Koszty kapitału własnego w rozliczeniu CIT

Podatnicy prowadzący działalność gospodarczą finansują ją zarówno kapitałem własnym, jak i obcym. W przypadku korzystania z cudzego kapitału przedsiębiorcy uprawnieni są do zaliczenia do kosztów podatkowych odsetek, opłat czy prowizji. Korzystanie z kapitału własnego dotychczas nie wiązało się z preferencjami podatkowymi. Na gruncie prawa podatkowego korzystniejsze było zatem finansowanie bieżącej działalności kapitałem obcym niż pozostawianie w spółce dywidendy.

Aby wyeliminować to zróżnicowanie, wprowadzono możliwość wykazania kosztu hipotetycznego oprocentowania kapitału własnego w postaci zatrzymanych zysków lub wniesionych dopłat. Znowelizowane przepisy (art. 15cb updop)[1] mają na celu promowanie działań zmierzających do tworzenia w spółkach będących podatnikami CIT kapitałów z samofinansowania, powstałych z zysku zatrzymanego oraz z dopłat wnoszonych przez wspólników. Rozwiązanie prowadzi do wyrównania podatkowych uprawnień związanych z finansowaniem zewnętrznym w postaci pożyczki oraz z tworzeniem kapitałów samofinansowania.

Z preferencji podatkowej mogą korzystać spółki, co oznacza, że kosztu hipotetycznych odsetek od kapitału własnego nie mogą wykazać inne podmioty, np. spółdzielnie. Spółki mają możliwość ujęcia kosztu odpowiadającego iloczynowi stopy referencyjnej NBP, obowiązującej w ostatnim dniu roboczym roku poprzedzającego rok podatkowy, powiększonej o jeden punkt procentowy oraz kwoty dopłaty wniesionej do spółki w trybie i na zasadach określonych w Ksh, bądź zysku przekazanego na kapitał rezerwowy lub zapasowy spółki.

Koszt podatkowy, jaki spółka może wykazać w związku z zatrzymaniem zysku i/lub otrzymaniem dopłaty, nie spełnia ogólnej definicji kosztu uzyskania przychodów z art. 15 ust. 1 updop. Nie jest to koszt poniesiony w celu uzyskania przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. To na podstawie szczególnego przepisu prawa podatkowego spółka może pomniejszyć swoje zobowiązanie podatkowe, chociaż nie dochodzi do uszczuplenia jej majątku.

W księgach rachunkowych spółki nie wykazują kosztu z tego tytułu. Koszty kapitału własnego są ujmowane na kontach pozabilansowych i „statystycznie” doliczane do pozostałych kosztów podatnika. Nie jest to koszt w rozumieniu uor.

Przepisy przejściowe

Znowelizowane przepisy weszły w życie 1.01.2019 r., jednak w 2019 r. podatnicy nie mogli jeszcze wykazać kosztów hipotetycznych odsetek. Spółki, których rok podatkowy jest zgodny z kalendarzowym, nabyły prawo do tej preferencji dopiero w 2020 r., a te, których rok podatkowy jest inny niż kalendarzowy – w roku podatkowym rozpoczętym po 31.12.2019 r.

Przepisy przejściowe[2] wprowadziły możliwość wykazania kosztu podatkowego również w zakresie dopłat wniesionych oraz zysku przekazanego na kapitał rezerwowy lub zapasowy w 2019 r., czyli zysku za 2018 r.

Jednak na potrzeby ujęcia kosztów kapitału własnego przyjmuje się tu fikcję prawną, że dopłata została wniesiona do spółki lub zysk został zatrzymany w 2020 r. Oznacza to, że w 2020 r. spółki miały prawo do wykazania kosztów kapitału własnego w zakresie zysku zatrzymanego za 2 lata – 2018 i 2019.

W interpretacji z 25.09.2019 r. (0111-KDIB1-1.4010.356.2019.1.BS) KIS potwierdziła, że w przypadku przekazania po 31.12.2018 r. na kapitał zapasowy części zysku za 2018 r., rokiem przekazania tej części zysku – stosownie do art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej – będzie rok 2020. Tym samym prawo zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty hipotetycznych odsetek od zysku przekazanego na kapitał zapasowy za 2018 r. będzie przysługiwało nie wcześniej niż po 1.01.2020 r. (analogicznie interpretacja KIS z 29.04.2019 r., 0111-KDIB2-3.4010.30.2019.2.APA).

Potrącenie kosztu

Prawo wykazania kosztu podatkowego w postaci hipotetycznych odsetek przysługuje w roku wniesienia dopłaty bądź podwyższenia kapitału rezerwowego lub zapasowego z zysku oraz w kolejnych dwóch bezpośrednio po sobie następujących latach podatkowych. Ustawodawca nie zastrzega, że podatnik może potrącić koszt dopiero po zakończeniu roku podatkowego. Należy więc przyjąć, że może to zrobić w momencie obliczania zaliczki na CIT za miesiąc, w którym doszło do przekazania zysku na kapitał rezerwowy lub zapasowy albo wniesiono dopłatę[3].

Podatnicy mają prawo do wykazania kosztu kapitału własnego w wysokości odpowiadającej iloczynowi stopy referencyjnej NBP (obowiązującej w ostatnim dniu roboczym roku poprzedzającego rok podatkowy), powiększonej o jeden punkt procentowy, oraz kwoty zatrzymanego zysku i wniesionej dopłaty.

Koszt kapitału własnego = (stopa referencyjna NBP + 1%) × (zatrzymany zysk + wniesiona dopłata).

Maksymalna kwota kosztów kapitału własnego odliczona w roku podatkowym nie może przekroczyć 250 tys. zł.

Ustalając koszty kapitału własnego za 2020 r., należy uwzględnić stopę referencyjną obowiązującą 31.12.2019 r., która wynosiła 1,5%. Oznacza to, że oprocentowanie zatrzymanych zysków oraz wniesionych dopłat wynosi 2,5%. W 2021 r. obowiązuje stopa referencyjna NBP z 31.12.2020 r., która wynosiła 0,1%, a więc oprocentowanie zatrzymanych zysków oraz wniesionych dopłat wynosi w 2021 r. 1,1%.

Ponieważ koszt kapitału własnego może być potrącany w 3 kolejnych latach podatkowych (w roku wniesienia dopłaty/zatrzymania zysku i 2 latach następnych), powstaje wątpliwość, czy na jego wysokość w poszczególnych latach tego 3-letniego okresu mają wpływ zmiany stopy referencyjnej NBP.

Moim zdaniem bardziej zasadne jest przyjęcie wariantu II. Decydując o pozostawieniu w spółce zysku za 2019 r., w drodze uchwały podjętej w 2020 r., zakładano, że będzie ona uprawniona do wykazania kosztu w wysokości 2,5% kwoty zatrzymanego zysku. Prawo to spółka wykonuje w latach 2020–2022. Obniżenie stopy referencyjnej NBP do 0,1% nie powinno negatywnie wpływać na wysokość kosztu podatkowego. Zgodnie z zasadami sprawiedliwości podatkowej, na zasadzie praw nabytych, podatnik powinien zachować prawo do wyższej stawki odsetek.

Przekazanie zysków na kapitał rezerwowy albo zapasowy

Podstawowym warunkiem wykazania kosztu odsetek od kapitału własnego w przypadku zatrzymanych zysków jest przekazanie tych zysków na kapitał rezerwowy lub zapasowy spółki.

KIS w interpretacji z 7.05.2020 r. (0111-KDIB1-1.4010.24.2020.3.ŚS) rozpatrywała sytuację spółki, w której zysk wyłączony od podziału na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników był wykazywany w bilansie w poz. „Zysk z lat ubiegłych” i traktowany jak przekazany na kapitał zapasowy, zwiększając – decyzją wspólników – kapitały własne z przeznaczeniem na finansowanie działalności.

KIS uznała, że skorzystanie z preferencji wymaga przekazania zysku na kapitał rezerwowy lub zapasowy. Skoro zatrzymane zyski wykazywane są w bilansie w poz. „Zysk z lat ubiegłych”, spółka nie ma prawa do wykazania kosztu podatkowego, bo w istocie nie doszło do ich przekazania na kapitał zapasowy.

Jeżeli ustawodawca wprowadził preferencję w zakresie zysków zatrzymanych w spółce, to czy uprawnia do niej również przeznaczenie zysku na podwyższenie kapitału zakładowego? Spółka nie wypłaca wówczas dywidendy wspólnikom, lecz finansuje działalność ze środków własnych. Do takiej sytuacji odniosła się KIS w interpretacji z 12.10.2020 r. (0111-KDIB1-1.4010.267.2020.1.AW). Uchwałą zgromadzenia wspólników utworzono w spółce kapitał zapasowy, a następnie przekazano całość zysku na ten kapitał. W kolejnej uchwale, w trakcie tego samego zgromadzenia, wspólnicy podjęli decyzję o podwyższeniu kapitału zakładowego przez utworzenie nowych udziałów i przekazanie na ich pokrycie środków z kapitału zapasowego.

KIS stwierdziła, że kwota wypłaconego zysku nie została przekazana na kapitał zapasowy, lecz za pośrednictwem kapitału zapasowego trafiła na kapitał zakładowy. Tym samym nie został spełniony warunek ujęcia zysku na kapitale rezerwowym lub zapasowym. Nowelizacja miała umożliwić zaliczenie do kosztów podatkowych hipotetycznych kosztów pozyskania kapitału zewnętrznego, w przypadku gdy źródłem finansowania spółki są dopłaty wnoszone przez wspólników lub tzw. zyski zatrzymane, w celu stworzenia zachęty do akumulacji zysków w spółkach kapitałowych.

Przeznaczenie zysku na podwyższenie kapitału zakładowego to rozdysponowanie go przez utworzenie nowych udziałów. Innymi słowy nie jest to zysk przeznaczony na finansowanie działalności spółki, a na pokrycie udziałów wydanych wspólnikom w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego. W takim przypadku dochodzi do przeznaczenia zysku na finansowanie podwyższenia kapitału zakładowego.

Brak straty bilansowej

Kosztów hipotetycznych odsetek nie mogą wykazać spółki, które otrzymują dopłaty lub zachowują zysk w celu pokrycia straty bilansowej. Jedynie ta część dopłaty lub zatrzymanego zysku, która nie została przeznaczona na pokrycie straty bilansowej, może podlegać uwzględnieniu przy obliczaniu kosztów odsetek od kapitału własnego. Ponieważ w przepisie jest mowa o stracie bilansowej, to zarówno wykazanie straty podatkowej przez podatnika, jak i odliczanie straty podatkowej z lat poprzednich pozostaje bez wpływu na skorzystanie z preferencji.

Przepisy jednoznacznie wykluczają prawo do potrącenia hipotetycznych odsetek, w sytuacji gdy podatnik przeznacza zysk lub dopłatę na pokrycie straty, która już wystąpiła. Wątpliwości pojawiają się jednak w przypadku, gdy spółka w danym roku otrzymuje dopłatę bądź zachowuje zysk, który przekazuje na kapitał rezerwowy albo zapasowy, a następnie wykazuje stratę, która zostaje pokryta z otrzymanej dopłaty lub z zachowanego zysku z lat poprzednich.

Jak wynika z odpowiedzi MF z 8.07.2020 r. (DD5.8201.4.2020.AM) na zapytanie poselskie, w przypadku dopłat i zysków przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej możliwość zaliczenia w koszty hipotetycznych odsetek nie wchodzi w grę. Gdy zatem podatnik najpierw zatrzyma zysk w spółce lub otrzyma dopłatę i potrąci koszt podatkowy, a następnie po upływie roku przeznaczy zysk na pokrycie straty, naruszy warunki preferencji i będzie zmuszony skorygować dokonane odliczenie, przez wykazywanie na bieżąco przychodu w wysokości hipotetycznych odsetek uprzednio zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.

Problem wydaje się dość powszechny. Znaczna część spółek, w związku z możliwością wykazania kosztów odsetek od kapitału własnego, zatrzymała zysk za 2019 r., przekazując go na kapitał rezerwowy lub zapasowy. Jednocześnie stan epidemii spowodowany COVID-19 doprowadził do pojawienia się u nich za 2020 r. straty bilansowej oraz przeznaczenia na jej pokrycie zysków z lat poprzednich.

Oprocentowane tylko zyski podatnika CIT

Prawo do uwzględnienia w kosztach hipotetycznego oprocentowania zatrzymanego w spółce zysku dotyczy wyłącznie zysku wypracowanego przez spółki będące podatnikami CIT. Potwierdziła to KIS w interpretacji z 5.02.2021 r. (0111-KDIB2-1.4010.330.2020.1.AR). Jest to istotne w kontekście przekształceń spółek, a także objęcia od 1.01.2021 r. (względnie od 1.05.2021 r.) przepisami updop wszystkich spółek komandytowych i niektórych jawnych.

Przywołana interpretacja dotyczyła spółki akcyjnej powstałej w maju 2020 r. w wyniku przekształcenia spółki komandytowej. W lipcu 2020 r. zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki podjęło uchwałę o podziale zysku wypracowanego w roku obrotowym 2019 (przez spółkę komandytową) i o przeznaczeniu jego części na kapitał zapasowy spółki akcyjnej.

KIS uznała, że spółka akcyjna nie może wykazać z tego tytułu kosztu odsetek od kapitału własnego. Stała się ona podatnikiem CIT w momencie zmiany formy prawnej ze spółki komandytowej na akcyjną. Przed tym dniem, jako spółka komandytowa, a więc osobowa spółka prawa handlowego nieposiadająca osobowości prawnej, nie podlegała regulacjom updop (nie była podatnikiem CIT). Podatnikami podatku dochodowego byli jej wspólnicy.

Prawo do hipotetycznego oprocentowania zatrzymanego w spółce zysku dotyczy zysku wypracowanego przez podatnika CIT, a zatem spółkę akcyjną, a nie komandytową.

Nic tu nie zmienia fakt sukcesji praw i obowiązków podatkowych w związku z przekształceniem. Do spółki przekształcanej (komandytowej) nie miały zastosowania omawiane regulacje podatkowe. Nie doszło zatem do przeniesienia (sukcesji) na spółkę akcyjną ew. prawa do wynikającej z nich preferencji podatkowej, bo prawo to nie przysługiwało poprzednikowi prawnemu (spółce przekształcanej).

Wnioski płynące z przywołanej interpretacji są kluczowe, jeśli chodzi o możliwość wykazania kosztu z tytułu zysków zatrzymanych przez spółki osobowe, które w 2021 r. stały się podatnikami CIT, tj. spółki komandytowe oraz te spółki jawne, których wspólnikami nie są wyłącznie osoby fizyczne i które nie złożyły w US stosownej informacji. Nie mogą one zaliczyć do kosztów podatkowych hipotetycznych odsetek od zysków wypracowanych w okresie, kiedy nie były podatnikami CIT, a zatrzymanych w 2021 r., tj. w drodze uchwały przeznaczonych na kapitał rezerwowy lub zapasowy.

Utrata prawa do preferencji podatkowej

Kolejnym warunkiem uznania hipotetycznych odsetek za koszty uzyskania przychodów jest, by zwrot dopłaty lub podział i wypłata zysku nastąpiły nie wcześniej niż po upływie 3 lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym ta dopłata została wniesiona do spółki albo podjęto uchwałę o zatrzymaniu zysku w spółce. Jeżeli dopłata zostanie zwrócona/zysk podzielony i wypłacony przed upływem 3-letniego okresu, wartość odpowiadająca odliczonym kosztom kapitału własnego musi być doliczona do przychodów spółki w roku podatkowym, w którym dokonano tego zwrotu/podziału i wypłaty. W razie zwrotu części dopłaty/podziału i wypłaty części zysku przychód podatkowy powstaje proporcjonalnie do tej części kosztów uzyskania przychodów, która odpowiada zwróconej kwocie dopłaty/podzielonej i wypłaconej kwocie zysku.

Prawo do ujęcia hipotetycznych odsetek jako kosztu podatkowego dodatkowo uzależnione jest od istnienia podatnika. Jeżeli spółka, która wykazała koszty odsetek, zostanie przejęta przez inną spółkę w wyniku łączenia bądź podziału albo przekształcona w spółkę niebędącą osobą prawną (niebędącą podatnikiem CIT) przed upływem 3-letniego okresu (licząc od końca roku podatkowego, w którym doszło do wniesienia dopłaty/zatrzymania zysku), na dzień poprzedzający dzień przejęcia albo przekształcenia ustala się przychód w wysokości odpowiadającej odliczonym kosztom uzyskania przychodów.

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania

Możliwość wykazania kosztów odsetek od kapitału własnego jest wyłączona, jeżeli podatnik lub podmiot z nim powiązany dokonał czynności prawnej albo powiązanych czynności prawnych bez uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, głównie w celu wykazania kosztu podatkowego. Tak będzie w przypadku, gdy w wyniku ustaleń między podmiotami w grupie kapitałowej dochodzi do zatrzymania zysku w spółce i przekazania go na kapitał rezerwowy lub zapasowy, a następnie spółka przekazuje środki finansowe pochodzące z zatrzymanego zysku do innej spółki w formie dopłaty, po to aby wykazać koszty odsetek od kapitału własnego. Spółka otrzymująca dopłatę może wnieść ją do kolejnej spółki. Dochodzi w ten sposób do wykazania kosztu hipotetycznych odsetek w kilku podmiotach, chociaż jest to ta sama kwota zatrzymanego zysku z pierwszej spółki.

Za uzasadnione przyczyny ekonomiczne nie uznaje się samego prawa do wykazania kosztu podatkowego, czyli korzyści podatkowej. Spółka ma prawo do potrącenia kosztu, jeżeli przyczyną zatrzymania zysku lub otrzymania dopłaty są inne względy niż korzyść podatkowa (np. zatrzymany zysk bądź wniesiona dopłata mają być przeznaczone na inwestycje w środki trwałe, nowe technologie, koszty związane z wprowadzeniem nowych produktów lub zdobycie nowych rynków zbytu).

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania ma zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1.01.2021 r.[4] Oznacza to, że wykazując koszty podatkowe w 2021 r. i latach następnych, podatnicy będą zobowiązani do wykazania uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, z powodu których zaniechali wypłaty dywidendy albo otrzymali dopłatę do spółki.

Przyznanie spółkom prawa do ujmowania w kosztach uzyskania przychodów hipotetycznych odsetek od zatrzymanych zysków lub otrzymanych dopłat stanowi niewątpliwą zachętę do korzystania z kapitału własnego. O tym, ilu podatników się na to zdecyduje, przesądzi w znacznej mierze wykładnia przepisów. Wyjaśnienia wymaga zwłaszcza, według jakiej stopy referencyjnej NBP należy w latach 2021 i 2022 ustalać wysokość hipotetycznego oprocentowania zatrzymanych zysków z 2018 i 2019 r. Jedynie stosowanie przez 3 lata historycznej stopy referencyjnej NBP może zagwarantować pewność prawa, a tym samym sprawić, że podatnicy będą korzystać z własnego kapitału pochodzącego z zatrzymanych zysków lub z wniesionych dopłat.