Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 50

Członek rady nadzorczej delegowany do czynności zarządu

Wykonywanie funkcji prezesa spółki z o.o. nie uzasadnia obejmowania ubezpieczeniami – decyzja ZUS z 30.11.2018 r. (WPI/200000/43/1230/2018).

Uchwałą nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki powołano członków rady nadzorczej (RN), którzy od dnia powołania pobierają wynagrodzenie za pełnienie tej funkcji. Wszyscy zostali zgłoszeni do ZUS i objęci ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i zdrowotnym. Podstawę wymiaru składki stanowi przychód z tytułu pełnienia funkcji członka RN.

Zgodnie z umową spółki członek RN może być delegowany na okres nie dłuższy niż 3 mies. do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności. Wynagrodzenie swoich członków, delegowanych do czasowego wykonywania czynności członka zarządu, RN ustala uchwałą.

Jeden członek RN został delegowany uchwałą do czasowego wykonywania czynności prezesa zarządu. Umowa spółki nie przewiduje zawierania z delegowanym umowy o pracę, o zarządzanie czy cywilnoprawnej. W wyniku delegowania nie następuje zmiana statusu osoby delegowanej, tj. nie traci ona członkostwa w RN i nie uzyskuje automatycznie członkostwa w zarządzie spółki. Utrata statusu członka RN może nastąpić w wyniku odwołania, rezygnacji lub upływu kadencji. W tym przypadku kadencja nadal trwa. Mandat członka RN na okres pełnienia funkcji członka zarządu nie wygasa, a jedynie ulega zawieszeniu. Zdaniem spółki w wyniku delegowania nie następuje zmiana statusu osoby delegowanej, tj. nie traci ona członkostwa w RN i nie uzyskuje automatycznie członkostwa w zarządzie.

Czy delegowany do wykonywania czynności prezesa członek RN obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu?

Stanowisko ZUS: W myśl obowiązującego od 1.01. 2015 r. art. 6 ust. 1 pkt 22 i art. 13 pkt 17 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają członkowie RN wynagradzani z tytułu pełnionej funkcji od dnia powołania do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji. Ponadto zgodnie z art. 18 ust. 4 pkt 10 usus w zw. z art. 4 pkt 9 podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe członków RN stanowi przychód

z działalności wykonywanej osobiście przez osoby wchodzące w skład RN, niezależnie od sposobu ich powoływania, łącznie z kosztami uzyskania i kwotą podatku, o których mowa w updof.

Natomiast art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej stanowi, że do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne członków RN stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób.

ZUS nie podzielił stanowiska spółki, że w wyniku delegowania nie następuje zmiana statusu osoby delegowanej. Jego zdaniem delegowanie członka RN do reprezentowania spółki obejmuje, co do zasady, wejście delegowanego w ogół praw i obowiązków członka zarządu, który nie może sprawować swoich czynności.

Na mocy udzielonej delegacji członek RN uzyskuje uprawnienie do wykonywania czynności zarządu spółką w zastępstwie pochodzącego z wyboru członka zarządu. Ma więc formalną (prawną) legitymację do pełnienia obowiązków członka zarządu. Jego status w zakresie czynności zarządczych nie odbiega od statusu wybranego członka zarządu. Oddelegowanemu członkowi RN przysługują w zakresie prowadzenia spraw spółki i reprezentacji spółki takie same uprawnienia, jak członkom zarządu pochodzącym z wyboru.

Natomiast z Ksh wynika, że członek RN nie traci swojej funkcji, tzn. nadal pozostaje w składzie tego organu, ale nie zyskuje też miana członka zarządu. Nie pozwala na to art. 214 § 1 Ksh, zgodnie z którym członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem RN. Na czas oddelegowania przejmuje on tylko wykonywanie czynności członka zarządu.

Udział w pracach RN zostaje zatem zawieszony. Zawieszeniu ulega więc także prawo do wynagrodzenia, jeśli funkcja członka RN jest pełniona odpłatnie. Z kolei na czas delegowania zostaje mu przyznane wynagrodzenie za wykonywanie czynności zastępowanego członka zarządu.

Członek RN nie utracił swojego statusu, a jedynie został zawieszony jego udział w pracach rady oraz prawo do wynagrodzenia. Nie można zatem przyjąć, że wynagrodzenie wypłacane za pełnienie czynności członka zarządu wchodzi w miejsce wynagrodzenia (niewypłacanego w okresie delegowania) należnego członkowi RN.

Nie ma więc obowiązku odprowadzania składek społecznych od wypłacanego członkowi RN wynagrodzenia z tytułu oddelegowania do wykonywania czynności członka zarządu spółki.

Zlecenie dla zatrudnionego na etacie

Rozszerzonej definicji pracownika nie stosuje się, gdy czynności na rzecz pracodawcy nie wykonuje sam pracownik, ale osoba przez niego zatrudniona – decyzja ZUS z 5.12.2018 r. (WPI/200000/43/1120/2018).

Spółdzielnia zamierza podjąć współpracę z własnym pracownikiem, który prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Współpraca ma dotyczyć sprzątania nieruchomości. Podwładny jest zatrudniony na etacie jako pracownik biurowy, z innym zakresem obowiązków niż sprzątanie. Czynności określone w umowie będzie wykonywała dodatkowa osoba zatrudniona przez pracownika-przedsiębiorcę.

Czy w tym wypadku mamy do czynienia ze „świadczeniem na rzecz pracodawcy” i tym samym wartość umowy na sprzątanie nieruchomości zwiększy podstawę wymiaru składek społecznych odprowadzanych za tego pracownika?

Stanowisko ZUS: Na mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na terenie Polski są pracownikami. Zgodnie natomiast z art. 8 ust. 1 i 2a usus za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a także wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

W opisanej sytuacji nie zachodzą przesłanki z art. 8 ust. 2a usus. Co prawda umowę o świadczenie usług zawarto z osobą prowadzącą indywidualną działalność gospodarczą, będącą jednocześnie pracownikiem spółdzielni, ale usługi będą świadczone przez osobę zatrudnioną w ramach tej właśnie działalności, czyli w żaden sposób niezwiązaną z pracodawcą.

Nie ma więc obowiązku odprowadzania składek społecznych z tytułu umowy zlecenia zawartej z osobą fizyczną w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, gdy ten przedsiębiorca jest jednocześnie pracownikiem spółdzielni zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ulga na start i preferencyjne składki

Można najpierw korzystać przez 6 mies. z ulgi na start, a potem przez 24 mies. opłacać ulgowe składki ZUS – decyzja ZUS z 30.11.2018 r. (WPI/200000/ 43/1221/2018).

X pracował w firmie ubezpieczeniowej na umowę o pracę, na stanowisku starszego specjalisty. Został zwolniony w trybie zwolnień grupowych. Zamierza podjąć działalność gospodarczą jako agent ubezpieczeniowy. Pracując w tzw. Centrum BackOffice, nie wykonywał żadnych czynności związanych z pośrednictwem ubezpieczeniowym, czyli nie pozyskiwał klientów ani nie był sprzedawcą polis. Czy ma prawo do preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ulgi na start?

Stanowisko ZUS: Zgodnie z art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców (Pp)[1] przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 mies. od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez 6 mies. od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 Pp, nie uważa się za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 6a usus).

Wynika z tego, że osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą, przez 6 mies. od dnia jej podjęcia nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, przy spełnieniu następujących warunków:

• działalność gospodarcza jest podejmowana po raz pierwszy albo ponownie po upływie co najmniej 60 mies. od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia,
• działalność nie jest wykonywana na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem jej rozpoczęcia w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym osoba ta wykonywała w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres swojej działalności gospodarczej.

Działalnością gospodarczą, zgodnie z art. 3 Pp, jest zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Działalność gospodarczą można podjąć w dniu złożenia wniosku o wpis do CEIDG albo po dokonaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Skoro przedsiębiorca rozpoczyna pozarolniczą działalność gospodarczą po raz pierwszy i nie prowadził w ostatnich 60 mies. od dnia jej rozpoczęcia innej działalności pozarolniczej w żadnej z form określonych w art. 8 ust. 6 usus, a ponadto czynności, które wykonywał w ramach stosunku pracy u byłego pracodawcy, nie wchodzą w zakres wykonywanej obecnie działalności, ma prawo do ulgi określonej w art. 18 ust. 1 Pp, tj. nieodprowadzania składek społecznych przez 6 mies.

Natomiast zgodnie z art. 18a ust. 1 i 2 usus podstawę wymiaru składek społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie pierwszych 24 mies. kalendarzowych od dnia rozpoczęcia jej wykonywania stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Z opłacania składek od tej podstawy wymiaru nie mogą skorzystać osoby, które:

• prowadzą lub w okresie ostatnich 60 mies. kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność,
• wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w jej zakres.

Jednocześnie w myśl art. 18aa ust. 3 usus jej art. 18a ust. 1 stosuje się również do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, którzy kontynuują działalność po upływie okresu, o którym mowa w art. 18 ust. 1 Pp. Okres 24 mies. kalendarzowych liczy się wówczas od dnia objęcia ubezpieczeniami na zasadach określonych w art. 18a ust. 1 i art. 36.

Nieprowadzenie działalności pozarolniczej w żadnej z określonych w art. 8 ust. 6 usus form, w okresie ostatnich 60 mies. przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej, umożliwia przedsiębiorcy skorzystanie z prawa do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na zasadach określonych w art. 18a usus. X ma zatem prawo do ustalenia podstawy wymiaru składek społecznych w zadeklarowanej kwocie, nie niższej jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia, w okresie pierwszych 24 mies. kalendarzowych od dnia objęcia ubezpieczeniami.

Ulga na start a usługi na rzecz byłego pracodawcy

Współpraca biznesowa z byłym pracodawcą nie wyklucza korzystania z ulgowych składek. Kluczowy jest zakres wykonywanych czynności – decyzja ZUS z 18.12.2018 r. (WPI/200000/43/1242/2018).

Pan X rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. Skorzystał z ulgi na start, zgłaszając się tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Przed rozpoczęciem działalności gospodarczej był zatrudniony na stanowisku kierowcy autobusu w firmie świadczącej usługi transportowe na terenie kraju i UE. Chciałby podjąć współpracę z byłym pracodawcą i w ramach działalności wynajmować mu autobusy. Będzie jedynie wynajmującym i nie będzie świadczył usługi transportowej jako kierowca. Czy nie przeszkodzi to w dalszym korzystaniu z ulgi?

Stanowisko ZUS: W myśl art. 18 Pp przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 mies. od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 mies. od dnia podjęcia działalności gospodarczej.

X, podejmując współpracę z byłym pracodawcą i wykonując na jego rzecz czynności odmienne niż te, które wynikały z umowy o pracę, nadal będzie spełniać warunki wynikające z przytoczonego przepisu, a zatem nie będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez 6 mies. od dnia podjęcia działalności gospodarczej.

Ulga na start po stażu

Dentysta po stażu nie będzie zwolniony ze składek, jeśli kontynuuje współpracę z dotychczasowym zatrudniającym – decyzja ZUS z 30.11.2018 r. (WPI/200000/ 43/1091/2018).

Od października 2018 r. pan X zamierza prowadzić indywidualną działalność gospodarczą w zakresie praktyki dentystycznej. Wcześniej nie prowadził żadnej firmy. Od października 2017 do września 2018 r. pracował na umowę o pracę na stanowisku lekarz dentysta stażysta na rzecz podmiotu Y. W ramach działalności gospodarczej wykonuje usługi dla byłego pracodawcy, a świadczone czynności w ramach działalności pokrywają się z czynnościami wykonywanymi w ramach stosunku pracy przed dniem rozpoczęcia działalności. Jednak w ramach stosunku pracy świadczył pracę jako stażysta, a w ramach działalności – jako samodzielny lekarz dentysta.

Między stażem podyplomowym lekarza dentysty a usługami stomatologicznymi istnieją zasadnicze różnice, m.in. stażysta musi pracować pod nadzorem swojego koordynatora stażu, w godzinach jego pracy. Praca ma na celu edukację stażysty i zgodnie z odrębnymi przepisami jest warunkiem uzyskania prawa do wykonywania zawodu. Świadczenie usług stomatologicznych w ramach działalności będzie świadczeniem usług przez samodzielnego lekarza. Stażysta nie jest „pełnoprawnym” lekarzem, nie można zatem mówić o zrównaniu praw i obowiązków lekarza i stażysty. W trakcie stażu stażysta nie odpowiada jako lekarz przed osobami trzecimi z tytułu odpowiedzialności cywilnej, a odpowiedzialność ciąży na patronie stażysty.

Czy od października 2018 do 31.03.2018 r. X ma prawo korzystać ze zwolnienia ze składek społecznych, a od 1.04.2019 do 31.03.2021 r. z obniżonych składek, których podstawą naliczania jest 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia?

Stanowisko ZUS: Zarówno art. 18 ust. 1 Pp, jak i art. 18a ust. 2 pkt 2 usus uzależniają możliwość skorzystania przez przedsiębiorcę z tzw. ulgi na start oraz opłacania preferencyjnych składek od spełnienia przesłanki niewykonywania w ramach działalności na rzecz byłego pracodawcy czynności tożsamych z uprzednio wykonywanymi (w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym) w ramach stosunku pracy.

Zakres czynności na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, na rzecz którego wykonywana jest działalność, nie może choćby częściowo się pokrywać z zakresem obowiązków wykonywanych w ramach stosunku pracy. Przez zwrot „czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności” należy rozumieć czynności powierzone przez pracodawcę i wykonywane przez pracownika w ramach stosunku pracy. Dopiero gdy wykonywana w ramach działalności praca ma zupełnie inny charakter niż czynności świadczone w okresie zatrudnienia, przedsiębiorca może skorzystać z preferencji składkowych.

Nie ma podstaw do przyjęcia, że czynności, wykonywane przez lekarza dentystę w ramach umowy o pracę, całkowicie się różnią od tych wykonywanych w ramach działalności gospodarczej, a brak samodzielności podczas wypełniania obowiązków pracowniczych nie świadczy jeszcze o ich odmienności od czynności wykonywanych następnie przez byłego pracownika w ramach firmy. Skoro zakres czynności przedsiębiorcy lekarza, wykonywanych na rzecz byłego pracodawcy, choćby w części pokrywa się z zakresem czynności pracowniczych, warunek braku tożsamości czynności wykonywanych w ramach stosunku pracy i działalności gospodarczej nie zostanie spełniony.

X nie jest zatem uprawniony do tzw. ulgi na start, a w konsekwencji podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej. Nie może też zadeklarować i opłacać składek od podstawy wymiaru w wysokości nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Komentarz: ZUS w wypadku ulgi na start dla lekarzy po stażu utrzymuje stanowisko prezentowane wcześniej w odniesieniu do tej grupy zawodowej przy prawie do tzw. preferecyjnego ZUS przez pierwsze 24 mies. prowadzenia działalności gospodarczej (zob. wyrok SN z 23.03.2010 r., I UK 323/2009, decyzja ZUS z 19.11.2013 r., WPI/200000/451/1514/2013, i 16.03.2018 r., WPI/200000/43/62/2018). Zasadniczo lekarze po stażu nie mogą więc liczyć ani na tzw. preferencyjny ZUS, ani na ulgę na start.

Trzeba jednak dodać, że ZUS wydawał także odmienne interpretacje – gdy przedsiębiorca oświadczał, że jako lekarz wykonuje na rzecz byłego pracodawcy zupełnie inne czynności niż jako stażysta (zob. np. decyzja z 10.07.2018 r., DI/100000/43/648/2018, 18.04.2018 r., DI/100000/43/233/2018, 24.01.2018 r., DI/100000/43/1530/2017, 19.12.2017 r., DI/100000/43/1259/2017).

Trudno zatem uznać, że stanowisko ZUS jest stabilne i jednolite. W gruncie rzeczy treść wydanej interpretacji zależy od złożenia przez wnioskodawcę oświadczenia, że czynności, które wykonuje na rzecz byłego pracodawcy w ramach działalności gospodarczej, nie są tożsame z wykonywanymi na podstawie wcześniejszej umowy o pracę.