Fundusz na cele inwestycyjne jako narzędzie wspierania reinwestycji zysków

Istota funduszu inwestycyjnego

Koszty podatkowe są obok przychodów podatkowych podstawową kategorią wpływającą na wysokość podstawy opodatkowania w podatku dochodowym. W ślad za zasadami rachunkowości, w szczególności zasadą memoriału oraz współmierności i ciągłości[2], dąży się zasadniczo, by także podatek dochodowy odpowiednio odzwierciedlał w czasie koszty podatkowe związane z nabyciem aktywów. Ze względu jednak na inne cele, którymi kieruje się ustawodawca, regulując zasady rachunkowości i opodatkowania dochodu, często w tym zakresie występują znaczne rozbieżności.

Ustalając zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, regulator dąży przede wszystkim do zapewnienia, aby księgi te pełniły funkcję informacyjną, rzetelnie odzwierciedlając sytuację majątkową i finansową jednostki[3]. Podczas ustalania zasad opodatkowania ustawodawca kieruje się natomiast także celem fiskalnym podatku oraz różnymi celami pozafiskalnymi. Jednym z takich pozafiskalnych celów regulatora podatkowego może być zachęcenie przedsiębiorców do inwestycji, co jest najczęściej realizowane właśnie przez możliwość szybszego odzwierciedlenia w kosztach podatkowych nakładów na aktywa.

Powszechnie stosowanym narzędziem są szczególne zasady amortyzowania środków trwałych, pozwalające na szybsze, niż wynikałoby to z zasad rachunkowych, rozliczenie w kosztach podatkowych wydatków na nabycie aktywów. W tym celu ustawodawca podatkowy przewiduje różne metody amortyzacji podatkowej (liniowa, degresywna, indywidualna), a także możliwość amortyzacji przyśpieszonej czy nawet jednorazowej. Jednak najkorzystniejszą formą uwzględnienia w kosztach uzyskania przychodów wydatków inwestycyjnych w ramach klasycznego systemu podatku dochodowego jest umożliwienie zaliczenia do tych kosztów odpisów na fundusz inwestycyjny, którego środki zostaną wykorzystane w celach inwestycyjnych dopiero w przyszłych okresach.

Instytucja funduszu inwestycyjnego w podatku dochodowym pozwala na rozliczenie w kosztach podatkowych dopiero planowanych inwestycji, stąd rozwiązanie to nazywane jest „superamortyzacją”. Fundusz inwestycyjny w konsekwencji ściśle się wiąże z regułami dotyczącymi amortyzacji podatkowej. Jeśli dany środek trwały został nabyty ze środków pochodzących z funduszu, to odpisy z tytułu zużycia tego środka trwałego nie będą zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, ponieważ odpowiednie koszty podatkowe zostały już wykazane w momencie dokonania odpisów na fundusz.

Fundusz inwestycyjny stanowi również często dla przedsiębiorstw rozwiązanie racjonalizatorskie, ponieważ nie odczuwają one presji, aby pod koniec roku podatkowego wydatkować wolne środki pieniężne na konkretne środki trwałe. Z pomocą funduszu przedsiębiorca może pod koniec roku podatkowego przeznaczyć określoną pulę wolnych środków na nieskonkretyzowane jeszcze inwestycje, które chce zrealizować w kolejnym roku.

Fundusz inwestycyjny to również narzędzie wspierające płynność przedsiębiorstw, ponieważ pozwala elastycznie regulować wysokość zobowiązania podatkowego w przypadku osiągnięcia zysku, który ma być przez spółkę reinwestowany.

Podmioty uprawnione do korzystania z funduszu inwestycyjnego

Z funduszu mogą zasadniczo korzystać te same podmioty, które są uprawnione do wyboru ryczałtu od dochodów spółek, czyli spółki z o.o., spółki akcyjne, proste spółki akcyjne, spółki komandytowe i ska, które mają prostą strukturę korporacyjną, czyli nie mają podmiotów zależnych, a wyłącznymi ich wspólnikami są osoby fizyczne. Jak już była o tym mowa, fundusz inwestycyjny mogą utworzyć także spółdzielnie, mimo że nie mogą wybrać opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek.

Z funduszu inwestycyjnego nie skorzystają jednak przedsiębiorstwa finansowe czy uzyskujące większość przychodów z działalności o charakterze finansowym. Warunkiem jest również utrzymywanie minimalnego poziomu zatrudnienia (co do zasady co najmniej 3 pracowników). Z możliwości tworzenia funduszu wyłączają także niektóre czynności restrukturyzacyjne oraz korzystanie ze zwolnień podatkowych wynikających z działalności na podstawie zezwolenia w specjalnej strefie ekonomicznej lub decyzji o wsparciu.

Podmiot korzystający z funduszu nie może sporządzać sprawozdań finansowych zgodnie z MSR.

Jak utworzyć fundusz na cele inwestycyjne

Zasady tworzenia i funkcjonowania funduszu zostały określone w art. 15 ust. 1hb i 1hba updop. Podstawowy warunek stanowi osiągnięcie zysku (rachunkowego) w poprzednim roku podatkowym. Jeżeli więc podmiot nie wykazał zysku albo został dopiero utworzony, nie ma możliwości skorzystania z funduszu. Jest to zgodne z przedstawioną istotą funduszu, który zmierza do umożliwienia reinwestowania osiągniętego zysku bez opodatkowania.

Jednostki tworzące fundusz wyodrębniają go w księgach rachunkowych (po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego) na koncie „Kapitał rezerwowy – fundusz na cele inwestycyjne” będącym kontem analitycznym do konta „Kapitał rezerwowy”.

Najpóźniej w dniu dokonania ww. odpisu na fundusz, równowartość kwoty odpisu powinna być przekazana na specjalnie wyodrębniony w tym celu rachunek rozliczeniowy w banku albo rachunek w skok. W księgach rachunkowych zostanie wówczas utworzone konto służące do ewidencji ww. środków pieniężnych.

Skorzystanie z funduszu wymaga więc faktycznego przelewania środków pieniężnych na wyodrębniony wyłącznie w tym celu rachunek rozliczeniowy w banku lub rachunek w skok. Nie ma zasadniczo znaczenia, skąd pochodzą środki przekazane na rachunek, z zastrzeżeniem że nie mogą pochodzić z pożyczki (kredytu), dotacji, subwencji, dopłat ani innych form wsparcia finansowego. Wysokość zysku osiągniętego w poprzednim roku podatkowym wyznacza jedynie limit wpłat na fundusz, które będą umożliwiać powiększenie kosztów podatkowych w roku bieżącym. Faktycznie przekazane środki mogą jednak pochodzić z zysków wypracowywanych na bieżąco.

Zasady tworzenia i funkcjonowania rachunków rozliczeniowych, które pełnią funkcję funduszu inwestycyjnego, są określane przez bank lub skok w odpowiednim regulaminie. Z reguły bank będzie wymagał od klienta powiadomienia, że rachunek rozliczeniowy jest zakładany właśnie w tym celu. Jest to ważne dla instytucji finansowej, w szczególności ze względu na obowiązek odpowiedniej kwalifikacji rachunku w Systemie Teleinformatycznym Izby Rozliczeniowej (STIR). Z kolei odpowiednia identyfikacja rachunku w STIR ułatwia weryfikację poprawności rozliczeń podatkowych przez KAS, która dysponuje także informacją o osiągniętym zysku za poprzedni rok podatkowy.

Sporządzając sprawozdanie finansowe, podatnik powinien odpowiednio ująć informacje dotyczące funduszu. W pasywach bilansu fundusz na cele inwestycyjne powinien zostać zaprezentowany w pozycji kapitału rezerwowego, jako pozycja uszczegóławiająca w ramach tego kapitału: „kapitał rezerwowy – fundusz na cele inwestycyjne”. Natomiast w aktywach stan środków pieniężnych na wyodrębnionym rachunku rozliczeniowym powinien być wykazany w odpowiedniej pozycji aktywów obrotowych i w zależności od wybranego przez jednostkę załącznika do uor, np. zał. nr 1, w poz. B.III.1c tiret „środki pieniężne w kasie i na rachunkach”.

W informacji dodatkowej jednostka ujawnia m.in. informacje dotyczące utworzenia i wykorzystania funduszu na cele inwestycyjne, nabycia czy wytworzenia środków trwałych, zobowiązań z tytułu umowy leasingu finansowego, amortyzacji, rozliczenia różnicy między podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym a wynikiem finansowym, poniesionych nakładów na niefinansowe aktywa trwałe (np. w zał. nr 1 w dodatkowych informacjach i objaśnieniach może to dotyczyć w ust. 1 punktów 1, 9, 10, 12, w ust. 2 punktów 2 lit. a, 6, 7, 9)[4].

Realizacja celów inwestycyjnych

Podatnik, który zaliczył do kosztów uzyskania przychodów odpis na fundusz, powinien w odpowiednim czasie wydatkować zgromadzone środki na określone w ustawie cele inwestycyjne. Przedsiębiorca może oczywiście swobodnie dysponować środkami zgromadzonymi na rachunku funduszu, jednak niedochowanie rygorów updop może skutkować konsekwencjami w zakresie podatku dochodowego, a więc koniecznością zaliczenia do przychodów uwzględnionych wcześniej w kosztach podatkowych odpisów na fundusz, zapłatą odsetek oraz utratą prawa do ponownego skorzystania z funduszu przez określony czas.

Podatnik może przeznaczyć środki funduszu jedynie na cele inwestycyjne określone w updop, czyli na nabycie fabrycznie nowych środków trwałych lub wytworzenie środków trwałych, zaliczonych do grupy 3–8 Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT), oraz opłaty ustalone w umowie leasingu (z wyłączeniem leasingu operacyjnego), w części stanowiącej spłatę ich wartości początkowej. Za cel inwestycyjny nie są uznawane wydatki poniesione na wytworzenie, nabycie lub spłatę wartości (w ramach umowy leasingu) samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku służących głównie celom osobistym udziałowców (akcjonariuszy) lub członków ich rodzin.

Wydatki poczynione z funduszu nie mogą zostać sfinansowane lub zwrócone w jakiejkolwiek formie. Wydatkowanie środków funduszu musi być więc definitywne. Jeśli już po nabyciu środka trwałego podatnik uzyska dofinansowanie na ten sam składnik majątku, naruszy warunki korzystania z funduszu. Zwrotem wydatków będzie także uzyskanie zwrotu VAT – wprost czy też przez potrącenie podatku naliczonego z podatkiem należnym. Zasadniczo konieczne jest zatem podzielenie płatności – zapłata za środek trwały w wartości netto powinna nastąpić ze środków zgromadzonych na rachunku funduszu, natomiast płatność odpowiadająca kwocie VAT musi zostać dokonana z innych środków. Jeśli płatności dokonano omyłkowo wraz z VAT, rachunek funduszu musi zostać niezwłocznie uzupełniony o przelane środki, a omyłka wyjaśniona.

Podatnik ma zasadniczo rok na wydatkowanie środków funduszu na cele inwestycyjne. Może jednak przedłużyć ten termin do 3 lat, jeśli złoży do naczelnika US informację o planowanych inwestycjach i terminie ich realizacji w ciągu pierwszego roku następującego po roku dokonania odpisu. Informacja powinna zawierać dane podatnika, datę dokonania odpisu, określenie zakresu i rodzaju planowanych inwestycji oraz przewidywany rok wydatkowania środków funduszu na te inwestycje. US nie weryfikuje zasadności inwestycji.

O skorzystaniu z możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów odpisów na fundusz inwestycyjny należy poinformować naczelnika US ze względu na regulacje dotyczące pomocy de minimis. Zgodnie z art. 5 ust. 3ba ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej[5] podatnik jest zobowiązany do przedłożenia informacji o skorzystaniu z pomocy de minimis, w terminie 7 dni od dnia udzielenia pomocy, tj. zaliczenia odpisu na fundusz do kosztów uzyskania przychodów. Naruszenie tego obowiązku nie ma jednak wpływu na rozliczenia podatkowe.

Fundusz na cele inwestycyjne a ryczałt od dochodów spółek

Podatnik, który zdecyduje się przejść na ryczałt od dochodów spółek, nie może korzystać z funduszu inwestycyjnego. Nie miałoby to z resztą sensu, ponieważ podstawowym założeniem ryczałtu jest nieopodatkowanie zysków niewypłaconych, w tym zysków reinwestowanych. Podatnik ma swobodę wyboru ścieżki funduszu inwestycyjnego lub ryczałtu, jednak można wskazać na pewne okoliczności, które sprawiają, że jedno lub drugie rozwiązanie będzie szczególnie korzystne.

1. Możliwość skorzystania z pozostałych preferencji podatkowych. Podstawowym czynnikiem, który może decydować o wykorzystaniu przez podatnika funduszu na cele inwestycyjne zamiast ryczałtu od dochodów spółek, jest możliwość równoległego korzystania z różnych ulg podatkowych przewidzianych w updop. Oprócz zwolnienia wynikającego z funkcjonowania w ramach specjalnej strefy ekonomicznej lub decyzji o wsparciu można wskazać na wykorzystanie ulgi badawczo-rozwojowej, preferencyjnej stawki CIT w ramach ulgi IP Box czy też odliczeń hipotetycznych kosztów finansowania własnego. Do tego katalogu można także zaliczyć ulgi wprowadzane od 1.01.2022 r., w tym ulgi na prototypy, robotyzację, ekspansję, konsolidację, ulgę sponsoringową (na CSR), czy też na pierwszą ofertę publiczną. Wszystkie te rozwiązania prowadzą do obniżenia efektywnej stawki podatkowej. W ramach ryczałtu od dochodów spółek, podatek nie wystąpi w ogóle w razie reinwestycji, natomiast opodatkowanie nastąpi w momencie wypłaty zysków, w wysokości 20% łącznie CIT i PIT – w przypadku małego podatnika, i 25% – u pozostałych podatników. Jeśli więc podatnik planuje korzystać z ulg podatkowych oraz wypłacać zyski, efektywne opodatkowanie może być niższe w przypadku pozostania w ramach klasycznych rozliczeń CIT i korzystania z funduszu inwestycyjnego.

2. Cele inwestycyjne. W przeciwieństwie do ryczałtu od dochodów spółek, w ramach którego podatnik nie musi wydatkować środków na określone inwestycje, w przypadku funduszu inwestycyjnego konieczne jest wydatkowanie środków w określonym czasie na konkretny katalog środków trwałych. Ryczałt od dochodów spółek będzie więc rozwiązaniem korzystniejszym dla podatników, którzy nie mają sprecyzowanych planów inwestycyjnych bądź plany te nie wpisują się w katalog inwestycji przewidzianych w ramach funduszu inwestycyjnego lub w terminy przewidziane na wydatkowanie środków.

3. Pomoc publiczna. Ryczałt od dochodów spółek jako alternatywny system opodatkowania nie oznacza dla podatnika wykorzystywania pomocy publicznej, w przeciwieństwie do funduszu inwestycyjnego. Będzie to szczególnie istotne dla podatników, którzy wykorzystali dozwolone limity pomocy publicznej.

4. Ułatwienia w zakresie rozliczeń podatkowych. Ryczałt od dochodów spółek oznacza odejście od prowadzenia odrębnej ewidencji podatkowej; wystarczające jest prowadzenie ksiąg rachunkowych. Opodatkowanie występuje wyłącznie w przypadku wypłaty zysku ze spółki. Oznacza to znaczne uproszczenie rozliczeń podatkowych. Fundusz inwestycyjny jest natomiast osadzony w ramach klasycznego CIT. Podatnik jest więc obowiązany do prowadzenia osobnej ewidencji podatkowej oraz spełnienia dodatkowych wymogów związanych z prowadzeniem rachunku rozliczeniowego, obsługującego fundusz. Konieczne jest m.in. dochowanie warunków korzystania z funduszu inwestycyjnego, które ograniczają w pewnym stopniu wysokość wpłat, źródło ich finansowania i sposób finansowania wydatków inwestycyjnych, co nie występuje w ramach ryczałtu od dochodów spółek. Ponadto rozliczenie nabycia środka trwałego poprzez fundusz nie zmienia zasad ujęcia tego zdarzenia w księgach rachunkowych, co stanowi pewną niedogodność z perspektywy compliance podatkowego i rachunkowego.

Podsumowanie

Podatnicy CIT otrzymali od 2021 r. dwa alternatywne narzędzia reinwestowania zysków bez podatku, czyli fundusz na cele inwestycyjne i ryczałt od dochodów spółek. Fundusz jest elementem klasycznego CIT, natomiast ryczałt stanowi odrębny model opodatkowania dochodów spółek, gdzie obowiązek podatkowy wiąże się z dystrybucją zysku. Fundusz to dodatkowe narzędzie, obok pozostałych ulg podatkowych w ramach klasycznego CIT, które zmierza do obniżenia efektywnej stawki CIT w przypadku poczynienia określonych inwestycji. Jest on prostym i atrakcyjnym rozwiązaniem dla podatników, w szczególności dla tych, którzy korzystają z innych ulg podatkowych, a jednocześnie wpisują się w ramy funkcjonowania funduszu.

Ryczałt od dochodów spółek cechuje się jednak mniejszymi rygorami, jeśli chodzi o przeznaczenie zysku, niższe wymogi odnośnie do compliance podatkowego, nie stanowi pomocy publicznej oraz zapewnia niskie i konkurencyjne, efektywne łączne opodatkowanie CIT i PIT względem klasycznych zasad. Jakkolwiek bowiem wykorzystanie zarówno funduszu inwestycyjnego, jak i ryczałtu od dochodów spółek prowadzi do nieopodatkowania reinwestowanych zysków na poziomie podatnika CIT, to jednak w przypadku przeznaczenia dochodów finalnie do podziału (konsumpcji) podatnik zapłaci na zasadach ogólnych odpowiednią stawkę CIT (9 lub 19%), natomiast inwestor (wspólnik) zapłaci od dystrybuowanego zysku 19% PIT, czyli łącznie odpowiednio 26,29 lub 34,39%.

Ryczałt od dochodów spółek zapewnia natomiast, za pomocą określonych odliczeń na poziomie opodatkowania PIT, efektywną łączną stawkę CIT i PIT wynoszącą odpowiednio 20 i 25%, nawet w przypadku dystrybucji zysków. Bardzo często zatem, patrząc z perspektywy inwestora i dwustopniowego opodatkowania dochodu, ryczałt zapewni niższe efektywne opodatkowanie, a więc wyższą rentowność inwestycji.