Co nowego w rachunkowości - 72

Estoński CIT a rachunkowość

Od 1.01.2021 r. określone grupy podatników podatku dochodowego od osób prawnych będą mogły wybrać opodatkowanie tzw. estońskim CIT[1]. Rozwiązanie to pozwala na odroczenie zapłaty podatku do czasu wypłaty dywidendy wspólnikom oraz uproszczenie rozliczeń podatkowych przez oparcie ich na rachunkowości prowadzonej zgodnie z przepisami o rachunkowości, bez konieczności odrębnego rejestrowania przychodów podatkowych oraz kosztów uzyskania przychodów (z uwzględnieniem stosownych korekt).

Celem proponowanych regulacji jest zachęcenie spółek do inwestycji. Przepisy przewidują również alternatywną ścieżkę dla spółek, które zdecydowałyby się na inwestycje i chciałyby uzyskać w związku z tym preferencje podatkowe. Chodzi o specjalny fundusz (rachunek) inwestycyjny, na który można dokonywać odpisów zaliczanych do kosztów uzyskania przychodów. W ten sposób osiągnięty zostanie podobny cel ekonomiczny jak przy estońskim CIT, jednak przy zachowaniu „klasycznych” rozliczeń CIT.

Z punktu widzenia księgowego jednostka decydująca się na przyjęcie estońskiego CIT będzie musiała zapewnić wyodrębnienie w księgach rachunkowych informacji potrzebnych m.in. do dokonania korekt na „wejściu” do estońskiego CIT oraz rozliczeń w momencie „wyjścia” z niego, ewidencji wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą czy nieujawnionych operacji gospodarczych. Księgi rachunkowe mają również zapewnić odpowiednie informacje o zyskach wypracowanych i stratach poniesionych przed przyjęciem estońskiego CIT oraz w trakcie opodatkowania tym podatkiem. Prezentacja kapitału własnego w sprawozdaniu finansowym będzie zatem bardziej szczegółowa ze względu na konieczność uwzględnienia wskazanych wymogów.

Nieodzowna będzie również ewidencja tzw. ukrytych zysków, przez które rozumie się świadczenia wykonane w związku z prawem do udziału w zysku (inne niż podzielony zysk) na rzecz udziałowca, akcjonariusza lub podmiotu powiązanego z podatnikiem, udziałowcem lub akcjonariuszem (ukryte zyski są opodatkowane w momencie ich wystąpienia). Ustawa przewiduje również nowelizację uor, na mocy której spółki, które wybiorą opodatkowanie estońskim CIT, informacje o dochodach z tytułu ukrytych zysków będą ujawniać w informacji dodatkowej, w części „Dodatkowe informacje i objaśnienia”.

MSSF w prawie UE

Na przyjęcie do porządku prawnego UE w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej (KE) oczekują: nowy standard oraz 4 dokumenty nowelizujące standardy.

W porównaniu z poprzednim zestawieniem („Rachunkowość” nr 9/2020 s. 46) przyjęto jeden dokument i pojawił się jeden nowy. Odroczony został termin wejścia w życie dokumentu nowelizującego MSR 1, wykazanego w tabeli – do 1.01.2023 r.

W tabeli nie ujęto – wobec przyjęcia i opublikowania w DzUrz UE – nowelizacji MSSF 16 Leasing[2], której celem jest uproszczenie prezentacji w sprawozdaniach finansowych skutków oferowanych leasingobiorcom, z uwagi na pandemię koronawirusa, ułatwień w wykonaniu umów leasingu. Szerzej o tej zmianie pisaliśmy w poprzednich „Aktualnościach”.

Nowym dokumentem w tabeli jest nowelizacja kilku standardów spowodowana tzw. reformą wskaźników referencyjnych. Celem zmian jest pomoc w przedstawieniu użytecznych dla inwestorów informacji o zastąpieniu jednego wskaźnika referencyjnego innym i o ich wpływie na sprawozdania finansowe. Zmiany dotyczą: ujęcia skutków zmian w umownych przepływach pieniężnych, wpływu na rachunkowość zabezpieczeń oraz ujawnień związanych ze zmianą wskaźników referencyjnych. Zmiany wchodzą w życie 1.01.2021 r.

Nowy przewodniczący IASB

Rada Powierników Fundacji MSSF wybrała nowego przewodniczącego Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB). Począwszy od lipca 2021 r. Andreas Barckow (Niemiec) zastąpi na tym stanowisku Hansa Hoogervorsta (Holendra), którego 5-letnia kadencja wygasa w czerwcu 2021 r. A. Barckow od 2015 r. pełni funkcję Przewodniczącego Niemieckiego Komitetu Standardów Rachunkowości, a także członka Rady EFRAG (Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej). Od lat jest zaangażowany w tworzenie MSSF m.in. przez uczestnictwo w grupach roboczych i ciałach doradczych działających przy IASB i Fundacji MSSF. Jak informuje Fundacja MSSF, w procesie wyboru Rada Powierników zwróciła się do mniej więcej 500 organizacji na całym świecie o zgłoszenie kandydatów. Zgłoszono ponad 200 kandydatów z 29 krajów[3].

Konsultacje nt. standardów raportowania niefinansowego

Rada Powierników Fundacji MSSF opublikowała dokument konsultacyjny[4], którego celem jest zebranie informacji o zapotrzebowaniu na globalne standardy raportowania niefinansowego oraz poznanie opinii interesariuszy nt. tego, jaką rolę w wydawaniu takich standardów miałaby odgrywać Fundacja MSSF.

Fundację powołano w celu stanowienia międzynarodowych, globalnie uznanych standardów sprawozdawczości finansowej. Rolą Rady Powierników jest określanie strategicznych kierunków rozwoju Fundacji i nadzór nad IASB, która wydaje MSSF. Biorąc jednak pod uwagę wzrost zainteresowania kwestiami środowiskowymi, społecznymi i ładu korporacyjnego (environmental, social and governance (ESG) matters), a także powtarzające się postulaty, aby raportowanie informacji na ich temat było w skali międzynarodowej standaryzowane – Powiernicy zdecydowali się na przeprowadzenie opisywanych konsultacji, zwłaszcza że kwestie ESG są coraz ważniejsze dla funkcjonowania rynków kapitałowych i finansowych.

W dokumencie konsultacyjnym przedstawiono potencjalne rozwiązania odnośnie do zaangażowania Fundacji MSSF w tworzenie globalnych standardów sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju[5] (sustainability reporting). Jednym z nich jest utworzenie pod auspicjami Fundacji odrębnej Rady (obok IASB), która zajmowałaby się opracowaniem standardów raportowania nt. zrównoważonego rozwoju. Korzyścią tego rozwiązania byłaby możliwość wykorzystania dotychczasowych doświadczeń Fundacji w zakresie wydawania standardów i nadzoru nad tym procesem. W początkowej fazie nowa Rada zajęłaby się kwestiami związanymi z klimatem. Inne przedstawione w dokumencie opcje to zachowanie stanu dotychczasowego i ograniczenie działań Fundacji do roli mediatora, którego zadaniem byłaby współpraca przy ujednoliceniu istniejących standardów, z tym, że – jak wskazano – niesie to ryzyko jeszcze większych komplikacji tego zagadnienia.

Powiernicy skłaniają się wstępnie do przyjęcia pierwszej opcji (utworzenia Rady ds. Standardów Zrównoważonego Rozwoju w ramach Fundacji). Jednocześnie wskazują na następujące warunki, których spełnienie musiałoby być zapewnione, aby tę opcję wdrożyć:

• wystarczające poparcie dla tej inicjatywy ze strony władz publicznych, regulatorów oraz interesariuszy (w tym inwestorzy i jednostki raportujące) działających na kluczowych rynkach,
• współpraca z regionalnymi organizacjami, które opracowały obecne standardy z zakresu zrównoważonego rozwoju, zapewniająca spójność standardów na poziomie globalnym i ograniczenie stopnia skomplikowania tego typu sprawozdawczości,
• zapewnienie odpowiedniej struktury zarządzania i nadzoru nad procesem tworzenia standardów,
• osiągniecie odpowiedniego poziomu wiedzy merytorycznej przez Powierników, nową radę oraz jej personel,
• zapewnienie odrębnego sfinansowania tej inicjatywy,
• zapewnienie odpowiedniej struktury i kultury organizacyjnej, która umożliwi zbudowanie efektów synergii ze sprawozdawczością finansową,
• zapewnienie, że obecna misja i zasoby Fundacji nie będą zagrożone.

Konsultacje trwają do 31.12.2020 r. Oprócz dokumentu dyskusyjnego dostępne są dodatkowe materiały, w tym webinaria poświęcone projektowi.

Wezwanie do utworzenia Rady ds. Standardów Zrównoważonego Rozwoju

Ogłoszenie przez Radę Powierników Fundacji MSSF przedstawionych wyżej propozycji zbiegło się w czasie z propozycją Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC) utworzenia – obok IASB – nowej Rady ds. Standardów Zrównoważonego Rozwoju[6]. Zdaniem IFAC nadszedł czas na wypracowanie globalnego rozwiązania – w odpowiedzi na zapotrzebowanie inwestorów, decydentów i innych interesariuszy – zapewniającego porównywalne, wiarygodne i możliwe do weryfikacji informacje o budowaniu trwałej wartości, zrównoważonym rozwoju i innych pojawiających się zagadnieniach.

IFAC uważa, że wiele obecnie podejmowanych inicjatyw dotyczących raportowania niefinansowego i zrównoważonego rozwoju powinno być kontynuowanych i w duchu współpracy ostatecznie doprowadzonych do globalnego rozwiązania. Takim rozwiązaniem byłoby utworzenie nowej rady w ramach Fundacji MSSF i wykorzystanie istniejących struktur organizacyjnych o charakterze nadzorczym, takich jak Rada Powierników czy Rada Monitorująca. IASB nadal zajmowałaby się standardami sprawozdawczości finansowej, jednak potrzebne byłyby mechanizmy koordynacji.

Podobnie jak Fundacja MSSF, IFAC podkreśla konieczność poparcia takiego rozwiązania przez interesariuszy, a także zapewnienia odpowiedniego finansowania. Nowa Rada miałaby współpracować nie tylko z krajami, które obecnie stosują MSSF, lecz także z pozostałymi, aby propagować jak najszersze stosowanie globalnych standardów. IFAC proponuje podejście etapowe oraz przyjęcie – jako punktu wyjścia – już dostępnych rozwiązań opracowanych przez różne instytucje. Po stworzeniu globalnego zestawu standardów powinny nastąpić dalsze działania dostosowawcze, pozwalające na uwzględnienie aspektów zrównoważonego rozwoju i sprawozdawczości w takich dziedzinach, jak: ład korporacyjny, rozwój kompetencji księgowych i audytorów, większe wykorzystanie cyfryzacji, uwzględnienie nowych standardów w różnego rodzaju rankingach, zapewnienie weryfikacji raportów o zrównoważonym rozwoju, a także publikowanie większej liczby informacji z tego obszaru przez sektor publiczny.

Propozycje wskaźników ESG

Światowe Forum Ekonomiczne (World Economic Forum) opublikowało raport[7], opracowany we współpracy w czterema największymi firmami konsultingowymi, w którym proponuje kompleksowy zestaw wskaźników ilustrujących zakres, w jakim przedsiębiorstwo działa zgodnie z zasadą budowy zrównoważonej wartości (sustainable value creation). Wskaźniki mają umożliwić przedsiębiorstwom raportowanie zgodnie z istniejącymi standardami oraz przedstawienie sposobu, w jaki ich działalność wpływa na kwestie środowiskowe, społeczne i ładu korporacyjnego oraz przyczynia się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.

Raport ma na celu przyczynienie się do zwiększenia spójności i porównywalności informacji niefinansowych z zakresu zrównoważonego rozwoju publikowanych przez przedsiębiorstwa z całego świata. Projekt, w wyniku którego powstał raport, przeprowadzony został we współpracy z Międzynarodową Radą Biznesu (International Business Council, IBC). Uwzględnia wyniki szerokich konsultacji z jednostkami raportującymi informacje o kwestiach związanych ze zrównoważonym rozwojem (ok. 140 firm z całego świata współpracujących z IBC popiera te działania i zamierza zastosować proponowane wskaźniki w swojej sprawozdawczości).

Propozycja wpisuje się w działania na rzecz rozwoju tzw. kapitalizmu interesariuszy (stakeholder capitalism), którego założeniem jest działanie firm w celu budowania trwałej wartości w sposób uwzględniający potrzeby wszystkich interesariuszy (klientów, dostawców, pracowników, udziałowców, lokalne społeczności), a nie jedynie w celu maksymalizacji zysków i wartości firmy dla jej właścicieli.

Materiały do prowadzenia szkoleń nt. IPSAS

IFAC opracowała kompleksowy zestaw materiałów szkoleniowych nt. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Sektora Publicznego (IPSAS). Mogą one być wykorzystane do niekomercyjnego prowadzenia szkoleń lub na użytek własny. Materiały, zawierające również wskazówki dla wykładowców, odpowiadają 5-dniowemu kursowi, który pozwala zapoznać się z całym zestawem obecnie obwiązujących standardów.

Publikacja jest skierowana głównie do krajów, w których obecnie, w sektorze publicznym, prowadzona jest jedynie rachunkowość kasowa i które zamierzają wprowadzić rachunkowość memoriałową na podstawie IPSAS, stanowiących z kolei mutację MSR dostosowaną do potrzeb i możliwości jednostek sektora publicznego. Materiały te są również pożyteczne dla osób, które są zaznajomione z rachunkowością memoriałową, natomiast chciałyby poznać zasady przewidziane w IPSAS. W Polsce obecnie IPSAS nie są stosowane na poziomie UE. Trwają jednak prace dotyczące ew. przyjęcia standardów europejskich, na podstawie IPSAS, które miałyby być stosowane przez jednostki sektora publicznego w UE. Pełny zestaw materiałów jest dostępny na stronie internetowej IFAC[8].

Wartości niematerialne w sprawozdawczości finansowej MŚP

Europejska Federacja Księgowych i Audytorów Małych i Średnich Przedsiębiorstw (European Federation of Accountants and Auditors for SMEs, EFAA) opublikowała raport zawierający wyniki badania poświęconego harmonizacji zasad rachunkowości stosowanych przez europejskie MŚP do wartości niematerialnych (WN)[9]. Wskazano w nim, że WN są istotnym czynnikiem budującym wartość jednostki. W przypadku spółek europejskich stosujących MSSF (zwykle są to emitenci papierów wartościowych) obszar WN jest szczegółowo uregulowany. Wciąż jednak duża część WN, w tym wewnętrznie wytworzonych, nie jest ujmowana w aktywach bilansów sporządzonych zgodnie z MSSF. Na ten temat toczą się obecnie liczne dyskusje.

Jeśli chodzi o unijną dyrektywę o rachunkowości, to nie zawiera ona szczegółowych regulacji w tym zakresie, ograniczając się właściwie do pewnych postanowień dotyczących wartości firmy. Mniejsze jednostki bazują zatem głównie na przepisach krajowych dotyczących WN, a te regulacje są bardzo różne. EFAA przeprowadziła w 11 krajach badanie[10] oparte na kwestionariuszu skierowanym do organizacji członkowskich. Jego celem było poznanie regulacji w zakresie rachunkowości WN stosowanych przez MŚP w poszczególnych państwach, porównanie tych rozwiązań, a także ustalenie, czy w badanych krajach istnieją zachęty (np. wynikające z prawa podatkowego lub z zasad dotowania rządowego) do nabywania i wyceny WN. Spośród 11 ankietowanych krajów 2 (Albania i Kosowo) stosują MSSF dla MŚP, pozostałe stosują do WN rozwiązania krajowe, które mogą być uwarunkowane czynnikami historycznymi, prawnymi i kulturowymi.

Z raportu wynika, że kraje stosują podobne zasady wyceny nabytych WN, np. patenty, licencje i wartość firmy, choć istniały pewne różnice (są kraje, które zezwalały na wycenę w wartości godziwej zamiast w cenie nabycia).

Większe zróżnicowanie dotyczyło kosztów prac rozwojowych. W większości krajów zastosowano jednolite podejście, bez względu na wielkość jednostek, wymagając od wszystkich jednostek ujmowania kosztów prac rozwojowych w kosztach albo nakazując ich kapitalizację (aktywowanie), albo pozostawiając jednostkom decyzję, czy koszty te będą aktywowane, czy odnoszone na wynik finansowy. Trzy kraje zróżnicowały swoje wymogi w zależności od wielkości spółek.

Jeśli chodzi o wytworzone wewnętrznie WN, inne niż koszty prac rozwojowych – ogromna większość krajów nie zezwala na ich aktywowanie.

Propozycja nowego modelu sprawozdawczości korporacyjnej

Brytyjska Rada Sprawozdawczości Finansowej (Financial Reporting Council, FRC) opublikowała dokument dyskusyjny, którego celem jest zebranie opinii interesariuszy nt. propozycji nowego modelu sprawozdawczego łączącego w jedną sieć różne rodzaje raportów publikowanych przez spółki[11]. Przedstawione w dokumencie propozycje przewidują:

• rozdzielenie występujących obecnie celów, zawartości i odbiorców raportu rocznego oraz podążenie w kierunku sieci wzajemnie powiązanych raportów,
• nowy zestaw jednolitych zasad stosowanych do wszystkich rodzajów raportów korporacyjnych,
• zorientowanie raportów na cel ich sporządzenia – miałyby one raczej odpowiedzieć na potrzeby szerszego kręgu interesariuszy, niż zaspokajać potrzeby informacyjne jednej grupy użytkowników,
• wykorzystanie oferowanych przez technologię możliwości, aby polepszyć dostęp do informacji zawartych w sprawozdawczości korporacyjnej,
• stworzenie modelu informacji, których uzyskanie umożliwia sprawozdawczość; model ten byłby elastyczny oraz uwzględniałby zmieniające się zapotrzebowanie i warunki,
• skoncentrowanie sieci powiązanych ze sobą raportów wokół tzw. Raportu Biznesowego.

Raport Biznesowy byłby skierowany do wszystkich zainteresowanych stron i przedstawiałby informacje pomagające zrozumieć sposób, w jaki spółka kreuje wartość w długim okresie, wypełniając postawione przed nią cele.

Raport zawierałby zarówno informacje finansowe, jak i niefinansowe. Byłby skoncentrowany na wynikach/osiągnięciach wewnętrznych, tj. rozpatrywanych z punktu widzenia kierownictwa jednostki.

Oprócz Raportu Biznesowego spółki sporządzałyby pełen zestaw sprawozdań finansowych, a także proponowany nowy Raport Zainteresowania Publicznego (Public Interest Report), w którym prezentowane byłyby informacje pokazujące sposób, w jaki działalność spółki oddziałuje na jej otoczenie. Duża część tych informacji zawarta jest obecnie w tzw. sprawozdawczości niefinansowej i sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju. Bardziej szczegółowe rozwiązania dotyczące modelu zawiera dokument dyskusyjny.