Co nowego w rachunkowości - 63

Polska Agencja Nadzoru Audytowego

Z dniem 1.01.2020 r. sprawowanie nadzoru publicznego nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta oraz działalnością firm audytorskich przejęła Polska Agencja Nadzoru Audytowego (PANA). Dotychczasowy organ nadzoru – Komisja Nadzoru Audytowego – zakończyła działalność z końcem 2019 r. Przestał również istnieć jeden z organów samorządu zawodowego biegłych rewidentów – Krajowa Komisja Nadzoru, która odpowiadała dotychczas za kontrole ustawowych badań sprawozdań finansowych przeprowadzanych przez firmy audytorskie w jednostkach niebędących jzp. Obecnie kontrole wszystkich badań, jak również innych usług atestacyjnych oraz usług pokrewnych wykonywanych zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu będzie przeprowadzać PANA. Agencja przejęła również od PIBR prowadzenie listy firm audytorskich, dostępnej na stronie internetowej.

Dane kontaktowe PANA:

ul. Kolejowa 1, 01-217 Warszawa,

tel.: 603-585-556,

e-mail: pana@pana.gov.pl,

www.pana.gov.pl.

MSSF w prawie UE

Na dzień 9.02.2020 r. na przyjęcie do porządku prawnego UE w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej (KE) oczekują nowy standard oraz nowelizacja, któ rej termin stosowania przyjęty przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) już minął.

W porównaniu z poprzednim zestawieniem („Rachunkowość” nr 12/2019, s. 44) z tabeli zniknęła część pozycji – z powodu ich opublikowania w DzUrz UE. Przyjęto pakiet zmian w standardach, zaproponowanych przez IASB w związku z nowymi założeniami koncepcyjnymi. Zmiany polegają na zastąpieniu odniesień do poprzednich założeń, zawartych w wielu standardach i interpretacjach, odniesieniami do zmienionych założeń koncepcyjnych[1].

Kolejny przyjęty dokument to zaproponowany przez IASB projekt Lepsza komunikacja w dziedzinie sprawozdawczości finansowej, którego celem jest poprawa sposobu przekazywania informacji finansowych użytkownikom sprawozdań finansowych. Zmiany dotyczą przede wszystkim MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych oraz MSR 8 Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów. Mają one na celu wyjaśnienie pojęcia „istotność”, co ułatwi przedsiębiorstwom dokonywanie oceny istotności oraz zwiększy przydatność danych ujawnianych w informacjach dodatkowych do sprawozdań finansowych[2].

W DzUrz UE opublikowano również nowelizację standardów dotyczących instrumentów finansowych (MSSF 9 Instrumenty finansowe, MSSF 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena i MSSF 7 Instrumenty finansowe – ujawnianie informacji), która wiąże się z tzw. reformą wskaźników referencyjnych stóp procentowych. Zmiany dotyczą wymogów w zakresie rachunkowości zabezpieczeń w przejściowym okresie, jakim jest wprowadzanie reformy[3].

Prace nad przyjęciem standardu poświęconego umowom ubezpieczeniowym (MSSF 17) są nadal wstrzymane. W trakcie procedowania jest projekt zmian do tego standardu[4], którego częścią jest m.in. propozycja odroczenia daty obowiązkowego zastosowania standardu do 1.01.2022 r.

Prezentacja sprawozdań finansowych – nowy standard

IASB opublikowała projekt nowego standardu Ogólne zasady prezentacji i ujawnień[5], który może znacząco wpłynąć na sposób prezentacji informacji w podstawowych sprawozdaniach finansowych, a w szczególności informacji o wynikach działalności. Jak wyjaśnia Rada, projekt – w odpowiedzi na zapotrzebowanie inwestorów – proponuje rozwiązania zapewniające większą niż dotychczas porównywalność informacji zawartych w rachunku zysków i strat, a także określa nowe wymogi co do publikowania informacji o wybranych przez kierownictwo wskaźnikach oceny wyników działalności.

Jednostki stosujące MSSF mają być zobowiązane do prezentowania w sprawozdaniu finansowym trzech nowych pozycji dotyczących wyniku finansowego, w tym pozycji „wynik operacyjny”, która ma być w większym stopniu porównywalna niż dotychczas. Planowane jest również zobowiązanie jednostek do ujawniania, w jednej nocie do sprawozdania finansowego, wszystkich informacji nt. wskaźników dotyczących wyników działalności niezdefiniowanych w MSSF. Jednostka ma być zobligowana do objaśnienia w tej nocie, dlaczego wybrane przez kierownictwo wskaźniki dostarczają użytecznej informacji o jednostce, oraz do ujawniania sposobu, w jaki wskaźniki te są obliczane.

Projekt przewiduje również obowiązek uzgodnienia proponowanych wskaźników z najbliższą pozycją dotyczącą wyniku, zawartą w rachunku zysków i strat. Ponadto zawiera nowe wytyczne dotyczące dezagregacji informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, tak aby były one użyteczne dla inwestorów. Proponuje się, aby jednostki prezentowały bardziej rozbudowaną analizę kosztów operacyjnych, a także bardziej przydatne informacje nt. nietypowych pozycji przychodów i kosztów.

Nowy standard miałby zastąpić MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych. Wprowadza zmiany do kilku innych standardów. Uwagi można zgłaszać do 30.06.2020 r.

Konsultacje dotyczące „MSSF dla MŚP”

Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (dalej „MSSF dla MŚP”) po raz pierwszy został opublikowany przez IASB w 2009 r., po trwających 5 lat pracach. Kolejną wersję opublikowano w 2015 r. Standard stanowi uproszczoną wersję MSSF (liczy 250 stron, a pełny zestaw MSSF – 3 tys. stron) i jest przeznaczony dla jednostek niebędących jzp.

Uproszczenia polegają m.in. na opuszczeniu zagadnień, które nie dotyczą MŚP (np. sprawozdania śródroczne, zysk na akcję), na wskazaniu wyłącznie jednej, łatwiejszej opcji tam, gdzie pełne MSSF pozwalają na wybór spośród wskazanych opcji, na ograniczeniu pewnych wymogów dotyczących ujmowania i wyceny czy na ograniczeniu ujawnień.

Zgodnie z raportem opublikowanym przez Fundację MSSF w 2018 r.[6] 52% państw (86 ze 166, dla których sporządzono profil dotyczący stosowania MSSF) wymaga stosowania „MSSF dla MŚP” lub na nie zezwala. KE nie zdecydowała się na przyjęcie „MSSF dla MŚP” do porządku prawnego UE. Nie może on również stanowić podstawy sporządzania statutowych sprawozdań finansowych w Polsce. Zakres stosowania standardu jest mniejszy w Europie niż w innych częściach świata (8 państw dopuszcza jego stosowanie, natomiast w 36 nie jest stosowany).

IASB zaprosiła[7] – we współpracy z Grupą ds. wdrożenia „MSSF dla MŚP” – do zgłaszania opinii nt. potrzeby wprowadzenia do tego standardu zmian o charakterze strategicznym i szczegółowym. Jednym z podstawowych zagadnień, które będą rozważane, jest potrzeba zapewnienia zgodności standardu z pełnym zestawem MSSF, który znacząco się zmienił od czasu opublikowania ostatniej wersji uproszczonego standardu. Chodzi przede wszystkim o fundamentalne zmiany wprowadzone przez MSSF 9 Instrumenty finansowe, MSSF 15 Przychody z umów z klientami oraz MSSF 16 Leasing.

Oczekuje się również, że respondenci wypowiedzą się nt. potrzeby zmian poszczególnych sekcji standardu, a także wprowadzenia do niego nowych zagadnień, dotychczas nieregulowanych. Opinie można przekazywać do 27.07.2020 r.

Dokument EFRAG nt. wartości niematerialnych

Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) opublikowała w lutym 2020 r. dokument[8] stanowiący przegląd literatury naukowej nt. wartości niematerialnych. Przeglądu dokonała – na zlecenie EFRAG – grupa naukowców z Uniwersytetu z Ferrary. Dokument opisuje wyniki dotychczasowych badań naukowych, których przedmiotem były:

• wartości niematerialne z perspektywy makro,
• nieujęte w księgach wartości niematerialne i ich wpływ na użyteczność sprawozdań finansowych,
• informacje nt. szczególnych, nieujętych w księgach, wartości niematerialnych i ich wpływu na wyniki działalności, wartość rynkową spółki, a także na użytkowników jej sprawozdań finansowych,
• informacje nt. kapitału intelektualnego i jego wpływu na wyniki działalności, wartość rynkową spółki, a także na użytkowników jej sprawozdań finansowych,
• ramy i modele wyceny i raportowania nt. wartości niematerialnych i ich wpływ na wyniki działalności, wartość rynkową spółki, a także na użytkowników jej sprawozdań finansowych.

Przegląd koncentruje się na literaturze naukowej opublikowanej po 2007 r. Jest on częścią projektu badawczego prowadzonego przez EFRAG: Lepsze informacje na temat wartości niematerialnych. EFRAG zamierza prowadzić dalsze badania, tym razem poświęcone praktykom rynkowym w dziedzinie raportowania nt. wartości niematerialnych[9].

Raportowanie kwestii związanych z klimatem – dobre praktyki

EFRAG powstała jako instytucja, która miała za zadanie doradzać KE i krajom członkowskim UE w kwestii zasadności przyjęcia do porządku prawnego UE poszczególnych MSSF i ich zmian. Stopniowo jej rola rozszerzała się na inne tematy dotyczące sprawozdawczości finansowej, a od pewnego czasu instytucja ta zajmuje się również zagadnieniami raportowania niefinansowego.

W lutym EFRAG wydała – przygotowany przez grupę roboczą ds. raportowania zagadnień związanych z klimatem – dokument[10], który ma być odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku. Zawiera on praktyczne porady dla jednostek publikujących informacje związane ze zmianami klimatu. Jego głównym celem jest wskazanie dobrych praktyk raportowania tych zagadnień, a także zbadanie stopnia realizacji wymogów z tego zakresu, wynikających z dyrektywy o rachunkowości oraz z dobrowolnych wytycznych różnych gremiów.

W części głównej dokumentu zawarto podsumowanie badań i wnioski płynące z ich przeprowadzenia. Uzupełniają go 2 załączniki. W pierwszym z nich przedstawiono wyniki przeglądu ujawnień dokonywanych przez spółki nt. kwestii klimatycznych, podano przykłady dobrych praktyk, a także wskazano, jakiego typu ujawnień należy unikać. Drugi załącznik zawiera pogłębioną ocenę raportów z przeprowadzonych przez spółki analiz wpływu zmian klimatycznych na ich działalność i rozwój. Analizy takie przeprowadzane są tzw. metodą scenariuszową, która uwzględnia różne scenariusze rozwoju sytuacji klimatycznej i proponuje odpowiednie warianty postępowania. Dokument – wraz z załącznikami – jest interaktywny, co zwiększa jego czytelność i umożliwia przemieszczanie się między jego poszczególnymi częściami, a także pozwala na bezpośredni dostęp do zewnętrznych linków.

Plany zmian prawa UE dotyczącego raportowania informacji niefinansowych

W „Rachunkowości” nr 12/2019 (s. 46) informowaliśmy o zgłoszonej przez Accountancy Europe propozycji zmian prawa UE regulującego raportowanie informacji niefinansowych[11]. Zmiany klimatyczne i problemy, jakie rodzi wpływ działalności ludzkiej na środowisko, powodują, że raporty niefinansowe, które odnoszą się m.in. do tych zagadnień, cieszą się ostatnio dużym zainteresowaniem.

Na konferencji poświęconej Europejskiemu Zielonemu Ładowi (European Green Deal)[12] Wiceprzewodniczący KE, Valdis Dombrovskis, poinformował o planach opublikowania, jeszcze w bieżącym roku, propozycji zmian przepisów dyrektywy o rachunkowości dotyczących raportowania informacji niefinansowych[13]. Jednym ze sposobów realizacji celów zapisanych w Europejskim Zielonym Ładzie jest stosowanie strategii inwestowania mającej na celu wspieranie przedsięwzięć zorientowanych na zrównoważony rozwój i wspierających ochronę klimatu oraz środowiska (tzw. zrównoważone finansowanie/inwestowanie).

Wiceprzewodniczący KE podkreślił, że zrównoważone inwestowanie musi dotyczyć sektora publicznego, który powinien być tu przykładem, ale dla powodzenia projektu konieczne jest, aby strategia ta była również stosowana przez sektor prywatny. Zapowiedział, że w 2020 r. przedstawi strategię zrównoważonego finansowania, której częścią będzie zmiana dyrektywy o rachunkowości, polegająca na rozszerzeniu zakresu informacji niefinansowych, będących przedmiotem raportowania. Ponadto zapowiedział stworzenie europejskich standardów raportowania niefinansowego. Punktem wyjścia będą dostępne już obecnie, cieszące się największym uznaniem, postanowienia różnych zestawów standardów. Dombrovskis zachęcił również instytucje i osoby fizyczne, które mogą wspomóc te działania, do włączenia się do tych prac.

Inne inicjatywy, które wiążą się z wdrożeniem Europejskiego Zielonego Ładu, to projektowane zmiany tzw. zielonych zamówień publicznych, zmienione zasady udzielania pomocy publicznej, standardy tzw. zielonych produktów inwestycyjnych. Wiceprzewodniczący KE zwrócił również uwagę, że UE odpowiada jedynie za 9% globalnej emisji gazów cieplarnianych. Potrzebna jest zatem międzynarodowa współpraca. Poinformował o stworzeniu Międzynarodowej Platformy Zrównoważonego Inwestowania, która będzie stanowiła forum współpracy UE i krajów spoza niej, popierających inicjatywy wynikające z Europejskiego Zielonego Ładu.

Jednocześnie 30.01.2020 r. KE oficjalnie zainicjowała prace zmierzające do zmian przepisów UE dotyczących raportowania informacji niefinansowych. Na stronie internetowej KE została opublikowana tzw. Wstępna ocena skutków[14], w której przedstawiono plany KE dotyczące omawianej inicjatywy, opcje zmian, a także wstępną ocenę ich potencjalnych skutków. W ocenie KE informacje niefinansowe obecnie publikowane przez jednostki nie są wystarczające z punktu widzenia potrzeb użytkowników tych informacji, nie są też wystarczająco porównywalne i wiarygodne, zaś dostęp do informacji niefinansowych jest utrudniony. Komisja rozważa następujące opcje postępowania, jeśli chodzi o przepisy regulujące raportowane informacji niefinansowych:

• zachowanie obecnego systemu, w którym minimalne wymogi raportowania określa dyrektywa; nie zostaną one rozszerzone; zostaną natomiast uaktualnione wytyczne KE, które nie są obligatoryjne, lecz wspierają jednostki przy wykonywaniu obowiązków sprawozdawczych,
• przyjęcie istniejących lub opracowanych w przyszłości zestawów standardów raportowania niefinansowego, które jednostki stosowałyby dobrowolnie,
• zmiana przepisów dyrektywy o rachunkowości dotyczących raportowania niefinansowego polegająca np. na:

• uszczegółowieniu wymogów sprawozdawczych,
• zmodyfikowaniu zakresu jednostek zobowiązanych do raportowania rozszerzonych informacji niefinansowych,
• wzmocnieniu przepisów dotyczących poświadczania (przez audytorów) publikowanych informacji niefinansowych,
• ujednoliceniu sposobu publikowania rozszerzonych informacji niefinansowych (sprawozdanie z działalności lub odrębny raport),
• zapewnieniu dostępności informacji niefinansowych w formie elektronicznej,
• wzmocnieniu egzekwowania wypełniania obowiązków z zakresu raportowania niefinansowego.

Wstępna ocena skutków podlega konsultacjom. Zebrane wypowiedzi mają posłużyć KE do opracowania propozycji legislacyjnych w tym zakresie.

Badanie szacunków księgowych

Na stronie internetowej Międzynarodowej Federacji Księgowych (International Federation of Accountants, IFAC) opublikowano wytyczne[15] pomocne przy stosowaniu MSB 540 (znowelizowany) Badanie szacunków księgowych, w tym szacunków księgowych wartości godziwej i powiązanych ujawnień. Dokument – opracowany przez grupę roboczą – powstał na podstawie kanadyjskiego standardu badania poświęconego temu zagadnieniu.

Rada Międzynarodowych Standardów Badania i Usług Poświadczających (IAASB) w ostatnim czasie dokonała znaczącej rewizji standardu MSB 540. Zmiany te – jak zauważają autorzy wytycznych – mogą mieć istotne znaczenie dla dyrektorów finansowych i innych pracowników zajmujących się w jednostkach przygotowaniem sprawozdań finansowych, a także pracowników bezpośrednio dokonujących szacunków księgowych. Wytyczne mają stanowić dla nich pomoc, wskazując, jak skutecznie i efektywnie przygotować materiały uzasadniające szacunki, których będzie wymagał od badanej jednostki biegły rewident stosujący znowelizowany MSB 540. Wytyczne mogą być również źródłem informacji pomocnych komitetom audytu.

Wyniki konsultacji IAASB nt. przyszłości

W grudniu 2019 r. IAASB opublikowała dokument zawierający podsumowanie przeprowadzonych konsultacji, poświęconych badaniu sprawozdań finansowych mniejszych jednostek, a także jednostek, których rodzaj działalności jest mniej złożony, oraz informację o dalszych krokach, które zamierza podjąć[16]. Była to odpowiedź na zarzut uciążliwości stosowania Międzynarodowych Standardów Badania (MSB) do badania takich jednostek.

Jak podkreśla IAASB, temat ten spotkał się z ogromnym zainteresowaniem. Otrzymano dużą liczbę pisemnych opinii (93) i odpowiedzi na badania kwestionariuszowe (od ponad 1700 respondentów).

W trakcie konsultacji rozważano 3 opcje:

• nowelizację MSB zakładającą wyraźne wyodrębnienie w tekście standardów wymogów odnoszących się do audytów mniejszych jednostek,
• wydanie odrębnego standardu poświęconego badaniu sprawozdań finansowych mniej złożonych jednostek,
• opracowanie wytycznych dla audytorów badających mniej złożone jednostki.

Najważniejsze wnioski z konsultacji są następujące:

• opinie nt. proponowanych opcji były podzielone, niemniej poprzestanie na opracowaniu wytycznych nie było preferowaną opcją; opracowanie odrębnego standardu postrzegano jako rozwiązanie możliwe do wdrożenia w krótszym okresie niż rewizja całego zestawu standardów; duża część respondentów uważała, że opcje nie wykluczają się wzajemnie i Rada powinna podjąć działania będące kombinacją proponowanych opcji,
• potrzebne jest rozwiązanie globalne; zaniepokojenie budzą inicjatywy regionalne i lokalne zmierzające do opracowania odrębnego standardu badania mniej złożonych jednostek,
• zdecydowane poparcie dla podjęcia przez Radę opisywanej inicjatywy i potrzeba szybkiego podjęcia działań,
• potrzeba przekształcenia standardów na format elektroniczny.

IAASB będzie dalej analizowała otrzymane opinie oraz zbierała dodatkowe informacje. Rada poinformuje o swoich decyzjach i planach dalszego postępowania w II półroczu 2020 r.

Nowelizacja MSB 315

IAASB opublikowała w grudniu 2019 r. znowelizowany standard MSB 315 Identyfikacja i oszacowanie ryzyk istotnego zniekształcenia[17]. Zagadnienia nim objęte to kluczowe kwestie rozpatrywane w trakcie badania. Celem zmian było wprowadzenie bardziej jednoznacznych i jasnych wymogów identyfikacji ryzyka istotnego zniekształcenia, jego oceny, a także podjęcia odpowiednich działań jako reakcji na zidentyfikowane ryzyka. Nowelizacja stanowi odpowiedź na zgłaszane problemy, jakie rodziło rozumienie i stosowanie poprzedniej wersji standardu.

Jak wskazano w dokumencie informacyjnym[18] towarzyszącym publikacji zmienionego standardu, nowelizacja ma na celu:

• zapewnienie jednolitości przy stosowaniu procedur identyfikacji i oceny ryzyka,
• wzmocnienie tzw. skalowalności wobec przebudowy wymogów opartych na ogólnych zasadach,
• uproszczenie i zapewnienie, że standard będzie bardziej użyteczny dla audytorów różnych jednostek,
• zachęcenie do bardziej wnikliwej oceny ryzyka oraz bardziej zindywidualizowanego działania, podejmowanego w odpowiedzi na poszczególne zidentyfikowane ryzyka,
• wsparcie audytorów stosujących standard poprzez zamieszczenie dodatkowych materiałów go objaśniających, uwzględniających zmiany w otoczeniu, w tym w szczególności rozwój technologii informacyjnych.

Standard będzie miał zastosowanie do okresów sprawozdawczych rozpoczynających się 15.12.2021 r. lub później. Ze względu na istotność zagadnień oraz zakres zmian IAASB planuje w I kwartale 2020 r. publikację dodatkowych materiałów edukacyjnych na ten temat, jak również przeprowadzenie warsztatów edukacyjnych dla interesariuszy w różnych częściach świata.