Zwolnienie z powodu siły wyższej – w interpretacjach resortu pracy
Pracownik nie może jednak sprowadzać przyczyny zwolnienia do powtórzenia kodeksowego sformułowania z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Powinien ją skonkretyzować przed podjęciem decyzji przez pracodawcę, czyli określić w sposób ogólny rodzaj pilnej sprawy rodzinnej wymagającej jego natychmiastowej obecności (np. dziecko się rozchorowało). W przeciwnym razie pracodawca będzie mógł odmówić udzielenia zwolnienia, bo nie będzie w stanie zweryfikować, czy są spełnione wszystkie kryteria z art. 1481 § 1 Kp. Resort pracy uznał natomiast, że pracodawcy nie przysługuje prawo żądania od pracownika, żeby udokumentował przyczynę zwolnienia z powodu siły wyższej.
Pracownik ma prawo w ciągu roku kalendarzowego do 2 dni lub 16 godz. odpłatnego zwolnienia od pracy na podstawie art. 1481 § 1 Kp, jeżeli łącznie są spełnione warunki wskazane w tym przepisie. Może więc je wykorzystać, gdy:
- powodem zwolnienia jest siła wyższa – rozumiana wyłącznie jako niezwłoczna potrzeba niestawienia się w pracy bądź jej opuszczenia z uwagi na chorobę lub wypadek członka rodziny,
- wymagają tego pilne sprawy rodzinne wywołane chorobą lub wypadkiem członka rodziny (a nie samego pracownika),
- jego natychmiastowa obecność jest niezbędna.
Chociaż art. 1481 Kp obowiązuje od roku (wszedł w życie 26.04.2023 r.), wciąż budzi wątpliwości. Wyjaśnił je resort pracy, ale trzeba pamiętać, że jego interpretacje nie są wiążące. Pracodawcy mogą więc przyjąć inną wykładnię niż ministerialna, jeżeli uważają ją za trafniejszą.
Konkretyzacja przyczyny
Dzienny lub godzinowy sposób korzystania ze zwolnienia z powodu siły wyższej jest jedynym obowiązkowym elementem wniosku o jego udzielenie i jedyną ustawową formalnością (art. 1481 § 2 Kp). Pracownik może zatem złożyć wniosek o zwolnienie w dowolnej formie (w tym ustnie), dowolnym czasie (w tym w trakcie dnia, w którym wystąpił o zwolnienie) i dowolnej treści (poza wymienionym wyjątkiem).
Wydawałoby się tym samym, że nie musi w nim zamieszczać uzasadnienia, bo jeśli złoży wniosek najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia, pracodawca będzie zobligowany rozpatrzyć go pozytywnie (art. 1481 § 3 Kp). Jak wynika ze stanowiska resortu pracy z 13.12.2023 r. (patrz pkt 1 Wyjaśnień ministerialnych w ramce), taki wniosek byłby błędny.
Wyjaśnienia ministerialne
1. Uzasadnianie i dokumentowanie zwolnienia z powodu siły wyższej
(…) Art. 1481 Kp nie zawiera wymogu przedstawienia pracodawcy dokumentów potwierdzających okoliczności, które uzasadniają skorzystanie z tego zwolnienia. Należy jednak pamiętać, że obowiązkiem pracownika jest poinformowanie pracodawcy o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, zgodnie z rozporządzeniem MPiPS (…) w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (…).
Zdaniem Ministerstwa (…) wystarczający jest wniosek o zwolnienie z pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika, bowiem wniosek ten zawiera informacje uzasadniające korzystanie ze zwolnienia uregulowanego w art. 1481 Kp.
Równocześnie także należy wziąć pod uwagę zasadę minimalizacji danych wyrażoną w art. 5 rozporządzenia PE i Rady (UE) 2016/679 z 27.04.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (DzUrz UE L nr 119 s. 1). Biorąc pod uwagę ww. przepis, pracodawca może przetwarzać tylko informacje zawierające dane niezbędne, adekwatne i zgodne z celem przetwarzania. W tym przypadku będą to informacje niezbędne pracodawcy w celu udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 9 RODO dane o zdrowiu należą do szczególnej kategorii danych, których przetwarzanie jest dopuszczalne jedynie w wyjątkowych przypadkach. (…)
Źródło: Fragment stanowiska Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 13.12.2023 r., „Ubezpieczenia i Prawo Pracy” 2024, nr 1.
2. Wynagrodzenie po podwyżce w trakcie miesiąca
(…) Jeżeli w trakcie miesiąca następuje zmiana wynagrodzenia w stawce miesięcznej o charakterze stałym, to w celu ustalenia należności za cały miesiąc należy obliczyć kwoty za dwie jego części – przed i po zmianie, a następnie je zsumować – jest to wysokość należna pracownikowi w danym miesiącu. (…)
Źródło: Fragment stanowiska Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 05.01.2024 r., „Ubezpieczenia i Prawo Pracy” 2024, nr 3.
Pracownik ma obowiązek poinformować pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, na podstawie § 2 rozporządzenia MPiPS z 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1632). Musi go realizować w przypadku wszystkich absencji, a więc również w razie zwolnienia z tytułu siły wyższej.
Pracownik nie może jednak sprowadzać przyczyny zwolnienia do powtórzenia kodeksowego sformułowania z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Powinien ją skonkretyzować przed podjęciem decyzji przez pracodawcę, czyli określić w sposób ogólny rodzaj pilnej sprawy rodzinnej wymagającej jego natychmiastowej obecności (np. dziecko się rozchorowało). W przeciwnym razie pracodawca będzie mógł odmówić udzielenia zwolnienia, bo nie będzie w stanie zweryfikować, czy są spełnione wszystkie kryteria z art. 1481 § 1 Kp. Resort pracy uznał natomiast, że pracodawcy nie przysługuje prawo żądania od pracownika, żeby udokumentował przyczynę zwolnienia z powodu siły wyższej.
Wynagrodzenie po podwyżce
Odpłatność zwolnienia z powodu siły wyższej polega na gwarancji otrzymania przez pracownika połowy wynagrodzenia (art. 1481 § 1 zd. 2 Kp). Ponieważ przepisy nie określają sposobu jego ustalenia, pracodawca powinien zastosować zasady dotyczące podstawy wynagrodzenia urlopowego, przyjmując składniki stałe i zmienne (dalej suma składników) z miesiąca, w którym pracownik korzystał ze zwolnienia. Zobowiązuje go do tego § 5 rozporządzenia MPiPS z 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 927, dalej rozporządzenie płacowe).
Jak powinien postąpić, jeżeli w trakcie takiego miesiąca podwyższy wynagrodzenie pracownika? Oblicza płacę za okres przed podwyżką i po podwyżce, a sumę obu wyników przyjmuje do dalszych wyliczeń. Tak też pośrednio wynika ze stanowiska resortu pracy z 5.01.2024 r. (patrz pkt 2 Wyjaśnień ministerialnych w ramce).
Pracodawca ustala wynagrodzenie za czas zwolnienia z tytułu działania siły wyższej w miesiącu, w którym pracownik z niego korzystał i w którym jego płaca wzrosła:
1) dzieląc sumę składników przez nominalną liczbę godzin pracy (nominał) w tym miesiącu w okresach przed podwyżką i po podwyżce, uzyskując odrębne stawki godzinowe za oba okresy,
2) mnożąc poszczególne stawki godzinowe przez liczbę godzin do przepracowania w okresie, którego dotyczy, otrzymując wynagrodzenie za każdy z tych okresów,
3) dodając kwoty wynagrodzenia z poprzedniego działania,
4) dzieląc wynik dodawania przez nominał w celu wyliczenia jednej stawki godzinowej,
5) mnożąc stawkę godzinową przez 50%,
6) mnożąc połowę stawki godzinowej przez liczbę godzin zwolnienia.
Wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca ze składników stałych będzie zaś najpierw wymagać pomnożenia stawki godzinowej z pkt 4 przez liczbę godzin zwolnienia z powodu siły wyższej (przy braku innych absencji). Następnie konieczne będzie odjęcie wyniku od kwoty składników stałych (§ 12 rozporządzenia płacowego).
Pracownik jest zatrudniony na cały etat, w podstawowym systemie czasu pracy (od poniedziałku do piątku po 8 godz.), za wynagrodzeniem 4300 zł, które wzrosło (od 18.03.2024 r.) do 4500 zł. W marcu było 168 nominalnych godz. pracy, z czego 19.03.2024 r. przez 8 godz. pracownik korzystał ze zwolnienia z powodu siły wyższej (jedyna absencja w tym miesiącu). W okresie od 1 do 17 marca pracownik miał do przepracowania 88 godz., a od 18 do 31 marca – 80 godz. Rozliczenie płacowe za ten miesiąc przedstawia się następująco:
1. Wynagrodzenie zasadnicze przed podwyżką i po podwyżce
- za okres od 1.03.2024 do 17.03.2024 r.: 4300 zł : 168 godz. = 25,60 zł × 88 godz. = 2252,80 zł,
- za okres od 18.03.2024 do 31.03.2024 r.: 4500 zł : 168 godz. = 26,79 zł × 80 godz. = 2143,20 zł,
- wynagrodzenie zasadnicze razem: 2252,80 zł + 2143,20 zł = 4396 zł.
2. Wynagrodzenie za zwolnienie z powodu siły wyższej
- stawka godzinowa: 4396 zł : 168 godz. = 26,17 zł,
- połowa stawki godzinowej: 26,17 zł × 50% = 13,09 zł,
- wynagrodzenie za czas: 13,09 zł × 8 godz. = 104,72 zł.
3. Wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca
- kwota zmniejszająca: 26,17 zł × 8 godz. = 209,36 zł,
- kwota wynagrodzenia: 4396 zł – 209,36 zł = 4186,64 zł.
4. Wynagrodzenie łącznie
4186,64 zł + 104,72 zł = 4291,36 zł.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
| Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
