Nie każda nagroda zwiększy wynagrodzenie i zasiłek przysługujące za czas choroby

Choć sama nazwa świadczenia o tym nie przesądza, „nagroda” z założenia ma charakter uznaniowy (w odróżnieniu od „premii”). O takim też jej charakterze świadczy fakt, że pracownikowi nie przysługuje roszczenie o jej przyznanie. Gdyby bowiem chodziło o świadczenie nieuznaniowe, pracownik miałby takie roszczenie. Najważniejsze jest jednak, że w regulaminie wynagradzania nie wskazano kryteriów przyznania nagrody. Decyduje o tym pracodawca wg swojego jego uznania.

Gdyby w regulaminie były wskazane kryteria przyznania tego świadczenia, np. odpowiednia frekwencja w pracy, brak kar porządkowych, uzyskanie określonego poziomu sprzedaży, mielibyśmy do czynienia ze świadczeniem o charakterze roszczeniowym. Pracownik, który spełniłby wskazane w regulaminie kryteria, mógłby wówczas skutecznie dochodzić premii przed sądem – po wykazaniu, że spełnił te kryteria. Tymczasem nagrody (uznaniowej), przyznawanej na podstawie swobodnego uznania pracodawcy za szczególny wkład pracy, pracownik może skutecznie dochodzić, dopiero gdy zostanie przyznana przez pracodawcę.

Wątpliwości wynikają z art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, który stanowi, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku.

Należy zauważyć, że w regulaminie wynagradzania prawne znaczenie ma nie tylko to, co w nim jest, lecz także to, czego w nim nie ma.

Jeśli regulamin nie przewiduje obniżania lub pozbawiania jakiegoś składnika wynagrodzenia za czas, gdy pracownik choruje, to trudno uznać, że tak jest. W takim przypadku regulamin dopuszcza przyznanie nagród także w razie nieobecności. Można wyobrazić sobie sytuację, gdy pracownik intensywnie pracuje w danym miesiącu, pod jego koniec kilka dni choruje, a pracodawca przyznaje mu nagrodę. Nieobecność pracownika nie ma znaczenia dla przyznania nagrody. W każdym razie – zgodnie z regulaminem – choroba nie jest powodem, aby ją pomniejszyć lub jej nie przyznać.

W orzecznictwie SN prezentowane jest stanowisko, że nie należy uwzględniać takiego składnika wynagrodzenia w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego. W postanowieniu SN z 22.04.2008 r. (II UK 375/07) czytamy: w wyroku z 11.05.2005 r. (III UK 33/05) (…) SN stwierdził, że do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wlicza się tylko te składniki wynagrodzenia, co do których z przepisów układów zbiorowych lub innych aktów normatywnych dotyczących wynagradzania wynika, że podlegają one zmniejszeniu lub zawieszeniu w okresie pobierania przez pracownika zasiłku chorobowego. Myśl ta została rozwinięta i doprecyzowana w kolejnych orzeczeniach, w których SN stwierdził, że nie można uznać, że przepisy o wynagradzaniu zawierają zasady zmniejszania premii uznaniowej (nagrody) za okres choroby pracownika, jeżeli te zasady nie zostały w tych przepisach w jakikolwiek sposób określone, np. w postaci zmniejszenia procentowego czy kwotowego (por. m.in. wyroki SN z 16.05.2006 r., I UK 291/06, (…) czy z 22.11.2006 r., III UK 98/06, niepublikowany).

Należy zatem raczej szukać w regulaminie wynagradzania postanowień, z których wynika, że pracownik nie zachowuje prawa do nagród w okresie choroby (pobierania zasiłku) albo że są one pomniejszane za ten okres. Wówczas te nagrody wliczałyby się w podstawę wymiaru zasiłku chorobowego.

SN w powołanym postanowieniu zauważył, że celem zasiłku chorobowego jest „wyrównanie” świadczeniem ubezpieczeniowym tych składników wynagrodzenia za pracę, których pracownik nie otrzyma w okresie nieświadczenia pracy wskutek niezdolności do pracy spowodowanej chorobą. Tak więc, jeśli pracownik otrzymuje pewne świadczenia, także pobierając zasiłek chorobowy, to nie mogą one zostać jednocześnie uwzględnione w podstawie wymiaru takiego zasiłku, gdyż ze względu na chorobę pracownik nie utracił do nich prawa. Gdyby natomiast zaliczyć je w takim przypadku do podstawy wymiaru, pracownik skorzystałby w ten sposób, uzyskując „podwójnie” świadczenie.

Należy pamiętać, że w razie sporu z ZUS liczy się też, czy faktycznie nagrody są wypłacane także podczas nieobecności pracownika. Wskazano na to np. w wyroku SN z 6.09.2006 r. (III UK 48/06). Sąd doszedł do wniosku, że przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują ich zmniejszenia za okres pobierania zasiłku chorobowego, co w odniesieniu do nagród oznacza, że można wyłączyć je z podstawy wymiaru zasiłku dopiero po podjęciu decyzji o ich przyznaniu w okresie zasiłkowym oraz faktycznym wypłaceniu obok i niezależnie od uzyskanych świadczeń chorobowych.

Przy braku kryteriów przyznawania nagród trudno z góry przyjąć za pewnik, jak będą one faktycznie przyznawane przez pracodawcę. Jak zauważył SN w wyroku z 3.08.2016 r. (I UK 178/16), w kontekście art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej – także w odniesieniu do premii i nagród – dla ustalenia, czy ten składnik wynagrodzenia podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru zasiłku, należy badać zarówno treść przepisów płacowych, jak i praktykę w ich stosowaniu przez pracodawcę.

Skoro podstawę zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie wypłacone pracownikowi w okresie przyjmowanym do ustalenia tej podstawy (czyli w okresie poprzedzającym zachorowanie), to trzeba badać sposób realizacji przez pracodawcę zobowiązań do wypłaty danego składnika wynagrodzenia za czas choroby pracownika, również w okresie poprzedzającym obecną niezdolność do pracy uprawnionego.

Nawet przy braku jakichkolwiek określonych przepisami przesłanek nabycia prawa do nagrody możliwe jest ustalenie w postępowaniu dowodowym, czy niezdolność do pracy spowodowana chorobą rzutowała na prawo pracownika do danego składnika wynagrodzenia. W takim przypadku należy badać, czy podejmując decyzję o przyznaniu i wypłacie nagrody, decydujący o tym podmiot zasięgał informacji o absencji chorobowej pracownika.

O ile można mieć wątpliwości, czy niezdolność do pracy wywołana chorobą była przyczyną zmniejszenia nagrody za ten okres wtedy, gdy w ogóle nie doszło do przyznania świadczenia lub gdy nastąpiło wypłacenie tego składnika wynagrodzenia w niższej wysokości, o tyle sytuacja jest klarowna, gdy mimo absencji chorobowej pracownik otrzymał nagrodę, i to w maksymalnej wysokości, wynikającej z przepisów płacowych. W takim przypadku niewątpliwie niezdolność do pracy spowodowana chorobą nie powodowała zmniejszenia świadczenia (zob. wyrok SN z 20.09.2017 r., I UK 364/16).