Pensja wypłacana po śmierci pracownika niekiedy bez PIT

Dla kogo płaca po zmarłym

Z dniem śmierci pracownika (a dokładnie z upływem dnia, w którym zmarł – wyrok SN z 10.06.2014 r., III PK 123/13) stosunek pracy wygasa, a wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy, których zakład pracy nie zdążył mu wypłacić, przekształcają się w prawa majątkowe, przechodząc w równych częściach na małżonka zmarłego i innych członków jego rodziny, spełniających warunki do uzyskania renty rodzinnej (art. 631 Kp, patrz tabela).

W świetle przywołanego orzeczenia SN pojęcie „praw majątkowych przysługujących z racji śmierci pracownika” jest rozumiane szeroko i obejmuje:

• wynagrodzenie w szerokim znaczeniu (pensja zasadnicza, dodatki, premie, wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, np. za chorobę, urlop, zwolnienia od pracy),
• nagrody jubileuszowe i odprawy (z tytułu rozwiązania stosunku pracy, emerytalne i rentowe),
• świadczenia o charakterze deputatowym i ekwiwalenty pieniężne za nie (należności za podróż służbową, ryczałty za używanie prywatnego auta do celów służbowych, własnych narzędzi pracy czy własnej odzieży roboczej),
• odszkodowania (np. za nieprawidłowe zwolnienie z pracy, niewydanie świadectwa pracy, mobbing, nierówne traktowanie w zatrudnieniu), jeśli zatrudniony nabył do nich prawo za życia, pracodawca ich nie zrealizował, a prawo to wynika z przepisów prawa pracy rangi kodeksowej, ustawowej, zakładowej (np. regulamin płac) bądź z umowy o pracę.

Uproszczony tryb

Wskazane prawa majątkowe nie wchodzą w skład spadku po zmarłym. Najbliżsi nabywają je w trybie uproszczonym, bez stwierdzania nabycia spadku – nawet jeśli zostali w testamencie wydziedziczeni (por. wyrok SA w Szczecinie z 6.06.2013 r., III APa 5/13). Regulacja zawarta w art. 631 Kp ustanawia niezależny od dziedziczenia porządek następstwa prawnego w zakresie sukcesji praw majątkowych ze stosunku pracy. Stanowi ona unormowanie odrębne w odniesieniu do ogólnych reguł prawa spadkowego – czytamy w wyroku SN z 10.06.2014 r. (III PK 123/13). W tym przypadku spadkobranie wchodzi w grę, dopiero jeśli pracodawca nie znajdzie żadnej osoby uprawnionej do praw majątkowych. Wystarczy istnienie jednego uprawnionego podmiotu (tj. osoby spełniającej warunki do uzyskania renty rodzinnej), a świadczenie to nie wejdzie do masy spadkowej i wypłacone zostanie tej osobie – wskazała KIS w interpretacji z 11.05.2022 r. (0114-KDIP3-1.4011.173.2022.2.MG).

Pobór zaliczki na podatek

Wypłata praw majątkowych z tytułu śmierci pracownika stanowi przychód z praw majątkowych określony w art. 18 updof. W jego świetle za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw.

Zgodnie z interpretacją IS w Łodzi z 28.01.2016 r. (IPTPB3/4511-263/15-2/AC) przepis ten nie podaje normatywnej definicji przychodów z praw majątkowych i nie stanowi katalogu zamkniętego, na co wskazuje wyrażenie „w szczególności”. Tą kategorią został objęty każdy przychód osiągnięty przez podatnika w związku z posiadaniem przez niego praw o charakterze majątkowym. Skoro zatem małżonce i małoletniemu synowi zmarłego pracownika − w myśl Kp − przysługiwało prawo do otrzymania świadczenia mającego swe źródło w stosunku pracy (prawo majątkowe), to wypłata świadczenia stanowi realizację tego prawa majątkowego, a w konsekwencji powstaje przychód z praw majątkowych.

W myśl art. 41 updof od przychodów z praw majątkowych płatnicy mają obowiązek pobierać 12-proc. zaliczkę na PIT, pomniejszając świadczenie o koszty uzyskania przychodów z art. 22 ust. 9 updof oraz o potrącone przez siebie ew. składki społeczne ze środków ubezpieczonego. Opisane przychody nie wchodzą do podstawy wymiaru składek społecznych, a art. 22 ust. 9 updof nie przewiduje kosztów dla praw majątkowych uzyskanych po śmierci pracownika. W konsekwencji płatnik nalicza i ujmuje z nich jedynie zaliczkę na PIT obliczoną według najniższej stawki oraz wykazuje w informacji PIT-11 (część E wiersz 9 „Prawa autorskie i inne prawa, o których mowa w art. 18 updof”), którą przekazuje podatnikom w terminie do końca lutego kolejnego roku oraz elektronicznie US właściwemu dla miejsca zamieszkania – do końca stycznia następnego roku.

Bez podatku tylko na wniosek uprawnionego

Uprawniony członek rodziny może złożyć byłemu pracodawcy zmarłego sporządzony na piśmie wniosek o niepobranie zaliczek na PIT od ww. przychodów z praw majątkowych, pod warunkiem że łącznie spełni poniższe wymogi:

• dochód z racji praw majątkowych uzyskany od danego płatnika nie przekracza rocznie ilorazu kwoty zmniejszającej podatek i najniższej stawki PIT określonej w skali podatkowej, tj. kwoty 30 tys. zł,
• nie osiąga on innych dochodów, od których zaliczki na PIT pomniejsza się o ulgę miesięczną (np. dochodów z pracy, jeśli złożył zakładowi pracy oświadczenie PIT-2), ani dochodów, od których zaliczki ustala się na mocy art. 44 ust. 3 updof (z działalności gospodarczej opodatkowanej według skali, ustalane co miesiąc).

Beneficjent powinien złożyć stosowny wniosek jak najwcześniej, ponieważ płatnik uwzględnia go najpóźniej od następnego miesiąca po miesiącu jego otrzymania.

Na podobnych zasadach płatnik będzie odstępował od poboru zaliczki na PIT od dochodu osoby, która prawa majątkowe z tytułu śmierci pracownika otrzyma po 31.12.2022 r. Uprawniony będzie mógł złożyć stosowny wniosek na piśmie albo w inny sposób przyjęty u płatnika (art. 31a ust. 1 updof w brzmieniu obowiązującym od 1.01.2023 r.), o ile zgodnie z jego przewidywaniami osiągane przez niego w danym roku kalendarzowym dochody opodatkowane według skali podatkowej nie przekroczą 30 tys. zł.