 Ksh).

Kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może jednak przekraczać sumy:

• zysku netto za ostatni rok obrotowy,
• niepodzielonych zysków z lat ubiegłych,
• utworzonych z zysku kapitałów rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy,
• kwoty (części) kapitału akcyjnego, która została przeznaczona do wypłaty dywidendy.

Sumę tę pomniejsza się o:

• niepokryte straty,
• wartość nabycia akcji własnych posiadanych przez PSA oraz
• kwotę zysku za ostatni rok obrotowy, która zgodnie z ustawą lub umową spółki powinna być przeznaczona na kapitały rezerwowe i nie może być wykorzystana do wypłaty dywidendy (art. 30015 § 2 Ksh).

Sposób ustalania kwoty zysku do podziału między akcjonariuszy PSA nawiązuje do przepisów określających wysokość kwoty zysku do podziału między udziałowców spółki z o.o. (art. 192 Ksh) oraz akcjonariuszy spółki akcyjnej (art. 348 § 1 Ksh). W odróżnieniu jednak od kapitału zakładowego w „tradycyjnych” spółkach kapitałowych, kapitał akcyjny w PSA, jak wynika z uzasadnienia do ustawy zmieniającej Ksh, powinien pozostawać, w zasadzie, do swobodnej dyspozycji akcjonariuszy. Dlatego stanowi on składową kwoty przeznaczonej do podziału między akcjonariuszy.

Wypłata na rzecz akcjonariuszy z kapitału akcyjnego nie może jednak doprowadzić do zmniejszenia kwoty tego kapitału poniżej 1 zł, a więc do naruszenia technicznego minimum ustanowionego dla kapitału akcyjnego, zaś wypłaty powodujące, że kapitał akcyjny jest niższy od 5% sumy zobowiązań, wynikającej z zatwierdzonego sf za ostatni rok obrotowy, wymagają rejestracji obniżenia kapitału w KRS (30015 § 4 zd. 1 Ksh).

Ponadto, gdy na skutek wypłaty z kapitału akcyjnego jego kwota będzie niższa od 5% sumy zobowiązań, to zarząd (rada dyrektorów) jest zobowiązany wezwać wierzycieli do zgłoszenia roszczeń w ciągu 3 mies. PSA zaspokaja zgłoszone w tym terminie roszczenia wymagalne. Wierzyciele mogą ponadto żądać zabezpieczenia – polegającego na złożeniu przez PSA stosownej sumy pieniężnej do depozytu sądowego – roszczeń niewymagalnych, powstałych przed dniem wezwania (podjęcia uchwały o obniżeniu kapitału) i zgłoszonych w terminie, jeżeli uprawdopodobnią, że obniżenie kapitału akcyjnego zagraża zaspokojeniu tych roszczeń oraz że PSA ich nie zabezpieczyła.

Nie ma potrzeby informowania wierzycieli o obniżeniu kapitału akcyjnego, gdy wypłaty z tego kapitału powodują, że nie jest on niższy niż 5% sumy zobowiązań PSA.

Wykorzystując przykłady przedstawione w uzasadnieniu do zmian Ksh, prezentujemy sposób obliczenia maksymalnej kwoty dywidendy w różnych przypadkach:

Ogólnym warunkiem dokonywania wypłat dywidendy i/lub części kapitału akcyjnego jest, aby wypłaty te – w normalnych warunkach, w ciągu 6 mies. od ich dokonania – nie doprowadziły do utraty przez PSA zdolności do zaspokajania wymagalnych zobowiązań (art. 30012 § 115 Ksh).

Akcjonariuszom można też wypłacać zaliczki na poczet dywidendy. Zaliczki:

• nie mogą być wypłacane z kapitału akcyjnego,
• wymagają zwrotu w całości, gdy PSA poniosła stratę lub gdy zaliczkowo wypłacone kwoty przewyższyły ostateczną kwotę przypadającą do wypłaty.

Rachunkowość PSA

Wprowadzenie PSA do polskiego porządku prawnego, poza zmianą Ksh, spowodowało konieczność zmiany przepisów 33 innych ustaw, w tym uor. PSA – jako spółka kapitałowa – będzie bowiem zobowiązana do prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania sf zgodnie z uor.

Do uor wprowadzono 7 zmian, m.in.:

• włączono PSA do przepisu wskazującego, o jakie składniki należy zmniejszyć jeden kapitał podstawowy powstały z połączenia składników kapitału własnego jednostki postawionej w stan likwidacji lub upadłości; w przypadku PSA kapitał podstawowy – analogicznie jak w spółce akcyjnej – zmniejsza się o należne wkłady na poczet kapitału, o ile nie wezwano zainteresowanych do ich wniesienia, oraz o akcje własne (art. 36 ust. 3 pkt 3 uor),
• uściślono, że w razie łączenia spółek metodą łączenia udziałów, do kapitału akcyjnego PSA stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wyłączenia kapitału zakładowego spółki, której majątek został przeniesiony na inną spółkę, lub spółek, które w wyniku połączenia zostały wykreślone z rejestru (art. 44c ust. 2a uor),
• zobligowano PSA, podobnie jak inne osoby prawne, do udostępniania akcjonariuszom rocznego sf i sprawozdania z działalności, a także sprawozdania biegłego, jeżeli były badane, najpóźniej na 15 dni przed walnym zgromadzeniem (art. 68 uor),
• rozszerzono zakres informacji ujawnianych przez PSA w dodatkowych informacjach i objaśnieniach o informację wskazującą liczbę akcji objętych przez akcjonariuszy PSA w zamian za wkłady niepieniężne, których przedmiotem jest prawo niezbywalne bądź świadczenie pracy lub usług (zał. nr 1 do uor, „Dodatkowe informacje i objaśnienia” ust. 1 pkt 19); punkt ten ma uzupełnić informację o łącznej liczbie akcji, zawartą w ust. 1 pkt 8 „Dodatkowych informacji i objaśnień”, gdyż bez porównania łącznej liczby akcji z liczbą akcji wydanych za wkłady niemające zdolności aportowej dane te mówią niewiele.

Księgi rachunkowe PSA

PSA będzie prowadzić księgi rachunkowe według ogólnych zasad. Wyjątek stanowią ujęcie, wycena i ujawnianie kapitału własnego, będącego cechą szczególną tej spółki.

Jeżeli PSA spełnia określone w uor kryteria warunkujące stosowanie uproszczeń (suma aktywów, przychodów i przeciętne zatrudnienie w poprzednim roku obrotowym), to kierownik jednostki (zarząd lub rada dyrektorów) może przyjąć do stosowania wszystkie lub niektóre przewidziane w uor uproszczenia, polegające na:

• niestosowaniu rozporządzenia o instrumentach finansowych (art. 28b),
• przyjęciu podatkowej definicji leasingu finansowego (art. 3 ust. 6),
• odstąpieniu od ustalania odroczonego podatku (art. 37 ust. 10),
• niewyłączaniu z kosztu wytworzenia kosztów stałych normalnej zdolności produkcyjnej (art. 28 ust. 4a).

Nie mogą to być jednak uproszczenia, o których mowa w art. 7 ust. 2b (rezygnacja z dokonywania odpisów aktualizujących i tworzenia rezerw), art. 32 ust. 7 (prawo do dokonywania amortyzacji według przepisów podatkowych) oraz w art. 39 ust. 6 (możliwość niedokonywania biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów dotyczących przyszłych świadczeń na rzecz pracowników), gdyż nie dotyczą one spółek kapitałowych.

PSA posiada, jako kapitał podstawowy, kapitał akcyjny powstały z wkładów pieniężnych lub niepieniężnych. Jak już o tym była mowa, przedmiotem wkładu niepieniężnego zwiększającego kapitał akcyjny nie mogą jednak być prawa niezbywalne lub deklaracja świadczenia pracy bądź usług. Są one ujmowane pozabilansowo.

Wkłady pieniężne i niepieniężne zasilające kapitał akcyjny są ujmowane w ewidencji według ogólnych zasad (Wn właściwe konta aktywów, Ma „Kapitał podstawowy”). Do bilansu kapitał akcyjny wycenia się w sposób określony w art. 28 ust. 1 pkt 9b i 10 (tj. w wysokości wpisanej w rejestrze sądowym) oraz w art. 36 ust. 2aa uor.

Zważywszy, że stan początkowy tego kapitału oraz jego zmiany wymagają zgłoszenia do rejestru sądowego, stan wykazany w księgach rachunkowych powinien odpowiadać kwocie zarejestrowanej w sądzie, czyli zgłoszonej tam przez PSA (w umowie spółki nie ma informacji o wysokości kapitału akcyjnego, pojawia się tylko informacja m.in. o liczbie, serii, numerach akcji, ich cenie emisyjnej). W przypadku PSA w organizacji jej kapitał akcyjny nie jest zarejestrowany w sądzie; zapewne należy go ująć w wysokości wskazanej w zgłoszeniu PSA do rejestru.

Kapitał akcyjny zwiększają:

• wartość emisyjna nowo wniesionych wkładów, w tym wymiana odpłatnie wydanych obligacji i warrantów na akcje (Wn konto „Kapitał rezerwowy”, Ma konto „Kapitał akcyjny”),
• 8% odpis z zysku netto na pokrycie ew. przyszłych strat,
• przeznaczenie na kapitał akcyjny całości lub części zysku netto, odniesionego początkowo na kapitał rezerwowy;
• zmniejszają:

• wypłaty na rzecz akcjonariuszy,
• pokrycie straty,
• umorzenie akcji (w wartości emisyjnej),
• wycofanie wkładu.

Wątpliwości może budzić dodana w art. 36a uor wskazówka (nowy ust. 2a), że postanowienia ust. 2, dotyczące różnicy między ceną nabycia a ceną nominalną umorzonej akcji, stosuje się odpowiednio. Wobec nieposiadania przez akcje PSA wartości nominalnej byłaby to różnica między wartością emisyjną akcji, w tym objętych za wkłady niezwiększające kapitału akcyjnego, a ceną nabycia umorzonych akcji obciążającą – wobec nietworzenia przez PSA kapitału zapasowego – kapitał rezerwowy z zysku. Pojawiłby się problem, co zrobić, gdyby cały zysk został rozdzielony. A dlaczego o całą wartość umorzonych akcji nie zmniejsza się kapitału akcyjnego? Ksh tego nie zabrania.

PSA tworzy też kapitał rezerwowy z zysku, który zwiększa nierozdzielony zysk netto, zmniejsza zaś jego przeznaczenie na pokrycie straty, wypłatę dywidendy, umorzenie akcji i zwiększenie kapitału akcyjnego, oraz kapitał rezerwowy z tytułu instrumentów kapitałowych wydanych odpłatnie na poczet akcji.

Wycena bilansowa kapitału, w myśl uor, ma nastąpić w wartości wpisanej w rejestrze sądowym (art. 28 ust. 1 pkt 9b). Zgodnie z art. 30012 § 6 Ksh PSA ma obowiązek zgłaszania do rejestru sądowego wszelkich zmian danych wymienionych w § 2, a więc m.in. wysokości kapitału akcyjnego.

Ponadto Ksh zawiera wymóg zgłaszania przez PSA do rejestru sądowego:

• w razie emisji nowych akcji – wysokości kapitału akcyjnego (art. 300107 § 2 pkt 4),
• zamiaru dokonania wypłaty z kapitału akcyjnego na rzecz akcjonariuszy (art. 30015 § 6).

Powstają pytania, czy:

• do rejestru sądowego zgłasza się również zwiększenie kapitału akcyjnego z zysku (art. 30019 i art. 30020 Ksh) lub jego zmniejszenie wobec pokrycia z niego straty (art. 30082 § 2 pkt 2 w zw. z art. 30019 Ksh); rejestr sądowy wie przecież o kapitale akcyjnym tyle, ile wynika z informacji składanych przez PSA,
• sąd prowadzi rachunek stanu i zmian kapitału akcyjnego, z którym zgodny miałby być figurujący w księgach PSA stan tego kapitału.

Jeżeli na pierwsze lub drugie pytanie odpowiedź będzie przecząca, zasadność zapisu art. 28 ust. 1 pkt 9b uor będzie wymagała weryfikacji w pierwszych latach działania PSA. Gdyby okazał się nietrafny, PSA może wykorzystać zezwolenie na odstąpienie od stosowania przepisu powodującego zniekształcenie rzeczywistego obrazu sytuacji (art. 4 ust. 1b uor).

Sprawozdanie finansowe PSA

Co do zasady PSA będzie sporządzała sf w postaci określonej w zał. nr 1 do uor (tj. dla jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji) oraz – jako spółka kapitałowa – sprawozdanie z działalności.

Jeżeli jednak PSA spełni określone w uor warunki ustalone dla jednostek mikro albo małych, to walne zgromadzenie może podjąć decyzję o sporządzaniu sf zgodnie z zał. nr 4 (jednostki mikro) albo zał. nr 5 (jednostki małe) i rezygnacji ze sporządzenia sprawozdania z działalności.

W bilansie kapitał akcyjny wykazuje się w wysokości wynikającej z ksiąg, która powinna odpowiadać kwocie figurującej w KRS. W uproszczeniu można stwierdzić, że saldo kapitału akcyjnego odpowiada wartości emisyjnej zarejestrowanych akcji, skorygowanej o inne zwiększenia i zmniejszenia tego kapitału.

Po stronie aktywów w dziale C „Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy” ujmuje się wartość jeszcze niewniesionych przez akcjonariuszy wkładów za objęte akcje, a w dziale D „Udziały (akcje) własne” – akcje własne w cenie ich nabycia. Jednocześnie wyodrębniony na ich pokrycie kapitał rezerwowy z zysku zwiększa statystycznie kapitał akcyjny.

Jeżeli PSA, jako jednostka mała, będzie sporządzała sf, w tym dodatkowe informacje i objaśnienia, zgodnie z zakresem informacyjnym określonym w zał. nr 5, to – naszym zdaniem – powinna dodatkowo ujawnić informację o łącznej liczbie akcji oraz liczbie akcji objętych za wkłady niepieniężne, których przedmiotem jest prawo niezbywalne bądź świadczenie pracy lub usług.

Kontrola rachunkowości PSA

Każdemu akcjonariuszowi przysługuje prawo kontroli. Ma on prawo sam lub z upoważnioną przez siebie osobą przeglądać księgi i dokumenty PSA, sporządzać bilans na swoje potrzeby lub żądać wyjaśnień (art. 30024 i art. 212 Ksh). Rada nadzorcza lub komitet dyrektorów niewykonawczych rady dyrektorów może badać wszystkie dokumenty spółki (w Ksh brak wzmianki o księgach), żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji PSA.

Badanie sprawozdania finansowego PSA

Sprawozdanie finansowe PSA będzie podlegało badaniu, jeżeli – zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt 4 uor – w roku obrotowym poprzedzającym rok, za który sporządzono sf, zostały spełnione co najmniej dwa z następujących trzech warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro,
• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro.

Biorąc pod uwagę fakt, że przepisy o PSA wchodzą w życie 1.03.2020 r., pierwsze ustawowe badanie sf PSA jest możliwe za rok obrotowy 2021.

W umowie między PSA a firmą audytorską, wybraną do badania lub do przeglądu sf, PSA reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy, rada nadzorcza albo dyrektor niewykonawczy działający na podstawie uchwały rady dyrektorów, podjętej wyłącznie przez dyrektorów niewykonawczych (art. 30060 Ksh).

Niestety, z zapisu tego artykułu nie wynika jasno, czy chodzi o negocjowanie umowy o badanie (zapewne tak), czy o jej podpisanie (czy wymienione w artykule osoby mają prawo podpisywania umów w imieniu spółki).

Akcjonariusze PSA, którzy posiadają co najmniej 5% praw głosów lub co najmniej 5% kapitału akcyjnego (analogicznie jak akcjonariusze spółki akcyjnej), mają prawo wniesienia do sądu powództwa o rozwiązanie umowy o badanie sf (art. 66 ust. 10 uor).