„Podatek cukrowy” i od „małpek”

Zostały wprowadzone ustawą z 14.02.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów[1], której deklarowanym celem jest wykorzystanie polityki fiskalnej jako narzędzia służącego właśnie promocji prozdrowotnych wyborów konsumentów.

Opłata od środków spożywczych

Zmianie uległy m.in. przepisy ustawy o zdrowiu publicznym[2] (dalej uzp), do której dodano rozdz. 3a „Opłata od środków spożywczych”. Opłacie tej podlega[3] wprowadzanie na rynek krajowy napojów z dodatkiem:

• cukrów będących mono- lub disacharydami oraz środków spożywczych zawierających te substancje, a także substancji słodzących,
• kofeiny lub tauryny.

Substancje słodzące, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności[4], to substancje stosowane do nadania środkom spożywczym słodkiego smaku lub stosowane w słodzikach stołowych.

Kofeina i tauryna są składnikami dodawanymi przede wszystkim do napojów energetyzujących.

Wprowadzenie na rynek krajowy to:

• sprzedaż napojów do pierwszego punktu, w którym jest prowadzona sprzedaż detaliczna, oraz
• sprzedaż detaliczna napojów.

Za napój uważa się wyrób w postaci napoju oraz syrop będący środkiem spożywczym, ujęty w PKWiU w klasach 10.32 i 10.89 oraz w dziale 11, w którego składzie znajduje się co najmniej jedna z ww. substancji, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie, czyli niedodawanych. Są to: „soki z owoców i warzyw”, „pozostałe artykuły spożywcze, gdzie indziej niesklasyfikowane” oraz „napoje”.

Przepisy zawierają wiele wyłączeń. Opłacie nie podlegają[5]:

• wyroby medyczne w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 38 ustawy o wyrobach medycznych[6],
• suplementy diety w rozumieniu art. 3 ust. 3 pkt 39 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia[7] (środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych bądź innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny),
• żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, preparaty do początkowego i dalszego żywienia niemowląt,
• wyroby akcyzowe w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy akcyzowej (chodzi o wyroby alkoholowe wymienione w zał. nr 1 do tej ustawy),
• napoje, w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu surowcowego oraz zawartość cukrów jest mniejsza lub równa 5 g w przeliczeniu na 100 ml napoju (tj. napoje, które spełniają oba te warunki jednocześnie),
• napoje będące roztworami węglowodanowo-elektrolitowymi (czyli napoje izotoniczne), w których zawartość cukrów jest mniejsza lub równa 5 g w przeliczeniu na 100 ml napoju,
• wyroby, w których na pierwszym miejscu w wykazie składników znajduje się mleko albo jego przetwory, niezależnie od ich sklasyfikowania w PKWiU.

Wysokość opłaty zróżnicowano, ustalając progi zawartości cukrów w 100 ml produktu[8]. Składają się na nią:

• 0,50 zł – za zawartość cukrów w ilości równej lub mniejszej niż 5 g w 100 ml napoju lub za zawartość w jakiejkolwiek ilości co najmniej jednej substancji słodzącej,
• 0,05 zł – za każdy gram cukrów powyżej 5 g w 100 ml napoju w przeliczeniu na litr napoju.

Napoje zawierające dodatek kofeiny lub tauryny są objęte opłatą w wysokości 0,10 zł w przeliczeniu na litr napoju.

Do obliczenia opłaty zawartość cukrów w 100 ml napoju jest zaokrąglana „w górę” do pełnego grama. Maksymalna wysokość opłaty wynosi 1,2 zł w przeliczeniu na litr napoju. Może mieć zastosowanie, gdy napój zawiera kilka substancji, np. cukier, substancję słodzącą oraz taurynę.

Napoje, w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu surowcowego, lub napoje izotoniczne zawierające powyżej 5 g cukrów w 100 ml napoju są objęte opłatą wyłącznie za każdy gram cukru powyżej 5 g w 100 ml napoju.

Obowiązek zapłaty opłaty powstaje z dniem wprowadzenia napoju na rynek krajowy[9] i ciąży na przedsiębiorcach[10]:

• sprzedających napoje do punktów sprzedaży detalicznej,
• prowadzących sprzedaż detaliczną napojów w przypadku: producenta, podmiotu nabywającego napoje w ramach WDT lub importera napoju,
• zamawiających – gdy skład napoju objętego opłatą stanowi element umowy zawartej przez producenta, a dotyczącej produkcji tego napoju dla zamawiającego.

Płatnicy opłaty są zobowiązani do[11]:

• składania informacji (CUK-1 w postaci elektronicznej, opatrzonej podpisem kwalifikowanym, za pośrednictwem systemu informatycznego MF),
• obliczania opłaty i wpłacania jej na rachunek US w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczy informacja.

W przypadku niewniesienia opłaty w terminie organ właściwy w sprawie opłaty (US właściwy ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę przedsiębiorcy) ustala, w drodze decyzji, opłatę dodatkową w wysokości odpowiadającej 50% kwoty należnej opłaty[12]. Zapis jest jednoznaczny, organ nie ma możliwości manewru.

Dodatkowa opłata nie jest kosztem uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 19e updop i art. 23 ust. 1 pkt 16f updof), co jest spowodowane jej sankcyjnym charakterem.

Opłata oraz dodatkowa opłata sankcyjna w wysokości:

• 96,5% – stanowią przychód NFZ,
• 3,5% – stanowią dochód budżetu państwa.

Do opłat stosuje się odpowiednio przepisy Op[14].

Opłata od „małpek”

W wyniku zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi[15] (dalej uwt) do kategorii opłat za zezwolenie na obrót hurtowy została dodana opłata dotycząca zaopatrywania w napoje alkoholowe o ilości nominalnej napoju nieprzekraczającej 300 ml przedsiębiorców posiadających zezwolenie na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży.

Opłata za ww. zezwolenie wynosi dodatkowo 25 zł za każdy pełny litr 100% alkoholu w tych opakowaniach[16]. Kwotę należnej opłaty pomniejsza się o kwotę opłaty w części naliczonej od zwróconych przez przedsiębiorcę małpek.

Gdy przedsiębiorca posiadający ww. zezwolenie zaopatruje przedsiębiorcę posiadającego jednocześnie zezwolenie na obrót hurtowy i zezwolenie na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży, odprowadza opłatę od wszystkich objętych nią napojów, w które zaopatrzył tego przedsiębiorcę. Na przedsiębiorcy dokonującym zaopatrzenia w napoje alkoholowe, od których zapłacono opłatę, nie ciąży obowiązek jej zapłaty.

Analogicznie jak w przypadku podatku cukrowego[17] przedsiębiorca posiadający zezwolenie jest obowiązany, odrębnie w odniesieniu do każdego zezwolenia, do:

• złożenia elektronicznej informacji[18] (opatrzonej podpisem kwalifikowanym, za pośrednictwem systemu informatycznego MF) naczelnikowi US właściwemu ze względu na swoje miejsce zamieszkania albo siedzibę,
• obliczenia i wniesienia opłaty we właściwej wysokości na rachunek US

do końca miesiąca następującego po zakończeniu półrocza.

W przypadku niedopełnienia ww. obowiązków naczelnik US ustala, w drodze decyzji, dodatkową opłatę w wysokości[19]:

• 2000 zł – dla przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie na handel hurtowy napojów alkoholowych o zawartości poniżej 18% alkoholu,
• 11 250 zł – dla przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie na handel hurtowy napojów alkoholowych o zawartości powyżej 18% alkoholu.

Dodatkowa opłata nie może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 19g updop i art. 23 ust. 1 pkt 16g updof).

Opłata (do której zastosowanie mają przepisy Op) w wysokości:

• 50% – stanowi dochód gmin, na terenie których jest prowadzona sprzedaż napojów alkoholowych,
• 50% – stanowi przychód NFZ.

Polityka fiskalna jako czynnik powodujący poprawę stanu zdrowia społeczeństw budzi wątpliwości. Dostępne dane z krajów, które wprowadziły podobne opodatkowanie (nota bene zdecydowanie bogatszych od Polski), pokazują, że w żadnym z nich podatek od napojów nie przyczynił się do zmniejszenia otyłości i zapadalności na związane z tym choroby. Podkreślić należy wysokie ryzyko – poparte już przykładami z innych krajów, które zdecydowały się na taki podatek – że ten sposób walki z negatywnymi nawykami żywieniowymi może przynieść odwrotny skutek – konsumenci, „poszukując kalorii”, będą zmuszeni do wybierania tańszych produktów, wytworzonych z niższej jakości składników.

A może w niedalekiej przyszłości czeka nas „podatek od świnek”? Wszak wieprzowina jest tłusta i niezdrowa. „Podatek od krówek” (tych fabryk metanu) byłby zaś bardzo proekologiczny.

Może zamiast podnosić obciążenia fiskalne, należałoby stawiać na edukację i promocję zdrowej diety oraz aktywnego trybu życia?

Profiskalny charakter regulacji jest widoczny zwłaszcza w przypadku opodatkowania małpek. Według projektodawcy przepisów badania wskazują, że rodzaj zastosowanego przez producenta opakowania i jego wielkość mają realny wpływ na postrzeganie produktu przez konsumentów i sposób jego konsumpcji. Oby nie był to wpływ na decyzję o zakupie większej ilości alkoholu. Czyżby według ustawodawcy wódka pita z większych opakowań (i, być może, „z musu ekonomicznego”, w większych ilościach) była zdrowsza? Można ponadto powątpiewać w realność osiągnięcia zakładanych wpływów budżetowych. Po 1.01.2021 r. należy się spodziewać drastycznego spadku sprzedaży małpek i wzrostu sprzedaży alkoholi w nieco większych opakowaniach, np. 350 ml.