Zakaz konkurencji dla byłego prezesa – czy odszkodowanie podlega składkom ZUS

Umowa o pracę

Jeżeli prezes zarządu pełni tę funkcję na podstawie umowy o pracę, ma do niego zastosowanie rozporządzenie składkowe, które w § 2 ust. 1 pkt 4 przewiduje, że podstawy wymiaru składek nie stanowią odszkodowania wypłacane byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kp. Jeśli więc spółka podpisała z prezesem umowę o zakazie konkurencji obowiązującą po ustaniu zatrudnienia, wypłacane z jej tytułu odszkodowanie nie będzie podlegało składkom społecznym ani zdrowotnej.

Co jednak istotne, o ile według Ksh członka zarządu obowiązuje zakaz konkurencji z mocy prawa, o tyle na gruncie Kp zakaz ten jest skuteczny tylko wobec tego pracownika, który zawarł z pracodawcą odrębną umowę o zakazie konkurencji, sporządzoną pod rygorem nieważności na piśmie.

Kontrakt menedżerski

Przepisy przywołanego rozporządzenia składkowego stosuje się m.in. – w myśl jego § 5 ust. 2 – do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Umową o takim charakterze jest także kontrakt menedżerski. Niestety, nie oznacza to, że odszkodowanie za zakaz konkurencji, wypłacane po zaprzestaniu pełnienia funkcji prezesa na podstawie takiego kontraktu, również podlega zwolnieniu ze składek ZUS.

Jak wskazał ZUS w interpretacji z 21.07.2021 r. (DI/100000/43/483/2021), przepisy rozporządzenia składkowego należy interpretować ściśle z uwagi na to, że regulacja ta ma charakter wyjątku od zasady ogólnej wyrażonej w art. 18 ust. 1 w zw. z ust. 3 usus. Nie każde wyłączenie z podstawy wymiaru składek znajdzie zatem zastosowanie do umów zlecenia/umów o świadczenie usług (w tym umowy o zarządzanie spółką). Ponieważ zakaz konkurencji został uregulowany w Kp (art. 101¹ –101⁴), powołane przepisy nie mają zastosowania do umów cywilnoprawnych podlegających rządom Kc czy innych umów o świadczenie usług. W związku z tym, że ustawodawca w § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia składkowego wyłącza z podstawy wymiaru składek wartość jedynie tych odszkodowań wypłaconych po ustaniu stosunku pracy, które wypłacono, opierając się na umowie o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kp, nie ma podstaw do rozciągnięcia zastosowania tego wyłączenia na umowy o zarządzanie spółką.

Ten pogląd potwierdził SN w wyroku z 13.07.2023 r. (II USKP 228/21): Zakaz konkurencji jest częścią całego zobowiązania, a nie samodzielnym tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym. Jeśli jest częścią umowy cywilnej, to przychód z tej umowy, czyli również z zakazu konkurencji, stanowi podstawę składek. Uprawnione jest zatem stanowisko, że wyłączenie z podstawy wymiaru składek odszkodowania wypłaconego byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kp, nie ma zastosowania do osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Szczególne zasady

W interpretacji z 12.11.2024 r. (DI/200000/43/950/2024) ZUS wskazał natomiast, jak podejść do wypłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po rozwiązaniu umowy o świadczenie usług zarządzania z osobą objętą ustawą z 9.06.2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (tekst jedn. DzU z 2020 r. poz. 1907). Interpretacja dotyczyła prezesa spółki powołanego do pełnienia funkcji w zarządzie uchwałą rady nadzorczej. Członkowie zarządu pełnili funkcję na podstawie umowy o świadczenie usług zarządzania (kontrakt menedżerski) zawieranej na czas jej pełnienia, tj. do dnia wygaśnięcia mandatu. Zgromadzenie wspólników uchwałą określiło zasady wynagradzania członków zarządu, udzielając radzie nadzorczej upoważnienia do ustalenia szczegółowych postanowień odnośnie do wynagrodzenia. Członkowie zarządu pełniący funkcję na podstawie kontraktów menedżerskich podlegali ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Z prezesem zarządu spółka zawarła dodatkowo umowę o zakazie konkurencji obowiązującą przez 6 mies. po ustaniu pełnienia funkcji z prawem do odszkodowania w wysokości 100% pensji. Wątpliwości co do obowiązku oskładkowania tego odszkodowania dotyczyły możliwości zastosowania § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia składkowego, który zwalnia ze składek odszkodowania wypłacane byłym pracownikom na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kp. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 2 ustawy z 9.06.2016 r. w sprawach określonych w ust. 1 przepisy art. 101¹ § 1 oraz art. 101²–101⁴ Kp stosuje się odpowiednio. W ocenie spółki odpowiednie stosowanie tych przepisów odnosi się również do objęcia odszkodowania zwolnieniem ze składek na mocy § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia składkowego.

ZUS wskazał, że kwestia odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji w odniesieniu do osób świadczących usługi zarządzania na podstawie ustawy z 9.06.2016 r. została uregulowana w szczególny sposób, tj. przez odesłanie do przepisów Kp regulujących zakaz konkurencji. W związku z tym odszkodowanie za zakaz konkurencji obowiązujący po ustaniu pełnienia funkcji podlega zwolnieniu ze składek na podstawie § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia składkowego. W ten sam sposób ZUS odpowiadał już wcześniej w interpretacjach z 2.07.2019 r. (WPI/200000/43/2019), 28.12.2020 r. (WPI/200000/43/2020) i 27.02.2020 r. (DI/100000/43/2020).

Akt powołania

Gdy pełnienie funkcji członka zarządu jest oparte wyłącznie na stosunku organizacyjnym powstałym w wyniku aktu powołania, prawo do wynagrodzenia w określonej wysokości może przyznać, mocą uchwały, zgromadzenie wspólników. Pełnienie funkcji członka zarządu na podstawie powołania za wynagrodzeniem stanowi od 2022 r. tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego – trwający od dnia powołania do dnia odwołania (art. 66 ust. 1 pkt 35a i art. 77 pkt 17b ustawy zdrowotnej).

W tym przypadku odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji przysługuje już po odwołaniu z pełnienia funkcji prezesa zarządu. Nie należy od niego opłacać składki zdrowotnej, ponieważ nie ma już tytułu do podlegania temu ubezpieczeniu. Tak uznał ZUS w interpretacji z 18.10.2024 r. (DI/200000/43/758/2024). Sprawa dotyczyła osoby, która w spółce była zatrudniona na umowę o pracę. Jednocześnie pełniła funkcję prezesa zarządu na podstawie uchwały, za wynagrodzeniem, co stanowiło tytuł do opłacania składki zdrowotnej. Spółka zawarła z prezesem umowę o zakazie konkurencji, obowiązującą po zaprzestaniu pełnienia funkcji, przewidując w niej odszkodowanie z tego tytułu. Prezesa wiązały ze spółką dwa odrębne stosunki, w zakresie których powierzono mu odmienny zakres obowiązków – etat i powołanie.

ZUS zgodził się ze spółką, że odszkodowanie za zakaz konkurencji nie podlega składce zdrowotnej, ale na innej podstawie, niż wskazała spółka. Według spółki zwolnienie ze składki wynika z tego, że zawarta umowa o zakazie konkurencji i zachowaniu poufności w związku z odwołaniem z funkcji prezesa zarządu ma cechy określone dla takiej umowy w art. 101² Kp. W konsekwencji należy do niej stosować zwolnienie ze składek określone dla pracowników na zasadzie analogii.

ZUS wskazał natomiast, że tytuł ubezpieczenia zdrowotnego osoby pełniącej funkcję prezesa zarządu powstaje z dniem powołania, a wygasa w dniu zaprzestania pełnienia tej funkcji. Odszkodowanie za zakaz konkurencji po odwołaniu z pełnionej funkcji otrzymuje osoba, która nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu – nie posiada już tytułu do tego ubezpieczenia. Tym samym odszkodowanie nie stanowi podstawy wymiaru składki zdrowotnej, a w konsekwencji nie powstaje obowiązek opłacenia tej składki.