Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 114

Świadczenia niepieniężne w prostej spółce akcyjnej

Wspólnik PSA w związku z wykonywaniem świadczeń niepieniężnych jest traktowany jako zleceniobiorca – decyzja ZUS z 25.01.2024 r. (DI/100000/43/1175/2023).

Zgodnie z umową prostej spółki akcyjnej (PSA) akcjonariuszowi mającemu co najmniej jedną akcję zwykłą serii B są przyznawane, na podstawie art. 300²⁸ Ksh, uprawnienia indywidualne do otrzymywania świadczeń pieniężnych od spółki na zasadach i w terminach określonych przez radę dyrektorów. Przysługują w zamian za realizację związanych z tymi akcjami obowiązków. Zakres obowiązków i zasady ich wykonywania, w tym wysokość przypadających na nie świadczeń pieniężnych, określa stosowna uchwała rady dyrektorów. Akcjonariusze obejmują akcje w zamian za wkłady pieniężne.

Rada dyrektorów określiła przysługujące akcjonariuszom akcji serii B świadczenia pieniężne oraz obowiązki, w zamian za wypełnienie których będą je uzyskiwali.

Czy świadczenie akcjonariusza na rzecz PSA będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym?

Stanowisko ZUS: Możliwość wprowadzenia obowiązku świadczeń niepieniężnych akcjonariuszy (wspólników) wobec spółki, z którym wiąże się obowiązek wypłaty wynagrodzenia z ograniczeniem jego wysokości, przewiduje art. 176 Ksh – w przypadku spółki z o.o., oraz art. 356 Ksh – w przypadku spółki akcyjnej. Natomiast przepisy dotyczące PSA (art. 300¹⁸–300²⁰ Ksh) nie przewidują możliwości obciążenia jej akcji takimi świadczeniami. W konsekwencji nie ma podstawy prawnej do wprowadzenia obowiązku świadczeń niepieniężnych akcjonariuszy na rzecz PSA.

Nawet jeśli do umowy spółki zostaną wprowadzone takie uregulowania, zastosowanie znajdą przepisy ogólne dotyczące umowy zlecenia, a ściślej zawierania umów o świadczenie usług, uregulowanych w art. 750 Kc. Akcjonariusz wykonujący świadczenie niepieniężne za wynagrodzeniem będzie dla celów ubezpieczeń traktowany jako zleceniobiorca. Taka osoba podlega zatem obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu (art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 usus). Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne (art. 11 ust. 2 usus).

Obowiązek ubezpieczeń powstanie od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia do dnia jej zakończenia. W stosunku do osób, na które umową PSA zostanie nałożony obowiązek świadczeń niepieniężnych, zaistnieje tym samym obowiązek opłacania składek od wypłaty tego wynagradzania na zasadach tożsamych dla zleceniobiorców.

Finansowanie studiów

Stypendium ufundowane studentowi przez firmę nie jest oskładkowane – decyzja ZUS z 18.01.2024 r. (DI/200000/43/1139/2023).

Spółka, na mocy umowy cywilnoprawnej, chce przyznać 22-letniemu studentowi studiów licencjackich stypendium miesięczne, w celu dofinansowania nauki, w zamian za przyrzeczenie pracy po zakończeniu studiów. Obecnie stypendysta nie jest pracownikiem, nie świadczy też żadnych usług na rzecz spółki.

Czy od wypłaconego stypendium powinny być odprowadzane składki społeczne? Dla studenta jest to przychód z innych źródeł.

Stanowisko ZUS: Wśród tytułów do ubezpieczeń wymienionych w art. 6 ust. 1 usus nie ma umowy stypendialnej – umowy cywilnej nienazwanej w Kc, na podstawie której spółka wypłaca stypendium w zamian za przyrzeczenie pracy po ukończeniu nauki przez stypendystę. Student nie wykonuje żadnej pracy na rzecz spółki, pobiera jedynie stypendium, a treścią umowy stypendialnej jest zobowiązanie do wykonywania pracy w przyszłości na rzecz przedsiębiorcy. Skoro stypendysta nie świadczy pracy, nie można kwalifikować tej umowy jako tytułu do ubezpieczeń z art. 6 ust. 1 pkt 4 usus.

Zgodnie z tym przepisem ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby wykonujące pracę napodstawie umowy zlecenia albo innej o świadczenie usług, do której w myśl Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Tym samym student zawierający umowę cywilnoprawną, której przedmiotem nie jest świadczenie pracy, nie ma tytułu do ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji spółka nie ma obowiązku opłacania składek od kwoty wypłacanego stypendium.

Mieszkanie dla prezesa – odstępne wolne od składek ZUS

Wartość najmu lokalu mieszkalnego na rzecz członka zarządu jest tylko częściowo oskładkowana – decyzja ZUS z 14.11.2023 r. (DI/100000/43/881/2023).

Uchwałą rady nadzorczej został powołany członek zarządu, który świadczy usługi na podstawie kontraktu menedżerskiego. Jego stałe miejsce zamieszkania znajduje się w dużej odległości od siedziby spółki, dlatego wynajęła ona w swoim imieniu mieszkanie i udostępniła menedżerowi do korzystania.

Umowa najmu zawarta między spółką a właścicielem lokalu zobowiązuje ją do zapłaty czynszu najmu oraz opłat za używanie lokalu (czynsz do spółdzielni, opłaty za gaz i wodę), które wnosi bezpośrednio do wynajmującego. Członek zarządu nie jest obciążany żadnymi kosztami z tytułu najmu mieszkania.

Do podstawy naliczenia składek społecznych spółka zaliczyła jedynie kwotę czynszu administracyjnego obowiązującego w danej spółdzielni mieszkaniowej oraz koszty mediów – jako przychód z działalności wykonywanej osobiście. Uznano, że kwoty miesięcznego czynszu dla właściciela mieszkania nie stanowią podstawy naliczenia składek społecznych. Czy prawidłowo? Spółka w przepisach o wynagradzaniu nie określiła wysokości ekwiwalentu pieniężnego z tytułu nieodpłatnego udostępnienia lokalu mieszkalnego.

Stanowisko ZUS: Podstawę wymiaru składek społecznych osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kc o umowie zlecenia (w tym na podstawie umowy o zarządzenie), stanowi przychód z tytułu tej umowy – jeżeli określono w niej odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 1 w zw. z art. 18 ust. 3 oraz art. 20 ust. 1 usus).

Na mocy § 3 rozporządzenia składkowego wartość pieniężną świadczeń w naturze ustala się w wysokości ekwiwalentu pieniężnego określonego w przepisach o wynagradzaniu, a w razie ich braku, jeśli przedmiotem świadczeń są:

1. rzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej pracodawcy – według cen stosowanych wobec innych odbiorców niż pracownicy;

2. rzeczy lub usługi zakupione przez pracodawcę – według cen ich zakupu;

3. udostępnianie lokalu mieszkalnego:

a) typu lokatorskiego i własnościowego – w wysokości czynszu obowiązującego dla tego lokalu w danej spółdzielni mieszkaniowej,

b) komunalnego – w wysokości czynszu wyznaczonego dla tego lokalu w danej spółdzielni mieszkaniowej,

c) własnościowego (z wyłączeniem wymienionych w lit. a) oraz domów stanowiących własność prywatną) – w wysokości czynszu określonego według zasad i stawek dla mieszkań komunalnych na danym terenie, a w miastach – w danej dzielnicy,

d) w hotelach – w wysokości kosztu udokumentowanego rachunkami przez hotel.

W celu ustalenia podstawy wymiaru składek pracodawca sam określa wartość przyznawanych pracownikom świadczeń w naturze, stosownymi zapisami w funkcjonujących w firmie przepisach o wynagradzaniu (czego spółka nie zrobiła, nie określając wysokości ekwiwalentu pieniężnego z tytułu nieodpłatnego udostępnienia lokalu mieszkalnego).

Dopiero gdy brak jest takich zapisów, do przyznanych pracownikom w danym miesiącu kalendarzowym świadczeń w naturze obowiązują zasady ustalania wartości tych świadczeń wynikające z § 3 rozporządzenia składkowego.

Zgodnie z § 5 ust. 2 pkt 2 tego rozporządzenia § 2–4 stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych m.in. osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której w myśl Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Do podstawy wymiaru składek społecznych należy zatem – zgodnie z § 3 pkt 3 lit. a rozporządzenia – zaliczyć jedynie kwotę czynszu administracyjnego obowiązującego w danej spółdzielni mieszkaniowej oraz koszty mediów, natomiast kwoty miesięcznego czynszu płaconego właścicielowi mieszkania nie stanowią podstawy wymiaru składek.

Składki ZUS od premii inflacyjnej dla pracujących za granicą

Premia inflacyjna dla oddelegowanych do pracy na terenie Niemiec nie jest tam oskładkowana, ale w Polsce owszem – decyzja ZUS z 16.10.2023 r. (DI/100000/43/897/2023).

Spółka deleguje pracowników do pracy w Niemczech na podstawie zaświadczenia Al. Podlega tam branżowym układom zbiorowym oraz unijnym dyrektywom, w tym zasadom równego traktowania pracowników. Obowiązujące w Niemczech przepisy umożliwiają pracodawcy wypłatę premii inflacyjnej, która jest tam zwolniona z podatku oraz ze składek społecznych. Ze względu na zasadę równego traktowania premia inflacyjna musi zostać wypłacona również pracownikom spółki.

Czy należy od niej naliczyć składki?

Stanowisko ZUS: Na mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które w Polsce są pracownikami. Podstawę wymiaru składek na ich ubezpieczenia stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy z wyłączeniem przychodów wymienionych w § 2 rozporządzenia składkowego, a także wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych (art. 18 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 usus).

Premia inflacyjna wypłacona za pracę wykonywaną w innym państwie jest zwykle traktowana w Polsce jako przychód ze stosunku pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 updof.

Jeżeli do delegowania pracowników stosuje się polskie ustawodawstwo z zakresu zabezpieczenia społecznego, to odnoszą się do nich zasady ustalania podstawy wymiaru składek społecznych określone przepisami usus oraz rozporządzenia składkowego. W związku z tym, że premia inflacyjna nie została wymieniona w tym rozporządzeniu, jest wypłacana pracownikom pozostającym w stosunku pracy i stanowi przychód z pracy, to jej wartość należy uwzględnić w podstawie wymiaru składek społecznych.

Dodatek do macierzyńskiego bez obciążeń składkowych

Jeśli pracodawca zapłaci bonus za korzystanie przez ojca z urlopu macierzyńskiego, to od tej kwoty nie nalicza składek – decyzja ZUS z 13.12.2023 r. (DI/200000/43/1172/2023).

Pracodawca zamierza wprowadzić do regulaminu wynagradzania zapis dotyczący wyższego świadczenia dla pracownika – ojca lub opiekuna dziecka – za okres urlopu rodzicielskiego. Będzie ono przysługiwać wyłącznie za 14 kolejnych dni urlopu rodzicielskiego, po uprzednim złożeniu wniosku przez ojca lub opiekuna. W efekcie kwota świadczenia – zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego za każdy z 14 dni – będzie odpowiadała 100% stawki dziennej wynikającej z podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego (ustalanej w myśl art. 47 ustawy zasiłkowej).

Różnica między wartością zasiłku przysługującego zgodnie z ustawą a kwotą faktycznie wypłaconą za ten okres zostanie nazwana „dodatkiem uzupełniającym”. Będzie finansowana ze środków pracodawcy i będzie od niej odprowadzony podatek.

Czy należy też odprowadzać składki?

Stanowisko ZUS: Za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie zasiłkowej (art. 184 Kp). Art. 29a ust. 1 tej ustawy wskazuje natomiast, że zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kp m.in. jako okres urlopu rodzicielskiego.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 19 usus obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które przebywają na urlopach wychowawczych lub pobierają zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego w okresie przebywania na urlopie macierzyńskim itd. jest odrębnym (niż stosunek pracy) tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Składniki wynagrodzenia uzyskane przez pracownika w okresie nieświadczenia pracy w związku z przerwami dotyczącymi opieki nad dzieckiem, nie wchodzą zatem do podstawy wymiaru składek społecznych z tytułu stosunku pracy (prawo do tych świadczeń nie przysługuje za okres świadczenia pracy, tylko z racji przebywania pracownika na zasiłkach lub urlopach). Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem przerwy w ubezpieczeniu pracowniczym. Tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych stanowi wówczas pobieranie zasiłku.

Zgodnie z art. 18 ust. 6 usus podstawą wymiaru składek emerytalnej i rentowych osób pobierających zasiłek macierzyński jest kwota tego zasiłku. Wartość „dodatku uzupełniającego” zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego, w wysokości wartości uzupełnienia zasiłku macierzyńskiego w ustawowej wysokości do 100% podstawy wymiaru zasiłku (macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego), nie wejdzie więc do podstawy wymiaru składek społecznych. Prawo do tego świadczenia nie będzie bowiem przysługiwać za okres świadczenia pracy, a za okres odrębnego od stosunku pracy tytułu do ubezpieczeń, wskazanego w art. 6 ust. 1 pkt 19 usus.

Zasiłek macierzyński nie jest podstawą wymiaru składki zdrowotnej, w związku z czym od wartości wypłacanych przez pracodawcę świadczeń rodzicielskich, przysługujących pracownikom za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, rodzicielskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, nie opłaca się tej składki (art. 81 w zw. z art. 66 ustawy zdrowotnej).

Uszczuplone pieniądze dla „terytorialsów”

Pracodawca płaci składki od odprawy wypłaconej z tytułu powołania do terytorialnej służby wojskowej – decyzja ZUS z 31.10.2023 r.(DI/100000/43/911/20230).

Pracownik rozpoczyna terytorialną służbę wojskową na podstawie ustawy o obronie Ojczyzny. Pracodawca jest zobowiązany do wypłacenia mu odprawy z tytułu powołania do tej służby – w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia.

Czy skoro w myśl § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia składkowego wyłącza się z podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych odprawy wypłacane pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej na podstawie art. 125 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, a ustawa ta już nie obowiązuje, zasadę tę stosuje się do zastępującej ją ustawy o obronie Ojczyzny?

Stanowisko ZUS: Z § 1 rozporządzenia składkowego wynika, że podstawą wymiaru składek emerytalnej i rentowych jest przychód w rozumieniu updof, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Wyłączenia zawiera § 2 rozporządzenia. W katalogu świadczeń, które nie są podstawą wymiaru składek, nie wymienia ono odprawy wypłaconej pracownikowi z tytułu powołania do terytorialnej służby wojskowej.

Wspomniany § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia składkowego został uchylony 1.09.2023 r. W konsekwencji odprawy wypłacane pracownikom powołanym do terytorialnej służby wojskowej, jako przychody ze stosunku pracy, stanowią podstawę wymiaru składek na ich ubezpieczenia społeczne.