Zwrot poniesionych przez pracodawcę kosztów studiów przerwanych z powodu urlopu macierzyńskiego

Pracodawca nie może dyskryminować pracowników ze względu na to, że w czasie podnoszenia kwalifikacji korzystają z uprawnień rodzicielskich.

Umowa zawarta przez pracodawcę z pracownicą odpowiada kodeksowym zasadom regulującym podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z art. 1035 Kp pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,

2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, o której mowa w art. 1034, nie dłuższym niż 3 lata,

3) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 943,

4) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach,

jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przez pracownika (szkoleniowa) w okresie jego zatrudnienia jest umową odrębną od umowy o pracę. Podstawę do jej zawarcia daje art. 103⁴ Kp. Umowę zawiera się na piśmie (§ 1). Nie ma obowiązku zawarcia umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych (§ 3). Pracodawca – poza ww. przypadkami – nie może dochodzić od pracownika zwrotu kosztów tych świadczeń. Strony mogą jednak uregulować tę kwestię korzystniej dla pracownika (§ 2). Można np. w celu uniknięcia późniejszych wątpliwości zawrzeć postanowienie, że skorzystanie z urlopu macierzyńskiego i innych uprawnień rodzicielskich stanowi uzasadnioną przyczynę niepodejmowania lub przerwania szkolenia.

Przepisy nie regulują, co jest, a co nie jest uzasadnioną przyczyną. W literaturze[1] zwraca się uwagę, że zasadność zachowania pracownika odnosi się do:

• braku obiektywnej możliwości (likwidacja podmiotu podnoszącego kwalifikacje zawodowe, likwidacja kierunku),
• przyczny leżących po stronie pracodawcy (np. nieudzielenie urlopu szkoleniowego, wskutek czego pracownik nie zdaje egzaminu; uniemożliwienie udziału w zajęciach, wskutek czego pracownik nie może pozytywnie ich ukończyć),
• spraw natury losowej (utrata zdrowia, nadzwyczajne sytuacje rodzinne) określanych też jako niezawinione okoliczności leżące po stronie pracownika.

Komentatorzy są zgodni, że z przyczyn leżących po stronie pracownika usprawiedliwiona jest jego długotrwała choroba. Wśród innych przyczyn wymienia się[2] przykładowo wypadek, w trakcie którego pracownik złamał nogę, czy ciężką chorobę współmałżonka pracownika i związaną z tym konieczność opieki nad małoletnimi dziećmi.

W mojej ocenie skorzystanie z urlopu macierzyńskiego w związku z urodzeniem dziecka lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przysposobieniem dziecka stanowi uzasadnioną przyczynę niepodjęcia bądź przerwania szkolenia. Trudno bowiem w tym wypadku dopatrywać się zawinienia pracownika.

Należy też zwrócić uwagę, że pracodawca może w umowie szkoleniowej zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

W tym wypadku panuje zgoda co do tego, że nie można wyłączać z tego okresu urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego, bo jest to mniej korzystne dla pracownika niż regulacja kodeksowa. W tym okresie pracownik pozostaje bowiem w zatrudnieniu, choć nie wykonuje pracy. Gdyby pracodawca zdecydował się wyłączyć w umowie szkoleniowej z okresu „odpracowania” okresy korzystania z uprawnień rodzicielskich, to naraża się na zarzut dyskryminacji bezpośredniej rodziców, a także dyskryminacji pośredniej kobiet, gdyż to głównie one korzystają z uprawnień rodzicielskich.

Podobnie jeśli pracodawca uznałby, że skorzystanie z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie uzasadnia niepodjęcia lub przerwania szkolenia, to także musi liczyć się z zarzutem dyskryminacji.

Ostatecznie ocena zasadności rezygnacji pracownika z podnoszenia kwalifikacji zawodowych należy do pracodawcy, na co będą mieć wpływ okoliczności danej sprawy, a ew. spór rozstrzygnie sąd pracy.