Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – najnowsze interpretacje ZUS - 110

Program dobrowolnych odejść z obciążeniem ZUS

Od rekompensaty za zrzeczenie się trwałości stosunku pracy należy odprowadzić składki – decyzja ZUS z 19.09.2023 r. (DI/100000/43/660/2023).

Pracownicy działów wymagających restrukturyzacji zostaną objęci programem dobrowolnych odejść. Decyzja, czy z niego skorzystać, należy do pracownika. Może on zainicjować procedurę, której zakończeniem będzie porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę oraz wypłata przewidzianej w regulaminie rekompensaty, składającej się z:

• odprawy w wysokości 1-, 2- lub 3-miesięcznego wynagrodzenia liczonego jak ekwiwalent za urlop, gwarantowanej przez ustawę z 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1969),
• dodatkowego odszkodowania – w wysokości 9-, 10- lub 11-miesięcznych wynagrodzeń zasadniczych pracownika.

Świadczenie stanowi rekompensatę za zrzeczenie się trwałości stosunku pracy w okresie gwarantowanego zatrudnienia. Przyczyną jego wypłaty jest rozwiązanie stosunku pracy. Będzie przychodem podatkowym z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Czy powinno być oskładkowane?

Stanowisko ZUS: Odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego bądź niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, nie stanowią podstawy wymiaru składek społecznych (§ 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego).

Powyższe wyłączenie określonych należności zostało skonstruowane w sposób ogólny, bez wskazywania konkretnych przepisów prawa pracy, przyznających prawo do takich świadczeń. Katalog ten ma charakter otwarty. Wyłączenie dotyczy odpraw i odszkodowań przysługujących na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących, ale też wynikających z porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi na poziomie zakładu pracy bądź indywidualnych porozumień zawieranych ze zwalnianymi pracownikami w ramach zasady swobody umów. Warunkiem jest jednak, by pozostawały one w bezpośrednim i nierozerwalnym związku z wygaśnięciem lub rozwiązaniem stosunku pracy. Jedyną przyczyną wypłaty przez pracodawcę takiego świadczenia powinno być ustanie zatrudnienia. Nie może być ono wypłacane w innych okolicznościach niż pozostające w ścisłym związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

Przedsiębiorca oświadczył, że wypłata ma charakter rekompensaty za utratę pewności co do dalszego trwania stosunku pracy, co jednak nie musi się wiązać z utratą zatrudnienia. W całości ma ona charakter benefitu (dodatkowej korzyści, jaką może uzyskać pracownik, godząc się na zrzeczenie się trwałości stosunku pracy w okresie gwarantowanego zatrudnienia), a nie świadczenia o charakterze kompensacyjnym. Podział świadczenia wynika ze zróżnicowania sposobu jego wyliczenia, nie ma jednak wpływu na jego charakter. Zarówno w części liczonej jako ekwiwalent za urlop, jak i w części stanowiącej dodatkowe odszkodowanie liczone jako wielokrotność wynagrodzenia zasadniczego pracownika, benefit nie będzie objęty wyłączeniem z podstawy wymiaru składek. Istotne jest bowiem, że nie stanowi rekompensaty za utratę stosunku pracy, lecz dodatkową wypłatę oferowaną w związku z udzieleniem zgody na utratę pewności zatrudnienia, które było gwarantowane wewnętrznymi przepisami obowiązującymi u pracodawcy. Świadczenie nie ma więc bezpośredniego związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

Dodatek relokacyjny nie przy zmianie pracodawcy

Przeniesienie służbowe nie wystąpi, gdy pracownik przejdzie do innego pracodawcy, nawet działającego w tej samej grupie kapitałowej – decyzja ZUS z 27.09.2023 r. (DI/100000/43/894/2023).

Spółka z siedzibą w Polsce należy do grupy spółek zlokalizowanych w różnych krajach. Grupa zdecydowała się zamknąć działalność gospodarczą w Rosji oraz ograniczyć ją na Białorusi, w związku z czym spółka zatrudnia pracowników relokowanych ze spółek powiązanych w tych krajach (specjalistów IT). W celu zmotywowania osób decydujących się na zawarcie z nią umowy o pracę i zmianę miejsca zamieszkania spółka przyznaje im dodatek relokacyjny.

Na moment wypłaty dodatku osoba go otrzymująca ma już status pracownika spółki. Dodatek jest wypłacany jednorazowo, po udokumentowaniu przez pracownika kosztów poniesionych w związku z relokacją (po przedstawieniu rachunków, umowy najmu itp.). Stanowi przychód ze stosunku pracy.

Czy przychód ten powinien zostać uwzględniony w podstawie wymiaru składek ZUS?

Stanowisko ZUS: Podstawy wymiaru składek nie stanowi kwota otrzymywana przez pracownika z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego ani zasiłki na zagospodarowanie i osiedlenie w związku z przeniesieniem służbowym – do wysokości nieprzekraczającej kwoty, która z tego tytułu została zwolniona od PIT (§ 2 ust. 1 pkt 14 rozporządzenia składkowego).

Przeniesienie służbowe może polegać na zmianie miejsca pracy lub warunków pracy i płacy. Pracodawca, przenosząc pracownika na inne miejsce pracy lub stanowisko pracy, powinien mu zmienić warunki pracy i płacy.

W opisanym przypadku nie dochodzi do przeniesienia służbowego, lecz do rozwiązania stosunku pracy z jednym pracodawcą i nawiązania nowego stosunku pracy z innym. Nie mamy zatem do czynienia ze zmianą dotychczasowej umowy o pracę, lecz z nawiązaniem nowej z innym podmiotem.

Okoliczność, że podmioty są ze sobą powiązane, nie zmienia faktu, że są to odrębni pracodawcy i dwie odrębne umowy o pracę, a pracownicy zmieniają zarówno miejsce pracy, jak i pracodawcę (dotychczasowy pracodawca przestaje istnieć).

Przeniesienie służbowe związane jest – co do zasady – z poleceniem pracodawcy, nie ze zmianą miejsca zamieszkania wynikającą z woli i inicjatywy samego pracownika. Musi do niego dojść w trakcie zatrudnienia, a więc nie mogą to być przenosiny spowodowane podjęciem nowej pracy u innego pracodawcy.

Okoliczności nie pozwalają na uznanie, że spółka spełnia warunki zastosowania wyłączenia przewidzianego w § 2 ust. 1 pkt 14 rozporządzenia składkowego – nie przenosi ona służbowo swoich pracowników, lecz zawiera umowę o pracę z dotychczasowymi pracownikami innego podmiotu.

Koreański prezes z prawem do świadczeń zdrowotnych w Polsce

Mieszkający w Polsce obywatel Republiki Korei, pełniący – za wynagrodzeniem – funkcję członka zarządu spółki, podlega z tego tytułu ubzpieczeniu zdrowotnemu – decyzja Prezesa NFZ z 24.02.2023 r. (15/2023/BP).

W zarządzie spółki z o.o., zależnej od spółki koreańskiej, jako członek zarządu zasiada obywatel Republiki Korei, przebywający w Polsce z rodziną i legitymujący się zezwoleniem na pobyt czasowy i pracę. Spółka nie ma certyfikatu jego rezydencji podatkowej, dysponuje natomiast drukiem KR-PL1, zgodnie z którym koreański pracownik podlega narodowemu systemowi emerytalnemu Korei.

Czy został prawidłowo zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce?

Stanowisko NFZ: Dana osoba podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu lub może się ubezpieczyć dobrowolnie, jedynie gdy spełnia przesłanki wymienione w art. 3 ustawy zdrowotnej. Przepis ten określa m.in. warunki dotyczące miejsca zamieszkania, obywatelstwa i dokumentu uprawniającego cudzoziemca do pobytu na terenie kraju.

Cudzoziemcy, którzy nie mają obywatelstwa żadnego z państw członkowskich UE, EFTA ani obywatelstwa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, mogą uzyskać ubezpieczenie zdrowotne w Polsce na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy zdrowotnej, jeśli przebywają tu na podstawie określonych dokumentów (w tym m.in. zezwolenia na pobyt czasowy) i jednocześnie spełniają w Polsce warunki do objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Z art. 3 ust. 1a ustawy zdrowotnej wynika, że ubezpieczonymi są także inne niż wymienione w ust. 1 pkt 2 i 3 osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego UE, EFTA lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, jeżeli podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.

W myśl art. 4 ustawy zdrowotnej ubezpieczeniu nie podlegają, z zastrzeżeniem art. 3, cudzoziemcy przebywający na terytorium Polski, chyba że umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę stanowią inaczej. Poza cudzoziemcami wymienionymi w art. 3 pozostali cudzoziemcy przebywający na terenie kraju podlegają zatem ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce, jedynie gdy tak jest zapisane w umowach międzynarodowych.

Jeżeli osoba pełniąca funkcję członka zarządu na mocy aktu powołania, pobiera z tego tytułu wynagrodzenie, to podlega – zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej – obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, wyłącznie gdy dodatkowo spełnia jeden z warunków wymienionych w art. 3 ust. 1 albo gdy tak stanowi umowa międzynarodowa, o której mowa w art. 4.

Członek zarządu spełnia przesłanki z art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy zdrowotnej, bo mieszka na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, nie mając przy tym obywatelstwa państwa członkowskiego UE, EFTA lub Zjednoczonego Królestwa. Ma tytuł do objęcia ubezpieczeniem, z uwagi na pobieranie wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji członka zarządu na mocy aktu powołania.

Jako świadczeniobiorcy i ubezpieczonemu przysługują mu więc prawa do świadczeń opieki zdrowotnej. Na jego sytuację prawną nie mają natomiast wpływu umowa z 25.02.2009 r. między Polską a Republiką Korei o zabezpieczeniu społecznym ani zawarte między tymi krajami porozumienie administracyjne ws. stosowania tej umowy, ponieważ nie obejmują one kwestii ubezpieczeń zdrowotnych i prawa do świadczeń zdrowotnych (jedynie zagadnienie ubezpieczeń społecznych i prawa do świadczeń społecznych – wyłączenie ze stosowania polskiego ustawodawstwa w odniesieniu do sytemu emerytalnego, co zostało stwierdzone także w zaświadczeniu o ubezpieczeniu, wystawionym przez Krajowy Zakład Emerytalny Korei).

Świadczenia niepieniężne periodyczne wspólników na rzecz spółki z o.o.

Zgodnie z art. 176 Ksh określone świadczenia niepieniężne mogą być zwolnione ze składki zdrowotnej – decyzja Prezesa NFZ z 28.02.2023 r. (16/2023/BP).

Wspólnicy spółki z o.o. planują zmianę umowy spółki. Chcą – zgodnie z art. 176 Ksh – zobowiązać się do wykonywania na jej rzecz – za wynagrodzeniem rynkowym i bezterminowo – powtarzających się świadczeń niepieniężnych. W przypadku wspólnika X mają one polegać na:

• konfiguracji sieci informatycznej oraz urządzeń sieciowych, raz w miesiącu,
• przeprowadzaniu remanentu sprzętu komputerowego, raz na kwartał,
• serwisowaniu sprzętu komputerowego, urządzeń peryferyjnych, dwa razy w miesiącu,
• logistyce i zaopatrzeniu spółki w towary i usługi zgodnie z przyjętymi do realizacji zamówieniami, raz w tygodniu,
• przygotowaniu strategii marketingowej spółki do przedstawienia zarządowi, raz w roku.

Wspólnik Y natomiast zobowiązał się do świadczeń polegających na:

• kontroli prawidłowości dokumentacji w zakresie ubezpieczeń grupowych pracowników, raz w miesiącu,
• doradztwie w zakresie strategii marketingowych w czasie spotkań zarządu, raz w miesiącu,
• aktualizacji bazy potencjalnych kontrahentów, raz w miesiącu,
• analizie potrzeb w zakresie potrzeb świadczeń pozapłacowych i benefitów pracowniczych, raz na pół roku.

Między spółką a wspólnikami nie zostaną zawarte żadne dodatkowe umowy. Wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne będzie dla nich przychodem z innych źródeł (art. 10 ust. 9 updof).

Czy należy od niego odprowadzić składkę zdrowotną?

Stanowisko NFZ: Trzeba odróżnić zobowiązania wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych od innych fakultatywnych postanowień umowy spółki oraz ew. cywilnoprawnych stosunków zobowiązaniowych między spółką a wspólnikiem. Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych powinien pozostawać w ścisłym związku z zamierzeniami i celem, dla którego wspólnicy utworzyli spółkę. Omawiane zobowiązanie składa się na treść stosunku uczestnictwa w spółce.

Aby skutecznie ustanowić instytucję opisaną w art. 176 § 1 Ksh, strony umowy spółki powinny oznaczyć co najmniej rodzaj i zakres świadczeń. Opisany stosunek prawny spełnia wymogi formalne z art. 176 Ksh. Dochody z niego nie stanowią tytułu do podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Zastrzec jednak należy, że obligacyjno-udziałowego stosunku między wspólnikiem a spółką nie można uznać za typowe zobowiązanie struktury korporacyjno-kapitałowej. Dominuje tu element obligacyjny, dla którego wykonania – zgodnie z art. 2 Ksh – konieczne jest stosowanie przepisów Kc o zobowiązaniach wzajemnych.

Umowa spółki, zawierająca oświadczenia woli wspólników, jak każda czynność prawna podlega wykładni zgodnej z regułami określonymi w art. 65 Kc. Dotyczy to też postanowienia wprowadzającego do umowy spółki instytucję z art. 176 Ksh. Wobec tego ustalenie rzeczywistej natury prawnej zobowiązania ustanowionego w umowie spółki będzie możliwe dopiero po ustaleniu: okoliczności, w których strony złożyły oświadczenia woli, zasad współżycia społecznego, ustalonych zwyczajów, zgodnego zamiaru stron, celu umowy, a także sposobu jej realizacji.

Świadczenia niepieniężne dzierżawcy udziałów

Udziały obciążone obowiązkiem wykonywania świadczeń na rzecz spółki można wydzierżawić, ale nie pozwoli to na obejście przepisów składkowych – decyzja Prezesa NFZ z 24.02.2023 r. (13/2023/BP).

Umowa spółki przewiduje, że wspólnik może pobierać wynagrodzenie z tytułu powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Planuje on wydzierżawić udziały obciążone powtarzającymi się świadczeniami niepieniężnymi. Spółka wskazała długą listę tych świadczeń, wśród których znalazły się: obsługa maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych; obsługa maszyn i urządzeń do produkcji wyrobów spożywczych, wykonywanie prac porządkowych; pakowanie wyrobów z tworzyw sztucznych; przewożenie, załadunek i rozładunek produktów z tworzyw sztucznych na wózkach; obsługa pras hydraulicznych, mimośrodowych i gilotyny do cięcia blach przy produkcji form do pieczenia.

Dzierżawca będzie mógł, na mocy umowy dzierżawy, przejąć prawa i obowiązki wynikające z udziałów oraz wykonywać na rzecz spółki powtarzające się świadczenia niepieniężne. Dodatkowo zawrze umowę zlecenia z tą spółką, na inne czynności niż wykonywane w ramach dzierżawy udziałów obciążonych powtarzającymi się świadczeniami niepieniężnymi.

Świadczenia będą realizowane co miesiąc – w wymiarze 90–180 godz./mies., stosownie do potrzeb.

Czy od wynagrodzenia wypłaconego dzierżawcy udziałów obciążonych powtarzającymi się świadczeniami niepieniężnymi, z tytułu tych świadczeń – wykonywanych przez niego na podstawie art. 176 Ksh – spółka jako płatnik ma obowiązek odprowadzać składkę zdrowotną?

Stanowisko NFZ: Wskazane przez spółkę powtarzające się świadczenia niepieniężne sprowadzają się do wykonywania w sposób stały czynności noszących cechy świadczenia pracy na rzecz spółki, w celu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej.

Ponadto sposób, w jaki spółka chce wykorzystać instytucję powtarzających się świadczeń niepieniężnych, jest sprzeczny z naturą tej instytucji prawnej oraz z celem jej ustanowienia. Takie postępowanie może prowadzić do zamierzonego i celowego obejścia prawa w zakresie nieuiszczania danin publicznych, np. z tytułu odprowadzenia składek na ubezpieczenie zdrowotne w odniesieniu do osób, które swoim działaniem wypełniają znamiona stosunku pracy.

Powtarzające się świadczenia niepieniężne sprowadzają się de facto do bieżącego, stałego wykonywania przedmiotu działalności spółki. Biorąc pod uwagę ich zakres (90–180 godz./mies.), relacja między spółką a potencjalnym dzierżawcą udziałów będzie przypominać stosunek pracy. Podane przez spółkę rodzaj oraz zakres świadczeń jednoznacznie wskazują, że są one związane z bieżącym prowadzeniem działalności gospodarczej, w sposób zorganizowany i ciągły, w celach zarobkowych. Wobec tego nie mają charakteru powtarzających się świadczeń, ale są świadczeniami ciągłymi.

Zgodnie z art. 176 Ksh świadczenie powinno mieć charakter powtarzalny, a zatem periodyczny. Tego kryterium nie spełniają zobowiązania jednorazowe, ciągłe ani stałe. Sprawa dotyczy świadczeń o charakterze ciągłym, wchodzących w zakres działalności gospodarczej prowadzonej przez spółkę, które nie mieszczą się w art. 176 Ksh. Chodzi o stałe, bieżące wykonywanie wskazanych czynności. Czym innym jest świadczenie powtarzające się, które polega na stałym dawaniu przez czas trwania stosunku prawnego, w określonych regularnych odstępach, pewnej liczby świadczeń.

Tych cech nie spełniają świadczenia, gdy wspólnik (czy też przyszły dzierżawca udziału) zobowiązany jest w pierwszej kolejności do stałego i bieżącego realizowania zadań przez okres i w wymiarze, które wskazują na pracę stałą.

W odniesieniu do dzierżawy udziałów obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych pozostaje w związku z zamierzonym i wspólnym celem, dla którego wspólnicy utworzyli spółkę, i składa się na treść stosunku uczestnictwa w spółce. Obowiązek ten wiąże się z udziałem, a nie ze wspólnikiem, a zatem przechodzi na nabywcę udziału.

Zgodnie z art. 693 § 1 Kc przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Art. 709 Kc stanowi natomiast, że przepisy o dzierżawie rzeczy stosuje się odpowiednio do dzierżawy praw. Udział w spółce z o.o. to jednostka uczestnictwa wspólnika w spółce, pewne niematerialne prawo, z którym wiążą się uprawnienia i obowiązki wspólnika w stosunku do spółki. W konsekwencji udziały w spółce z o.o. jako prawa niematerialne podlegają dzierżawie. Dzierżawca udziałów obciążonych powtarzającymi się świadczeniami niepieniężnymi będzie zobowiązany do wykonywania tych świadczeń na rzecz spółki.

W opisanej sytuacji dzierżawca udziałów spółki będzie świadczył na jej rzecz pracę. Rodzaje oraz zakres świadczeń związanych z udziałami spółki sprowadzają się do stałego wykonywania przedmiotu jej działalności. Nie podlegają one zwolnieniu z oskładkowania.

Usługi zamienne świadczone w celu zwolnienia z długu są nieoskładkowane

Osoby odpracowujące zaległy czynsz najmu nie podlegają ubezpieczeniom społecznym – decyzja ZUS z 27.09.2023 r. (DI/100000/43/1009/2019).

Zakład Gospodarki Mieszkaniowej (ZGM) zarządza gminnym zasobem nieruchomości. Część osób fizycznych korzystających z lokali mieszkalnych i pomieszczeń tymczasowych ma zadłużenie z tytułu czynszu najmu i innych opłat, także z tytułu odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokali i pomieszczeń, naliczanego na mocy art. 8 ust. 1 ustawy z 21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie

Kodeksu cywilnego (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 725). Aby umożliwić tym osobom, będącym w trudnej sytuacji materialnej, spłatę zaległości, ZGM rozważa zawarcie z nimi umowy, na mocy której wykonywałyby na rzecz ZGM drobne prace porządkowe, remontowe i usługowe. Następowałaby wówczas zamiana zobowiązania pieniężnego wynikającego z użytkowania lokalu (świadczenia pieniężnego) na świadczenie rzeczowe, która byłaby dla dłużnika obojętna podatkowo (nie stanowiłaby przychodu, o którym mowa w art. 11 ust. 1 updof).

Czy ZGM powinien opłacać składki społeczne z tytułu zmiany zadłużenia na świadczenie rzeczowe celem jego spłaty?

Stanowisko ZUS: Ustawodawca w art. 6 ust. 1 usus wymienia wszystkie podmioty objęte obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wyliczenie to jest wyczerpujące. Wspomniany przepis ani żaden inny nie wymienia wśród osób obowiązkowo objętych ubezpieczeniami tych, które wykonują świadczenie/usługi zamienne celem zwolnienia z długu. Takie świadczenie/usługa nie stanowi tytułu i nie podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.