Opodatkowanie majątku likwidowanej spółki – podatnika CIT
[1] Nadanym ustawą z 28.11.2020 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 2123).
[2] Warto też wskazać inny problem, wynikający z art. 288 § 1 Ksh, stanowiącego, że po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (sprawozdanie likwidacyjne) i po zakończeniu likwidacji, likwidatorzy powinni ogłosić w siedzibie spółki to sprawozdanie i złożyć je sądowi rejestrowemu, z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru. Nasuwa się pytanie, czy uzyskanie kolejnego przychodu (o charakterze podatkowym), a potencjalnie także powstanie zobowiązania publicznoprawnego po stronie spółki nie spowoduje obowiązków wynikających z prawa bilansowego.
Został on nałożony w art. 14a ust. 1 updop (dotyczącym opodatkowania tzw. świadczeń zastępczych, datio in solutum), który w brzmieniu obowiązującym od 1.01.2021 r.[1] stanowi: W przypadku gdy podatnik przez wykonanie świadczenia niepieniężnego reguluje w całości albo w części zobowiązanie, w tym z tytułu zaciągniętej pożyczki (kredytu), dywidendy, umorzenia albo zbycia w celu umorzenia udziałów (akcji), podziału pomiędzy wspólników (akcjonariuszy) majątku likwidowanej spółki albo spółdzielni, przychodem takiego podatnika jest wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego świadczenia. Jeżeli jednak wartość rynkowa świadczenia niepieniężnego jest wyższa niż wysokość zobowiązania uregulowanego tym świadczeniem, przychód ten określa się w wysokości wartości rynkowej świadczenia niepieniężnego. Przepisy art. 14 ust. 1–3 stosuje się odpowiednio.
W stosunku do stanu prawnego obowiązującego w 2020 r. powołany przepis został uzupełniony o zapis dotyczący opodatkowania „podziału pomiędzy wspólników (akcjonariuszy) majątku likwidowanej spółki albo spółdzielni”. Zmiana wynika ze sporów prowadzonych przez podatników z organami podatkowymi, czy wydanie majątku likwidowanej spółki (spółdzielni) w naturze (bez spieniężenia mienia przez likwidowany podmiot) podlegało ww. regulacji. Chociaż orzecznictwo sądowe nie było w tym zakresie jednolite, zdecydowanie przeważała linia orzecznicza uznająca, że wydanie majątku przez likwidowany podmiot nie powoduje powstania u niego przychodu (zob. np. wyrok NSA z 30.07.2020 r., II FSK 867/18, powołujący liczne orzeczenia o takim samym rozstrzygnięciu).
Wobec jednoznacznej zmiany przepisu należy uznać, że od 1.01.2021 r. wydanie majątku niepieniężnego (rzeczy, prawa) przez likwidowaną spółkę (spółdzielnię) tworzy przychód tego podmiotu. Niestety, wobec zmiany stanu prawnego podatnicy nie będą mogli się powoływać na wcześniej zapadłe wyroki.
Nowa treść przepisu spowoduje wznowienie sporów, w jaki sposób podmiot likwidowany ma wypełnić obowiązki podatkowe wynikające z uzyskania przychodu podatkowego. Niewątpliwie powinien on pozostawić środki pieniężne na ew. zapłatę podatku. Samo wykreślenie spółki czy spółdzielni z rejestru powinno zaś nastąpić po wykonaniu przez nią obowiązków podatkowych[2].
Wysokość przychodu
Sposób określania wysokości przychodu u spółki/spółdzielni wydającej majątek likwidacyjny określa przywołany art. 14a ust. 1 updop, stanowiąc, że przychodem podatnika jest „wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego świadczenia”. Jeżeli jednak wartość rynkowa świadczenia niepieniężnego jest wyższa niż wysokość zobowiązania uregulowanego tym świadczeniem, przychód ten określa się w wysokości wartości rynkowej świadczenia niepieniężnego. Odpowiednie zastosowanie mają wówczas art. 14 ust. 1–3 updop.
Określający wysokość przychodu przepis odnosi się do wysokości regulowanego „zobowiązania”. Tymczasem w przypadku czynności likwidacyjnej polegającej na wydaniu udziałowcom (akcjonariuszom) majątku zobowiązanie nie występuje. NSA w wyroku z 17.11.2020 r. (II FSK 1868/18) jednoznacznie stwierdził, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy, na podstawie którego likwidowana spółka ma wydawać składniki jej majątku swoim udziałowcom. Podkreślić należy, że podział majątku likwidowanej spółki między wspólników jest czynnością o innym charakterze niż regulowanie zobowiązań. Przekazując majątek wspólnikowi, spółka realizuje dyspozycję zawartą w art. 286 § 1 i 2 ustawy (…) Kodeks spółek handlowych (…). Podział pozostałego po uregulowaniu zobowiązań majątku spółki pomiędzy jej wspólników następuje na podstawie odpowiednich przepisów Ksh. Nie poprzedza go powstanie zobowiązania spółki wobec wspólnika.
[3] W mojej ocenie, pomimo wewnętrznej sprzeczności przepisu, nie należy oczekiwać pojawienia się linii orzeczniczej uznającej, że skoro wydanie likwidacyjne majątku nie polega na wykonaniu zobowiązania – nie podlega ono art. 14a updop. Jeżeli przepis wprost odnosi się do likwidacji spółki/spółdzielni, to pomimo jego wadliwego zredagowania należy uznać, że opisywana czynność powoduje powstanie przychodu.
Nie jest zatem możliwe ustalenie przychodu przez odwołanie się do wartości „zobowiązania” regulowanego poprzez świadczenie zastępcze. Nowa treść art. 14a updop wymaga jednak odpowiedniego określenia wysokości przychodu[3]. „Odpowiednikiem” zobowiązania w przypadku wydawania majątku likwidacyjnego jest prawo udziałowca (akcjonariusza) do odebrania przypadającej na niego części majątku spółki/spółdzielni. Przychodem jest zatem wartość majątku spółki/spółdzielni, po spłaceniu przez nią zobowiązań, przypadająca na danego udziałowca (akcjonariusza).
Wartość przychodu należy ustalić zgodnie z art. 14 ust. 1–3 updop, tj. przez odniesienie się do cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami, prawami lub usługami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca zbycia albo świadczenia. Jeżeli tak obliczona wartość świadczenia rzeczowego przewyższa kwotę zaspokajanego zobowiązania, przychodem spółki/spółdzielni jest wartość wydawanego majątku.
Jak ustalić koszty uzyskania przychodów
W myśl art. 15 ust. 1i pkt 3 updop w przypadku odpłatnego zbycia rzeczy lub praw otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, a także innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, w związku z którymi, zgodnie z art. 12 ust. 5–6a, został określony przychód, a także w przypadku odpłatnego zbycia rzeczy, praw lub innych świadczeń będących przedmiotem wykonania świadczenia niepieniężnego, o którym mowa w art. 14a, kosztem uzyskania przychodów z ich odpłatnego zbycia, z uwzględnieniem aktualizacji dokonanej zgodnie z odrębnymi przepisami, jest odpowiednio: (…) równowartość wierzytelności (należności) uregulowanej przez wykonanie świadczenia niepieniężnego (w naturze), o którym mowa w art. 14a, pomniejszonej o naliczony w związku z przekazaniem tego świadczenia niepieniężnego podatek od towarów i usług – pomniejszona o sumę odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 16h ust. 1 pkt 1.
Powstaje pytanie, czy przepis ten dotyczy dłużnika (spełniającego świadczenie zastępcze i wykazującego z tego tytułu przychód), czy też wierzyciela (otrzymującego świadczenie zastępcze „w zamian” za swoją wierzytelność i potrącającego koszt w momencie późniejszego zbycia danego majątku). Uważam, że przepis ten dotyczy kosztów przy zbyciu majątku przez podmiot, który go nabył jako świadczenie zastępcze.
Skoro intencją ustawodawcy było zrównanie praw i obowiązków podatników spełniających rzeczowe świadczenie zastępcze oraz spieniężających majątek rzeczowy w celu uzyskania środków na spełnienie świadczenia w formie pieniężnej – nie ma powodu do różnicowania zasad potrącania kosztu. Ponadto treść przepisu odpowiada pozycji gospodarczej wierzyciela – „płacącego” swoją wierzytelnością i w ten sposób nabywającego majątek. Moim zdaniem taka teza wynika również z treści przepisu stanowiącego we wstępnej części o „otrzymaniu” majątku. Pogląd ten potwierdza także interpretacja KIS z 14.03.2017 r. (1462-IPPB5.4510.23.2017.1.AJ).
Z uwagi na brak szczególnego przepisu określającego wysokość kosztów uzyskania przychodów ze zbycia majątku w opisywanym trybie, koszty takie u podatnika uzyskującego przychód na podstawie art. 14a updop powinny być więc ustalone na zasadach ogólnych. Są nimi wydatki na nabycie składników majątku, niezaliczone uprzednio do kosztów uzyskania przychodów, po pomniejszeniu o dokonane odpisy amortyzacyjne (są one zatem ustalane na zasadach właściwych dla ustalania dochodu ze zbycia danej rzeczy lub prawa).
Jeżeli wydatki te przewyższą uzyskany przez spółkę przychód, to w takim przypadku powstanie strata podatkowa – co nie zdejmuje ze spółki/spółdzielni obowiązku wykazania przychodu i potrącenia kosztów jego uzyskania.
| Rodzaj wydawanego składnika majątku | Wysokość kosztów uzyskania przychodów |
| Nieruchomości gruntowe | koszty ich nabycia nie podlegają amortyzacji oraz zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów, stanowią więc taki koszt w momencie uzyskania przychodu na podstawie art. 14a updop |
| Akcje i udziały w spółkach kapitałowych | koszty ich nabycia nie podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów do momentu zbycia walorów, stanowią więc taki koszt w momencie uzyskania przychodu na podstawie art. 14a updop |
| Środki trwałe | koszty ich nabycia podlegają amortyzacji podatkowej, stanowią więc koszt uzyskania przychodów w momencie uzyskania przychodu na podstawie art. 14a updop, ale po pomniejszeniu o odpisy amortyzacyjne obliczone zgodnie z art. 16h ust. 1 pkt 1 updop (tj. również odpisy niestanowiące kosztów podatkowych) |
| Elementy wyposażenia | koszty ich nabycia podlegają bieżącemu zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów, nie stanowią więc kosztu w momencie uzyskania przychodu na podstawie art. 14a updop |
Wykonanie świadczenia niepieniężnego przez spółkę osobową
[4] Na mocy art. 14 ust. 2e i 2f updof.
Zgodnie z art. 14a ust. 2 updop przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w przypadku wykonania świadczenia niepieniężnego przez spółkę niebędącą osobą prawną. Omawiana regulacja dotyczy zatem również świadczeń wykonywanych przez spółki osobowe niebędące podatnikami CIT (wtedy skutek podatkowy jest odnoszony do ich wspólników), a także spółki osobowe będące podatnikami CIT (spółki komandytowo-akcyjne, a od 1.01.2021 r. dodatkowo komandytowe i niektóre jawne). Jej zastosowanie nie budziło do tej pory wątpliwości w zakresie, w jakim przepis odnosił się do zaspokojenia stricte zobowiązań.
S spółka jawna jest dłużnikiem zobowiązania z tytułu pożyczki i odsetek na kwotę 155 tys. zł. Posiada nieruchomość gruntową o wartości 150 tys. zł, zakupioną za 100 tys. zł. Podpisała porozumienie z wierzycielem pożyczkowym, na mocy którego przenosi na pożyczkodawcę własność nieruchomości, co skutkuje wygaśnięciem zobowiązania na kwotę 150 tys. zł. Wydanie nieruchomości nie powoduje obowiązku naliczenia VAT należnego.
Wariant I – spółka jawna nie jest podatnikiem CIT
Wspólnikami są Jan Nowak (udział w zysku w wysokości 40%) oraz N spółka z o.o. (udział w zysku w wysokości 60%).
Z tytułu ww. czynności powstał przychód 150 tys. zł i koszt uzyskania przychodów 100 tys. zł. Ten przychód oraz koszt w częściach wynoszących odpowiednio 40 i 60% są odnoszone do Jana Nowaka[4] i N spółki z o.o.
Wariant II – spółka jawna jest podatnikiem CIT
Z tytułu ww. czynności wykazuje przychód 150 tys. zł i koszt uzyskania przychodów 100 tys. zł.
Likwidacja spółki osobowej
Od 1.01.2021 r. w związku ze zmianą art. 14a ust. 1 updop opodatkowaniu podlega także czynność wydania majątku wspólnikom likwidowanej spółki osobowej (która, jak wskazano wyżej, nie następuje w wykonaniu zobowiązania).
W przypadku likwidacji spółki osobowej będącej podatnikiem CIT w mojej ocenie art. 14a ma analogiczne zastosowanie, jak w przypadku innych podatników CIT. Przychodem jest więc wartość majątku przypadającego na wspólników, a kosztem uzyskania przychodów – koszt nabycia wydawanego majątku. Jeżeli spółka jest podatnikiem CIT, wykazuje własny przychód i koszt podatkowy.
Nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy art. 14a updop i art. 14 ust. 2e i 2f updof mają zastosowanie również w przypadku rozwiązania spółki osobowej będącej podatnikiem CIT bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.
[5] Interpretacja dotyczyła stosowania art. 14 ust. 3 pkt 10 updof.
Organy podatkowe prawdopodobnie uznają, że skutki podatkowe obu wariantów rozwiązania spółki są tożsame. Przemawiają za tym choćby dotychczasowe interpretacje, np. IS w Warszawie z 2.02.2015 r. (IPPB1/415-1286/14-4/KS), potwierdzające, że w przypadku rozwiązania spółki osobowej – zarówno w sytuacji przeprowadzenia likwidacji, jak i bez przeprowadza procesu likwidacji – na gruncie updof skutki podatkowe tych zdarzeń są identyczne (podobnie KIS w interpretacji z 18.10.2018 r., 0114-KDIP3-1.4011.439.2018.1.ES)[5].
Organy będą też zapewne podnosić argument wynikający z wykładni celowościowej, że dla zastosowania art. 14a updop istotny jest fakt ustania bytu prawnego spółki i zaspokojenie jej wspólników majątkiem niepieniężnym, a nie tryb jej rozwiązania.
Nasuwa się również pytanie, czy art. 14a updop ma zastosowanie także, gdy spółka jest transparentna podatkowo. Przemawiałby za tym brak wyłączenia w art. 14a ust. 2 updop – przepis ten obejmuje wszystkie spółki osobowe. Niemniej art. 12 ust. 4 pkt 3a i 3b updop wyłącza z przychodów wspólnika wartość majątku otrzymanego z tytułu likwidacji spółki osobowej niebędącej podatnikiem CIT (analogiczna regulacja w updof dotyczy wspólników – osób fizycznych). Ponadto art. 14a ust. 1 stanowi o wydaniu majątku „likwidowanej spółki albo spółdzielni”. Definicja spółki (art. 4a pkt 21 updop) obejmuje zaś jedynie te spółki osobowe, które są podatnikami CIT.
Nie sposób w tym momencie odpowiedzieć jednoznacznie, jak do tego podejdą organy podatkowe. W mojej ocenie wydanie majątku rzeczowego likwidowanej spółki osobowej niebędącej podatnikiem CIT nie powinno być opodatkowane u wspólników na podstawie art. 14a updop.