Co nowego w rachunkowości - 75

Projekt zmian ustaw o rachunkowości oraz o biegłych rewidentach

W grudniu 2020 r. został opublikowany projekt ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw[1], dotyczący głównie sprawozdań finansowych (sf) sporządzanych przez emitentów papierów wartościowych notowanych na rynkach regulowanych. W myśl przepisów unijnych (tzw. rozporządzenia ESEF)[2] raporty roczne tych jednostek, w tym wchodzące w ich skład sf, mają być sporządzane w formacie XHTML. W przypadku gdy raport emitenta obejmuje skonsolidowane sf sporządzone zgodnie z MSR – wymaga ono oznakowania przy użyciu języka znaczników Inline XBRL[3]. Rozwiązanie to ma na celu zwiększenie przejrzystości, dostępności i porównywalności sf sporządzanych przez spółki giełdowe oraz ułatwienie ich analizy.

Projekt przewiduje zawarcie wprost w uor regulacji ujednolicających format elektroniczny sf wchodzących w skład raportów rocznych emitentów i składanych do KRS. Możliwe będzie zarazem stosowanie formatów ESEF do sf sporządzanych zgodnie z MSR przez jednostki niebędące emitentami, co pozwoli na stosowanie jednolitych formatów w ramach grup kapitałowych, w których część jednostek zależnych to jednostki niebędące emitentami.

Zakłada się również zmianę przepisów dotyczących podpisywania sf. Projektowane przepisy zezwalają na podpisanie sf przez tylko jednego członka wieloosobowego organu zarządzającego, będącego kierownikiem jednostki. Przed złożeniem podpisu osoba ta musiałaby uzyskać od pozostałych członków organu wieloosobowego oświadczenia stwierdzające, że sf spełnia wymagania przewidziane w uor. Podpis będzie składany – jak dotychczas – elektronicznie, natomiast oświadczenia będzie można złożyć również w formie papierowej.

Zarówno podpisanie sf, jak i złożenie oświadczenia rodzi jednakowe skutki w zakresie odpowiedzialności członka organu zarządzającego, który, podpisując sf lub składając oświadczenie, potwierdza, że sf zostało sporządzone zgodnie z wymogami uor. Nowe zasady podpisywania sf mają wyeliminować występujące obecnie w praktyce trudności przy elektronicznym podpisywaniu sf przez członków wieloosobowych organów zarządzających, szczególnie sf organizacji pozarządowych.

Projekt zawiera również propozycje zmian ustawy z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym, dotyczące roli biegłego rewidenta przy badaniu sf sporządzanych w formacie ESEF, a także prowadzenia kontroli zdalnych przez Polską Agencję Nadzoru Audytowego (PANA).

MSSF w prawie UE

Na przyjęcie do porządku prawnego UE w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej (KE) oczekują nowy standard oraz dwa dokumenty nowelizujące standardy.

W porównaniu z poprzednim zestawieniem („Rachunkowość” nr 12/2020, s. 52) przyjęto dwa dokumenty.

W tabeli nie ujęto – wobec opublikowania w DzUrz UE – zmiany MSSF 4 Umowy ubezpieczeniowe, która przesuwa możliwość zwolnienia się niektórych jednostek prowadzących działalność ubezpieczeniową ze stosowania MSSF 9 Instrumenty finansowe – do 1.01.2023 r., czyli do momentu wejścia w życie MSSF 17, nowego standardu poświęconego umowom ubezpieczeniowym[4]. Do porządku prawnego UE przyjęto również dokument nowelizujący kilka standardów w związku z tzw. reformą wskaźników referencyjnych[5].

W poprzednim zestawieniu wskazano także na przyjęcie do porządku prawnego UE nowelizacji MSSF 16 Leasing[6], która wprowadza uproszczenia prezentacji w sf skutków przyznanych leasingobiorcom – z uwagi na pandemię koronawirusa – ułatwień w wykonaniu umów leasingu. IASB opublikowała projekt przedłużenia terminów stosowania tych uproszczeń. Publikacja ostatecznej zmiany standardu jest oczekiwana w marcu 2021 r.

Jak wiadomo, z dniem 1.01.2021 r., Wielka Brytania przestała stosować prawo UE. W odniesieniu do sprawozdawczości finansowej ustalono, że wszystkie MSSF przyjęte do porządku prawnego UE na 31.12.2020 r., stają się automatycznie standardami przyjętymi i obowiązującymi w Wielkiej Brytanii. Natomiast od 1.01.2021 r. w Wielkiej Brytanii obowiązują własne procedury przyjmowania MSSF do jej porządku prawnego. Od 1.01.2021 r. brytyjskie jednostki będą zatem stosować MSSF przyjęte przez ten kraj, zamiast MSSF przyjętych w UE. Informacje o aktualnym statusie prawnym wydanych przez IASB standardów można znaleźć na stronie internetowej brytyjskiej Rady ds. przyjmowania MSSF (UK Endorsement Board, UKEB).

Wymogi MSSF dotyczące kontynuacji działalności

Fundacja MSSF opublikowała materiał edukacyjny[8], który ma wspierać stosowanie postanowień MSSF dotyczących kontynuacji działalności. Materiał ma charakter wytycznych, których celem jest jednolite stosowanie standardów; nie zmieniają one postanowień standardów ani nie zawierają dodatkowych wymogów. Do jego wydania skłoniła autorów obecna sytuacja gospodarcza wywołana pandemią COVID-19, która powoduje, że jednostki w większym stopniu niż dotychczas muszą stosować osąd przy ocenie, czy spełnione jest założenie kontynuacji działalności. Materiał inwentaryzuje postanowienia MSSF dotyczące oceny spełnienia założenia kontynuacji działalności oraz wyjaśnia, w jaki sposób je stosować w obecnej sytuacji.

Uwzględnianie kwestii klimatycznych

Kolejny materiał edukacyjny opublikowany przez Fundację MSSF[9] to dokument poświęcony wymogom MSSF dotyczącym obowiązku jednostek uwzględniania kwestii klimatycznych, jeśli są to informacje istotne z punktu widzenia sf. Zawiera listę przykładowych sytuacji, kiedy jednostka sporządzająca sf powinna rozważyć kwestie klimatyczne w powiązaniu z wymogami poszczególnych standardów (MSR 1, 2, 12, 16, 38, 36, 37, IFRIC 21, MSSF 7, 9, 13, 17).

Połączenia pod wspólną kontrolą – dokument IASB

IASB opublikowała dokument dyskusyjny[10], w którym przedstawia propozycje uregulowań połączeń jednostek pozostających pod wspólną kontrolą. Obecnie wymogi dotyczące wykazania w sf połączeń jednostek określa MSSF 3 Połączenia przedsięwzięć. Standard ten nie reguluje jednak sposobu rozliczania transakcji dokonywanych w ramach tej samej grupy kapitałowej, mimo że jest to praktyka dość powszechna na całym świecie. Stosowane są rozbieżne rozwiązania rachunkowe, co zaburza porównywalność sf sporządzanych zgodnie z MSSF.

Dokument przedstawia wstępne poglądy IASB nt. sposobu uzupełniania luki w standardach, o co interesariusze wnosili od dłuższego czasu. Rada proponuje uzależnienie sposobu rozliczania transakcji od potrzeb odbiorców informacji. Jeżeli transakcja połączenia jednostek pod wspólną kontrolą wpływa na interesy udziałowców spoza grupy, powinna być zapewniona informacja o wartości godziwej możliwych do zidentyfikowania aktywów i zobowiązań jednostki przejmowanej. Byłoby to spójne z podejściem przewidzianym w MSSF 3 dla połączeń jednostek niepowiązanych. We wszystkich innych przypadkach powinno być stosowane rozwiązanie oparte na wartości księgowej, które byłoby jednolite i opisane w standardzie (obecnie w praktyce spotyka się różne techniki oparte na wartości księgowej).

Jak zauważa Hans Hoogervorst, przewodniczący IASB, takie dwutorowe rozwiązanie zapewnia równowagę między potrzebami informacyjnymi interesariuszy a poniesionymi potencjalnie przez jednostki kosztami. Uwagi do propozycji mogą być zgłaszane do 1.09.2021 r.

Międzynarodowe wytyczne ws. rachunkowości organizacji non profit

Obecnie dostępne są dwa zestawy standardów poświęconych sf – MSSF wydawane przez Radę działającą w ramach Fundacji MSSF oraz Międzynarodowe Standardy Rachunkowości Sektora Publicznego (MSRSP) wydawane przez Radę MSRSP działającą pod auspicjami IFAC. Żaden z tych zestawów nie odpowiada potrzebom i specyfice organizacji niezarobkowych (non profit). Humentum – międzynarodowa organizacja zrzeszająca organizacje non profit – we współpracy z brytyjskim Instytutem Finansów Publicznych i Rachunkowości (CIPFA) podjęła inicjatywę IFR4NPO[11] – stworzenia uznanych w skali międzynarodowej wytycznych ws. sprawozdawczości organizacji non profit. Celem projektu jest:

• zwiększenie jakości, przejrzystości i wiarygodności sf organizacji non profit,
• wsparcie organizacji non profit przy dostarczaniu informacji finansowych użytecznych do podejmowania decyzji oraz rozliczania odpowiedzialnych osób w sposób, który zbilansuje potrzeby sporządzających sf i użytkowników sf,
• opracowanie szczególnych zagadnień właściwych dla organizacji non profit, co pozwoli na zwiększenie porównywalności sf.

Wytyczne mają powstać w ciągu 5 lat.

Pierwszym etapem realizacji projektu było opublikowanie w styczniu 2021 r. dokumentu konsultacyjnego[12] podzielonego na 2 części. Pierwsza z nich jest skierowana do szerokiego kręgu odbiorców i dotyczy ogólnych kwestii sprawozdawczości finansowej organizacji non profit.

Organizacje, którym wytyczne mają służyć:

• za cel działalności przyjmują świadczenie usług dla dobra publicznego lub
• przeznaczają wszelkie nadwyżki finansowe na cele działalności statutowej, lub
• uzyskują przychody z dobrowolnych wpłat, lub
• posiadają i wykorzystują aktywa do realizacji celów społecznych.

Jak wskazano w dokumencie konsultacyjnym, interesariusze organizacji non profit potrzebują informacji finansowych, które pozwolą im ocenić, czy organizacje te realizują cele w sposób maksymalizujący gospodarność, efektywność i skuteczność przy użytkowaniu powierzonych im zasobów oraz wykazują dbałość o długoterminową stabilizację finansową. Zdaniem autorów dokumentu informacje pochodzące z rachunkowości, w której stosuje się zasadę memoriału, pozwolą na osiągnięcie tych celów. Proponuje się zatem, aby wytyczne do sporządzania sf organizacji non profit bazowały na zasadzie memoriału. W pierwszej kolejności będą one oparte na MSSF dla MŚP, a do zagadnień istotnych dla organizacji non profit – w wytycznych wykorzystany zostanie pełen zestaw MSSF, MSRSP lub dostępnych standardów krajowych.

Druga część dokumentu dotyczy szczegółowych kwestii sprawozdawczości finansowej, specyficznych dla organizacji non profit, i jest skierowana do osób odpowiedzialnych za sporządzanie sf, ich badanie oraz korzystających z danych w nich zawartych. Zidentyfikowane dotychczas i opisane zagadnienia dotyczą:

• pojęcia jednostki sprawozdawczej,
• ewidencji zasobów wpływających do organizacji,
• ewidencji zasobów rozchodowanych przez organizację,
• ewidencji aktywów finansowych i niefinansowych,
• prezentacji, zakresu i zawartości sf.

Dokument wskazuje, dlaczego poszczególne kwestie są istotne dla organizacji non profit, a także przedstawia ujęcie księgowe przyjęte w standardach dostępnych na poziomie krajowym i międzynarodowym. Zawiera również wstępne propozycje uregulowania przedstawionych zagadnień.

Termin konsultacji pierwszej części dokumentu upływa 30.07.2021 r., natomiast uwagi do drugiej można zgłaszać do 24.09.2021 r. Publikacja projektu wytycznych jest planowana na połowę 2023 r. Wytyczne wraz z materiałem towarzyszącym, w tym edukacyjnym, mają zostać wydane w połowie 2025 r.

Ustalanie wartości rynkowej w dobie pandemii

Międzynarodowa Rada Standardów Wyceny[13] (International Valuation Standards Council, IVSC) opublikowała dokument[14], w którym przedstawia wyzwania, jakie w czasie pandemii COVID-19 rodzą dostępne informacje pochodzące z rynku. Pandemia koronawirusa jest przyczyną znaczącej niepewności na wszystkich rynkach. Stawia to liczne wyzwania rzeczoznawcom, których zadaniem jest ustalenie wartości rynkowej wobec np. braku porównywalnej informacji rynkowej uwzgledniającej sytuację w okresie pandemii; nieprzydatności historycznych informacji rynkowych; wątpliwości, czy w czasie pandemii strony transakcji były dobrze poinformowane, działały ostrożnie i bez przymusu, a także czy dokonywane obecnie na rynku transakcje nie stanowią transakcji bliskich transakcjom likwidacyjnym i czy wartość rynkowa zapewnia w obecnej sytuacji wystarczającą „ostrożność” przy wycenie składników aktywów.

Przedstawiając wskazane dylematy, Rada prosi o dzielenie się własnymi doświadczeniami przy ustalaniu wartości rynkowej w obecnej sytuacji gospodarczej oraz wskazanie, jakie wytyczne do standardów wyceny byłyby pomocne osobom zajmującym się wyceną.

Europejskie standardy raportowania niefinansowego – prace przygotowawcze

KE planuje przedstawienie, prawdopodobnie w kwietniu 2021 r., propozycji nowelizacji unijnych przepisów dotyczących raportowania niefinansowego[15]. Zobowiązuje ją do tego tzw. Europejski Zielony Ład (European Green Deal)[16]. Mimo że projekt zmiany przepisów nie został jeszcze opublikowany, KE zleciła Europejskiej Grupie Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) podjęcie prac przygotowawczych zmierzających do opracowania jednolitych w UE standardów raportowania niefinansowego. Jest to jedno z zagadnień rozważanych w ramach rewizji przepisów UE, poświęconych raportowaniu danych niefinansowych. KE poprosiła EFRAG o rekomendacje dotyczące zakresu, zawartości i struktury nowych standardów, a także procedury ich ustanawiania. Jednocześnie podkreśliła konieczność polegania na już istniejących międzynarodowych, dobrowolnie stosowanych zestawach standardów raportowania nt. zrównoważonego rozwoju.

EFRAG, we współpracy z powołaną w tym celu grupą roboczą, dokonała w pierwszym etapie prac oceny istniejących standardów. Dyskutowane zagadnienia dotyczyły ogólnych założeń systemu stanowienia standardów, w tym ich relacji do istniejących standardów, struktury zestawu standardów, relacji raportów niefinansowych i finansowych sporządzanych przez jednostkę, obszarów tematycznych raportowania, priorytetów w ramach planowanych prac.

Konsultacje będą stanowić postawę rekomendacji dla KE i prawdopodobnie zostaną wzięte pod uwagę przy opracowaniu planowanej inicjatywy legislacyjnej. Przebieg prac EFRAG poświęconych raportowaniu niefinansowemu można śledzić na bieżąco na stronie internetowej tej organizacji[17].