Zwrot poniesionych przez pracodawcę kosztów studiów przerwanych z powodu urlopu macierzyńskiego
• bez uzasadnionych przyczyn nie podejmuje ona podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie ich podnoszenie,
pracodawca rozwiąże z nią stosunek pracy bez wypowiedzenia z jej winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w • terminie określonym w umowie,
w ww. okresie rozwiąże ona stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 94³ Kp,
• w ww. okresie rozwiąże ona stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ Kp, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.
Pracownica jest w trakcie procedury adopcyjnej. Nie potrafi przewidzieć, kiedy dokładnie adoptuje dziecko (zależy to od czasu oczekiwania).
Czy zgodnie z Kp będzie musiała zwrócić pracodawcy koszt studiów? Czy urodzenie lub adopcja dziecka i w konsekwencji urlop macierzyński jest traktowany jako uzasadniony powód niepodjęcia studiów lub rezygnacji z nich?
Pracodawca nie może dyskryminować pracowników ze względu na to, że w czasie podnoszenia kwalifikacji korzystają z uprawnień rodzicielskich.
Umowa zawarta przez pracodawcę z pracownicą odpowiada kodeksowym zasadom regulującym podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z art. 1035 Kp pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:
1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, o której mowa w art. 1034, nie dłuższym niż 3 lata,
3) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 943,
4) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 943 mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach,
jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.
[1] A. Sobczyk (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Wyd. 5, C.H. BECK, Warszawa 2020, W. Muszalski (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Wyd. 12, C.H. BECK, Warszawa 2019, M. Gersdorf, M. Raczkowski, K. Rączka, Kodeks pracy. Komentarz, Wyd. III, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014.
[2] K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2020.
Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przez pracownika (szkoleniowa) w okresie jego zatrudnienia jest umową odrębną od umowy o pracę. Podstawę do jej zawarcia daje art. 1034 Kp. Umowę zawiera się na piśmie (§ 1). Nie ma obowiązku zawarcia umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych (§ 3). Pracodawca – poza ww. przypadkami – nie może dochodzić od pracownika zwrotu kosztów tych świadczeń. Strony mogą jednak uregulować tę kwestię korzystniej dla pracownika (§ 2). Można np. w celu uniknięcia późniejszych wątpliwości zawrzeć postanowienie, że skorzystanie z urlopu macierzyńskiego i innych uprawnień rodzicielskich stanowi uzasadnioną przyczynę niepodejmowania lub przerwania szkolenia.
Przepisy nie regulują, co jest, a co nie jest uzasadnioną przyczyną. W literaturze[1] zwraca się uwagę, że zasadność zachowania pracownika odnosi się do:
- braku obiektywnej możliwości (likwidacja podmiotu podnoszącego kwalifikacje zawodowe, likwidacja kierunku),
- przyczny leżących po stronie pracodawcy (np. nieudzielenie urlopu szkoleniowego, wskutek czego pracownik nie zdaje egzaminu; uniemożliwienie udziału w zajęciach, wskutek czego pracownik nie może pozytywnie ich ukończyć),
- spraw natury losowej (utrata zdrowia, nadzwyczajne sytuacje rodzinne) określanych też jako niezawinione okoliczności leżące po stronie pracownika.
Komentatorzy są zgodni, że z przyczyn leżących po stronie pracownika usprawiedliwiona jest jego długotrwała choroba. Wśród innych przyczyn wymienia się[2] przykładowo wypadek, w trakcie którego pracownik złamał nogę, czy ciężką chorobę współmałżonka pracownika i związaną z tym konieczność opieki nad małoletnimi dziećmi.
W mojej ocenie skorzystanie z urlopu macierzyńskiego w związku z urodzeniem dziecka lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przysposobieniem dziecka stanowi uzasadnioną przyczynę niepodjęcia bądź przerwania szkolenia. Trudno bowiem w tym wypadku dopatrywać się zawinienia pracownika.
Należy też zwrócić uwagę, że pracodawca może w umowie szkoleniowej zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
W tym wypadku panuje zgoda co do tego, że nie można wyłączać z tego okresu urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego, bo jest to mniej korzystne dla pracownika niż regulacja kodeksowa. W tym okresie pracownik pozostaje bowiem w zatrudnieniu, choć nie wykonuje pracy. Gdyby pracodawca zdecydował się wyłączyć w umowie szkoleniowej z okresu „odpracowania” okresy korzystania z uprawnień rodzicielskich, to naraża się na zarzut dyskryminacji bezpośredniej rodziców, a także dyskryminacji pośredniej kobiet, gdyż to głównie one korzystają z uprawnień rodzicielskich.
Podobnie jeśli pracodawca uznałby, że skorzystanie z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie uzasadnia niepodjęcia lub przerwania szkolenia, to także musi liczyć się z zarzutem dyskryminacji.
Ostatecznie ocena zasadności rezygnacji pracownika z podnoszenia kwalifikacji zawodowych należy do pracodawcy, na co będą mieć wpływ okoliczności danej sprawy, a ew. spór rozstrzygnie sąd pracy.