Jak legalnie zatrudnić cudzoziemca podczas epidemii

To najważniejsza zmiana wprowadzona – w ramach kryzysowego pakietu legalizacji zatrudnienia cudzoziemców podczas epidemii koronawirusa – ustawą z 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (DzU poz. 875, dalej tarcza 3.0). Zmodyfikowano dotyczące tej kwestii art. 15z–15z9, art. 15zd i art. 15zzq ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (DzU poz. 374 ze zm., dalej specustawa).

W normalnych okolicznościach (poza pandemią) w Polsce mogą pracować – bez konieczności uzyskiwania zezwolenia – cudzoziemcy będący obywatelami UE/EOG i Szwajcarii, członkowie ich rodzin oraz inni, wymienieni w art. 88 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej upz)[1] oraz w rozporządzeniu w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę[2], czyli m.in. korzystający u nas z różnych form ochrony humanitarnej, zezwolenia na pobyt czasowy, Karty Polaka czy też studiujący.

Na zatrudnienie pozostałych obcokrajowców trzeba uzyskać u wojewody (w wojewódzkim urzędzie pracy) zezwolenie na pracę albo w trybie uproszczonym – zezwolenie na pracę sezonową bądź oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi.

Zezwolenie na pracę sezonową (w ramach podklas działalności określonych w rozporządzeniu w sprawie państw, do których obywateli stosuje się niektóre przepisy dotyczące zezwolenia na pracę sezonową oraz przepisy dotyczące oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi[3]) wydaje starosta na okres do 9 mies. podczas jednego roku kalendarzowego. Na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy (wpisanego do rejestru oświadczeń przez powiatowy urząd pracy, dalej oświadczenie) można natomiast przyjąć Rosjanina, Ukraińca, Białorusina, Armeńczyka, Gruzina lub Mołdawianina do prac niewymienionych w cytowanym rozporządzeniu, na okres do 6 mies. w ciągu 12 kolejnych mies.

Na szczególnych zasadach wojewoda wydaje jeszcze jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę oraz zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji.

Zezwolenia na pracę podczas pandemii

Specustawa przedłuża automatycznie – do upływu 30. dnia następującego po dacie odwołania stanu epidemii – moc wymienionych zezwoleń na pracę i oświadczeń, których okres ważności przypadł lub przypadnie w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, tj. po 13.03.2020 r. Analogiczne rozwiązanie dotyczy przedłużenia zezwolenia na pracę bądź pracę sezonową, które wygasło lub wygaśnie po tej dacie – ono również ulega ustawowemu wydłużeniu do upływu 30. dnia przypadającego po dacie zniesienia stanu epidemii (art. 15zzq ust. 1 specustawy). Wniosek o przedłużenie zezwolenia na pracę należy wówczas złożyć nie wcześniej niż w ciągu 90 dni przed upływem jego ważności i nie później niż w ostatnim dniu trwania automatycznego przedłużenia, a więc najpóźniej 30. dnia następującego po dacie odwołania stanu epidemii (art. 15zzq ust. 2 specustawy).

Gdy praca wskazana w oświadczeniu skończyła się bądź skończy podczas stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, cudzoziemiec może ją wykonywać do upływu 30. dnia następującego po dniu odwołania stanu epidemii, bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę. Jeżeli oświadczenie obejmuje kilka okresów pracy, które minęły bądź miną w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, cudzoziemiec ma prawo ją wykonywać także w czasie, który nie został wskazany jako okres wykonywania pracy. W konsekwencji pracę na podstawie oświadczenia bądź kilku oświadczeń wolno będzie świadczyć dłużej niż dopuszczalne 6 mies. w ciągu kolejnych 12 mies.

Jeśli między 14.03.2020 r. a 30. dniem przypadającym po dacie zniesienia stanu epidemii upłynęły albo upłyną ważność zezwolenia na pracę/pracę sezonową bądź okres pracy określonej w oświadczeniu, a cudzoziemiec nadal wykonuje pracę w zakresie podklas działalności zastrzeżonych dla pracy sezonowej, nie jest wymagane uzyskanie kolejnego zezwolenia, jego przedłużenia bądź wpisu oświadczenia (art. 15z7 specustawy).

Przedłużenie legalności ww. dokumentów następuje automatycznie bez konieczności podejmowania dodatkowych kroków przez obcokrajowca lub pracodawcę ani zgłaszania wniosków, a dalsza legalna praca w dobie pandemii, po wygaśnięciu zezwoleń, nie wymaga kolejnej decyzji administracyjnej czy innej czynności materialno-technicznej.

Uwaga: nowe regulacje nie zwalniają natomiast pracodawców z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę czy oświadczenia, jeśli zamierzają zatrudnić nowego pracownika-cudzoziemca.

Zmiany warunków świadczenia pracy

Ogólnie (poza pandemią) cudzoziemiec musi świadczyć pracę na warunkach określonych w ww. zezwoleniach na pracę czy w oświadczeniu. Przepisy dopuszczają niewielkie modyfikacje w tym zakresie. Stan epidemii wymaga jednak od pracodawców sprawnej restrukturyzacji i reorganizacji personelu, w tym szybkich korekt warunków świadczenia pracy, aby przetrwać kryzys. W konsekwencji od 16.05.2020 r. specustawa pozwala na stosowanie przez pracodawców wielu kryzysowych rozwiązań również w przypadku cudzoziemskich pracobiorców, np.:

• zlecenie im pracy zdalnej, otrzymanie na nich dofinansowań z FGŚP z racji obniżonego wymiaru czasu pracy na podstawie art. 15g specustawy,
• zmianę systemu lub rozkładu ich czasu pracy, nakazanie im nadgodzin, pozostawania w gotowości do pracy poza normalnymi godzinami roboczymi czy realizacji odpoczynku w miejscu przez siebie wskazanym – jeśli są zatrudniani przez pracodawców tzw. infrastruktury krytycznej,
• ograniczenie ich nieprzerwanego odpoczynku, objęcie równoważnym czasem pracy przewidującym przedłużenie dobowego wymiaru czasu maksymalnie do 12 godz. w najwyżej 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym bądź wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia od umownych – jeśli są zatrudniani przez pracodawców, którzy odnotowali co najmniej 15% spadek obrotów w następstwie COVID-19.

Jeżeli w wyniku wdrożenia któregoś ze wskazanych rozwiązań antywirusowych zmienią się warunki wykonywania pracy przez obcokrajowca, określone w zezwoleniu na pracę/pracę sezonową/pobyt czasowy i pracę/pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji bądź w oświadczeniu, nie wymaga to zmiany zezwolenia, uzyskania nowego zezwolenia czy wpisu nowego oświadczenia (dodany – przez tarczę 3.0 – nowy art. 15z5 do specustawy). Nie ma również potrzeby inicjowania w tej sprawie jakichkolwiek postępowań administracyjnych.

Dotyczy to odpowiednio korekty warunków pracy określonej w zezwoleniach na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa bądź w celu mobilności długoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia przedsiębiorstwa, gdy ze wskazanych uprawnień pomocowych skorzystała jednostka przyjmująca obcokrajowca, mająca w Polsce siedzibę.

Dokumenty pobytowe

Zasadniczo cudzoziemiec, który wykonuje w Polsce pracę na podstawie wskazanych zezwoleń na pracę lub oświadczenia, musi mieć również uregulowany status pobytowy, legitymując się dokumentami określonymi w art. 87 ust. 1 pkt 12 upz. Specustawa przewiduje również automatyczne przedłużenie ważności tych dokumentów. Jeśli termin legalnego pobytu cudzoziemca na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy lub wizy krajowej upłynął bądź upłynie podczas stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, ulega on wydłużeniu do upływu 30. dnia następującego po dacie odwołania stanu epidemii z mocy prawa. Zainteresowany nie musi uzyskiwać kolejnej naklejki wizowej w dokumencie podróży ani nowej karty pobytu (art. 15z specustawy).

Do upływu 30. dnia następującego po dacie zniesienia stanu epidemii zachowają również ważność (art. 15z1 specustawy):

• tzw. krótkotrwałe tytuły pobytowe, które wygasły albo wygasną po 13.03.2020 r., tj. wydane w ramach ruchu bezwizowego,
• wizy Schengen organu polskiego bądź innego państwa obszaru Schengen,
• wizy długoterminowe lub dokumenty pobytowe organu innego państwa obszaru Schengen,
• wizy długoterminowe albo dokumenty pobytowe organu innego państwa UE spoza obszaru Schengen, jeśli zgodnie z prawem UE uprawniają one do pobytu na danym terytorium w ramach tzw. mobilności wewnątrzunijnej.

Nie trzeba w tym celu składać żadnych wniosków, uzyskiwać zezwoleń czy dokumentów.

Uwaga: art. 15z1 specustawy, dotyczący legalizacji pobytu krótkoterminowego cudzoziemców, nie oznacza automatycznego wydłużenia trwałości określonych w nim wiz, dokumentów czy ruchu bezwizowego. Stanowi swoisty tytuł legalizacji pobytu. Jeśli jednak w tym okresie obcokrajowiec opuści Polskę, nie będzie mógł powoływać się na wymienione dokumenty przy ponownym wjeździe.

Obywatele UE i ich rodziny

Ogłoszenie w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii nie wpływa negatywnie na status pobytowy obywateli krajów UE/EOG i Szwajcarii, a do końca 2020 r. także Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, oraz ich bliskich, ponieważ nie został on uwarunkowany posiadaniem jakichkolwiek zezwoleń czy dokumentów. Do 3 mies. mogą oni przebywać w Polsce bez konieczności spełniania jakichkolwiek warunków, poza posiadaniem dokumentu podróży (czyli zwykle paszportu), innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, a w przypadku członków rodzin wizy wjazdowej do Polski (chyba że są zwolnieni z obowiązku jej posiadania).

Prawo pobytu powyżej 3 mies. przysługuje takiej osobie, jeśli spełnia w Polsce jeden z warunków:

• jest pracownikiem lub osobą pracującą na własny rachunek,
• ma ubezpieczenie zdrowotne oraz wystarczające środki na utrzymanie siebie i rodziny, tak by nie obciążać pomocy społecznej,
• studiuje lub odbywa szkolenie zawodowe oraz ma ubezpieczenie zdrowotne i wystarczające środki na utrzymanie siebie i członków rodziny, tak by nie obciążać pomocy społecznej; jest małżonkiem obywatela polskiego.

Jeśli pobyt wydłuża się ponad 3 mies., trzeba zarejestrować go w wojewódzkim urzędzie pracy właściwym dla miejsca pobytu (a członek rodziny niebędący obywatelem UE/EOG/Szwajcarii musi uzyskać kartę pobytu członka rodziny obywatela UE).

W normalnych okolicznościach (poza pandemią) wnioski w tych sprawach składa się osobiście, nie później niż w następnym dniu po upływie 3 mies. od dnia wjazdu do Polski. Termin ważności kart pobytu członka rodziny obywatela UE, dokumentów potwierdzających prawo stałego pobytu i kart stałego pobytu członka rodziny obywatela UE, który upłynął w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, przedłuża się do 30. dnia od dnia odwołania stanu epidemii. W tym okresie „ochronnym” nie wydaje się i nie wymienia wskazanych dokumentów (art. 15z6 ust. 1 i 2 specustawy).