Kiedy pracodawca może doraźnie wysłać pracownika na badania okresowe

Zwykła i skrócona częstotliwość

Pracodawca nie ma prawa dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (art. 229 § 4 Kp). Takie orzeczenie pracownik może otrzymać po wykonaniu badań:

• wstępnych – jako osoba przyjmowana do pracy (art. 229 § 1 pkt 1 Kp),
• kontrolnych – są obowiązkowe, gdy chorował bez przerwy dłużej niż 30 dni (art. 229 § 2 zd. 2 Kp),
• okresowych – są przeprowadzane w zakresie i częstotliwości określonych w zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 607, dalej rozporządzenie MZiOS).

Częstotliwość kierowania na badania okresowe zależy od czynników, na jakie pracownik jest narażony. Mogą to być czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, pyły i inne niebezpieczne. Pracodawca wskazuje odpowiedni rodzaj w skierowaniu na badanie (§ 4 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia MZiOS). Jeśli jest to np. hałas (czynnik fizyczny), to przez pierwsze 3 lata kieruje pracownika na badania co roku, a potem co 3 lata. Z kolei co 2–5 lat wysyła na badania pracownika, który podlega działaniu niekorzystnych czynników psychospołecznych (czynniki inne niebezpieczne), np. stałemu dużemu dopływowi informacji i gotowości do odpowiedzi albo pracy pod presją czasu.

Terminy wynikające z zał. nr 1 do rozporządzenia MZiOS może skrócić lekarz przeprowadzający badanie okresowe, jeśli uzna, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika (§ 2 ust. 2 ww. rozporządzenia). Pracodawca nie musi ich natomiast przestrzegać, gdy:

• istnieje konieczność przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie (art. 55 § 1 Kp),
• u pracownika zostaną stwierdzone objawy powstawania choroby zawodowej (art. 230 § 1 Kp),
• pracownik po wypadku przy pracy lub z diagnozą choroby zawodowej jest niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy, ale nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów emerytalnych (art. 231 Kp w zw. z § 6 pkt 1 rozporządzenia MZiOS).

Zakres badania

Rodzaj czynników występujących na stanowisku pracy danego pracownika decyduje o zakresie badania, jakiemu zostanie on poddany, zgodnie z zał. nr 1 do rozporządzenia MZiOS. W przypadku hałasu będą to badania: lekarskie (realizowane przez lekarza medycyny pracy), otoskopowe i akumetryczne, a także audiometria tonalna (badanie przewodnictwa powietrznego dla częstotliwości 0,5–8 kHz) obligatoryjnie przy hałasie o poziomie LEX8h >= 80 dB. Z kolei przy niekorzystnych czynnikach psychospołecznych na zakres badania złożą się: badanie przez lekarza medycyny pracy, lipidogram i EKG.

Lekarz wykonujący badanie okresowe ma prawo poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne. W zależności od potrzeb może zlecić badania: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne (§ 2 ust. 2 rozporządzenia MZiOS).

Między terminami

Zasadniczo dysponowanie przez pracownika aktualnym orzeczeniem lekarskim, które nie stwierdza żadnych przeciwwskazań do pracy, pozbawia pracodawcę możliwości wysłania go na badania okresowe przed wyznaczonym (w tym skróconym przez lekarza) terminem. Takie orzeczenie zachowuje bowiem aktualność w okresie w nim wskazanym. Jednak przyjmuje się, że w sytuacjach wyjątkowych wolno pracodawcy to uczynić, bo jest odpowiedzialny za bhp (art. 94 pkt 4 Kp). Jeżeli więc zaobserwował, że zachowanie pracownika stanowi zagrożenie dla niego samego lub innych zatrudnionych, ma prawo wystawić skierowanie w trybie doraźnym na badania okresowe.

Takie też stanowisko zajął Główny Inspektorat Pracy (GIP), uzasadniając je możliwą utratą aktualności orzeczenia lekarskiego z powodu pogorszenia się stanu zdrowia pracownika (patrz ramka).