Korzystanie z urlopu opiekuńczego a „trzynastka” w jednostkach sfery budżetowej

Wymóg przepracowania minimalnego okresu

Ustawa z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1872, dalej ustawa) określa zasadę dotyczącą przepracowania minimalnego okresu w celu nabycia prawa do trzynastki. Pracownik uzyskuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jeżeli nie przepracował całego roku kalendarzowego, ma prawo do tego świadczenia w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, jednak pod warunkiem że okres ten wynosił co najmniej 6 mies.

Wyjątki od reguły

Przepracowanie krótszego okresu zasadniczo nie pozwala na uzyskanie dodatkowego wynagrodzenia, jednak w art. 2 ust. 3 ustawy przewidziano kilka grup wyjątków. Obejmują one:

• nawiązanie lub rozwiązanie stosunku pracy w związku z sytuacjami wymienionymi w ustawie (np. rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, podjęcie zatrudnienia na podstawie powołania lub wyboru),
• powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowanie do odbycia służby zastępczej,
• wygaśnięcie stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika,
• korzystanie z urlopów wymienionych w art. 2 ust. 3 pkt 6 i 6a ustawy, czyli: urlopu wychowawczego, macierzyńskiego, na warunkach macierzyńskiego, ojcowskiego, rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, a także urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego (w przypadku nauczyciela bądź nauczyciela akademickiego), a od 26.04.2023 r. – również urlopu opiekuńczego.

Zasadnicze pytanie brzmi: czy okres przepracowany w ciągu roku wraz z okresem trwania któregoś z ww. urlopów musi obejmować co najmniej 6 mies., by powstało prawo do trzynastki w wysokości proporcjonalnej do tego okresu?

Przepisy nie pozwalają na przyjęcie takiego ograniczenia. Ustawodawca wskazuje, że w wymienionych w art. 2 ust. 3 ustawy przypadkach „przepracowanie co najmniej 6 mies. warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane”. Suma okresu faktycznie przepracowanego i któregoś z okresów wymienionych powyżej nie musi wynosić co najmniej 6 mies. Taka interpretacja w pełni znajduje uzasadnienie w treści przepisów ustawy.

Nie ma przy tym żadnego dodatkowego warunku związanego z okresem pozostawania w zatrudnieniu czy z okresem trwania danego urlopu. Wystarczającym warunkiem nabycia prawa do trzynastki (oczywiście w wysokości proporcjonalnej) jest:

• przypadający w całym roku kalendarzowym chociażby jeden dzień przepracowany oraz
• przebywanie choć przez jeden dzień np. na urlopie ojcowskim.

Istotna zmiana

W tym kontekście rozszerzenie o urlop opiekuńczy katalogu sytuacji, w których przepracowanie co najmniej pół roku nie jest wymagane, stanowi znaczącą zmianę. Dotychczas wskazane w ustawie urlopy co do zasady były związane z pewną szczególną sytuacją – najczęściej rodzicielską (ew. inną, jeżeli chodzi o nauczycieli). Zawężało to znacznie grupę osób, które korzystały z tego wyjątku i uzyskiwały trzynastkę np. przy 4-miesięcznym pozostawaniu w zatrudnieniu.

Zgodnie z art. 173¹ Kp urlop opiekuńczy przysługuje w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny bądź zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Wymiar urlopu ustalono na 5 dni w roku kalendarzowym. Jest to urlop, który w założeniach powinien być stosunkowo łatwo uzyskiwany przez pracownika. Oczywiście prawo do niego powstaje po spełnieniu pewnych przesłanek, ale pracodawca nie ma praktycznie możliwości nawet weryfikacji oświadczenia pracownika o poważnym problemie zdrowotnym członka rodziny lub osoby, z którą pracownik zamieszkuje (nie ma podstaw domagania się zaświadczenia lekarskiego).

Analizując przepisy dotyczące urlopu opiekuńczego, można postawić tezę, że właściwie każdy pracownik mający rodzinę (członkowie rodziny – w kontekście urlopu opiekuńczego – zostali zdefiniowani w art. 173¹ Kp) lub z kimś zamieszkujący (bez względu na relacje łączące go z tą osobą) może dosyć łatwo uzyskać ten urlop. To zaś oznacza, że każda osoba, która nie będzie spełniała warunku przepracowania co najmniej 6 mies. w jednostce budżetowej, będzie rozważała wykorzystanie chociażby jednego dnia tego urlopu, by uzyskać trzynastkę.

Co prawda urlop jest niepłatny, ale nie trzeba szczególnych wyliczeń, by stwierdzić, że np. przy 5-miesięcznym zatrudnieniu w jednostce budżetowej opłacalne jest zrealizowanie jednego dnia wolnego bez wynagrodzenia, aby uzyskać – mówiąc skrótowo – dodatkowe wynagrodzenie roczne w wymiarze 8,5% wynagrodzenia za ten okres.

Można założyć, że praktycznie w każdym przypadku kilkumiesięcznego zatrudnienia opisana zmiana w przepisach ustawy doprowadzi do konieczności wypłacania trzynastek.