Z działalności Polskiej Izby Biegłych Rewidentów

Uchwały KRBR

Od 1.04.2020 do 30.06.2020 r. KRBR[1] podjęła 63 uchwały, w tym dotyczące:

• zmiany wytycznych organizacyjno-metodycznych do obligatoryjnego doskonalenia zawodowego dla biegłych rewidentów w 2020 r.,
• zmiany uchwały w sprawie przyjęcia Regulaminu działania Krajowego Rzecznika Praw Biegłych Rewidentów oraz określenia liczby jego zastępców,
• powołania Agnieszki Rożko na Dyrektora Niepublicznej Placówki Kształcenia Ustawicznego,
• terminów i trybu organizowania egzaminów z wiedzy dla kandydatów na biegłych rewidentów,
• przyjęcia nowych procedur wpisu do rejestru biegłych rewidentów, zgodnie z wymogami art. 4 uobr, oraz przyjęcia wzorów wniosków związanych z takim wpisem lub ze zmianą danych biegłego rewidenta (druki oznaczone literą „R”).

Podsumowanie I półrocza 2020 r.

Najważniejszym problemem, z którym samorząd musiał się zmierzyć w pierwszych miesiącach 2020 r., była pandemia koronawirusa. KRBR podjęła wiele działań, aby ograniczyć negatywny wpływ pandemii na pracę biegłych rewidentów; w efekcie przesunięte zostały m.in. ustawowe terminy sporządzania, zatwierdzania i składania sprawozdań finansowych (sf).

Szczegółowe informacje o pracy PIBR znajdują się w liście Prezes KRBR Barbary Misterskiej-Dragan skierowanym do biegłych rewidentów[2].

Wskazówki dotyczące badania założenia kontynuacji działalności z uwzględnieniem skutków pandemii

16.03.2020 r. PIBR opublikowała pierwsze wskazówki[3] pt. „Wpływ pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 na badanie sprawozdań finansowych za 2019 rok”. Ich kontynuację i rozwinięcie stanowi kolejne opracowanie, w którym – zgodnie z wymogami KSB 570 (Z) Kontynuacja działalności – wyjaśniono różnice między obowiązkami i odpowiedzialnością zarządu oraz osób sprawujących nadzór a obowiązkami i odpowiedzialnością biegłego rewidenta.

Scharakteryzowano też różne czynniki, które pojedynczo lub łącznie z innymi mogą zagrażać zdolności kontynuacji działalności lub wskazywać na istotną niepewność w tym względzie.

Podkreślono, że w obecnej sytuacji weryfikacja oceny kierownictwa jednostki o możliwości kontynuacji działalności powinna nastąpić w terminie jak najbliższym dniu sporządzenia sf.

Zamieszczono diagram (ścieżkę decyzyjną), który pokazuje wpływ wniosków biegłego rewidenta na rodzaj opinii z badania. Zaprezentowano również oparte na KSB 570 (Z) przykłady sformułowań sprawozdania z badania dotyczące kontynuacji działalności.

Plan kontroli PANA na lata 2020 i 2021

PANA opublikowała roczny plan kontroli firm audytorskich[4]. Przypomnijmy, że od 1.01.2020 r. instytucja ta przejęła nadzór nad wszystkimi firmami audytorskimi, niezależnie od tego, czy badają one jzp, czy też nie.

Kontrola firm audytorskich w siedzibie PANA[5]

Art. 106 ustawy z 16.04.2020 r. umożliwia PANA – w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii – przeprowadzanie kontroli firm audytorskich (badających ustawowe sf jzp) w siedzibie PANA, za zgodą kontrolowanej firmy audytorskiej. W przepisie tym uregulowano także kwestie: doręczania przy użyciu środków komunikacji elektronicznej zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, imiennego upoważnienia udzielanego osobie kontrolującej z ramienia PANA i dokumentu potwierdzającego jej tożsamość, zawiadomienia o zakończeniu kontroli.

Oznacza to, że doręczenie wskazanych wyżej dokumentów będzie następowało bezpośrednio po wysłaniu przez PANA do firmy audytorskiej e-maila z zawiadomieniem o kontroli. Kontrolowane firmy mają obowiązek dostarczenia do PANA wszelkich informacji i dokumentów związanych z kontrolą, w formie papierowej lub elektronicznej.

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii tryb doręczeń elektronicznych może być stosowany również do wszczętych bądź wszczynanych kontroli: tematycznych, dodatkowych i doraźnych.

Przypominamy, że zgodnie z uobr częstotliwość kontroli zależy od wyników analizy ryzyka wystąpienia nieprawidłowości w badaniach ustawowych, przy czym kontrola firmy audytorskiej nie może być przeprowadzana rzadziej niż:

• raz na 3 lata – gdy przeprowadza ona badania ustawowe jzp spełniających kryteria dużej jednostki,
• raz na 6 lat – gdy przeprowadza ona wyłącznie badania ustawowe jednostek innych niż duże jzp.

Udział w spisie z natury przy zdalnym badaniu

PANA opublikowała skrót wytycznych Instytutu Biegłych Księgowych w Anglii i Walii (ICAEW), dotyczących udziału w spisie z natury w przypadku badania prowadzonego w sposób zdalny, z własnym komentarzem[7]. ICAEW – twórca wytycznych – wskazuje, że procedury badania przebiegu i rezultatów inwentaryzacji, omówione w MSB 501 Dowody badania – szczegółowe rozważania dla wybranych pozycji (przyjętym jako KSB 501), nie zostały zmienione mimo pandemii. W opracowaniu poruszono tematy:

• obecności wirtualnej biegłego rewidenta,
• udziału w inwentaryzacji w innym terminie,
• inwentaryzacji zapasów przechowywanych u strony trzeciej,
• wpływu wydłużenia okresu rozliczeniowego na procedury badania,
• skutków dla sprawozdania biegłego rewidenta z badania.

Rotacja firmy audytorskiej badającej jzp

Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że wobec uchylenia z dniem 31.05.2020 r. przepisu uobr, w myśl którego maksymalny okres nieprzerwanego trwania zlecenia badania ustawowego przez tę samą firmę audytorską i jej sieć wynosił 5 lat, obecnie zastosowanie mają regulacje rozporządzenia UE nr 537/2014[8] (art. 17 ust. 1 akapit 2). Przewidują one okres zatrudnienia tej samej firmy audytorskiej lub firmy z jej sieci do badania ustawowego jzp na czas nie dłuższy niż 10 lat[9].

Świadczenie usług zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu

Po nowelizacji uobr z 19.07.2019 r.[10] pojawiły się wątpliwości, czy biegły rewident/firma audytorska może wykonywać usługi atestacyjne i pokrewne, zgodnie z innymi standardami niż krajowe standardy wykonywania zawodu (KSWZ).

Ministerstwo Finansów podzieliło stanowisko KRBR w tym zakresie, wyrażając pogląd, że:

• wszelkie usługi atestacyjne czy też pokrewne, których wykonanie przez biegłego rewidenta jest wymagane przepisami polskiego prawa, należy świadczyć zgodnie z KSWZ,
• jeśli przy świadczeniu usługi atestacyjnej, innej niż czynność rewizji finansowej, niezastrzeżonej do wykonywania przez biegłego rewidenta, lub usługi pokrewnej biegły rewident powołuje się na zgodność z KSWZ, to świadczenia takiej usługi może się podjąć wyłącznie firma audytorska,
• firma niebędąca firmą audytorską lub osoba nieposiadająca tytułu biegłego rewidenta, wykonując usługi, o których mowa, nie może się powoływać na zgodność z KSWZ,
• wykonywanie przez firmę audytorską usług atestacyjnych lub pokrewnych zgodnie ze standardami innymi niż KSWZ jest możliwe, gdy ze względu na szczególne potrzeby klienta nie jest wskazane stosowanie KSWZ; tę kwestię należy ustalić, przystępując do realizacji każdego zlecenia.

Odpowiedzi Ministerstwa Finansów na pytania dotyczące nowelizacji uobr

Departament Efektywności Wydatków Publicznych i Rachunkowości w Ministerstwie Finansów wyjaśnił:

1) Jak rozumieć przepisy uobr dotyczące wejścia w życie jej zmienionych postanowień w odniesieniu do dokumentacji, w tym dokumentacji z wykonania usług atestacyjnych lub pokrewnych, oraz okresu dostosowania się firm audytorskich (organizacja wewnętrzna, system wewnętrznej kontroli jakości, dokumentacja) do wymogów znowelizowanej ustawy? Resort zwrócił uwagę, że wymogi uobr dotyczące polityk i procedur świadczenia usług objętych nadzorem publicznym (usługi atestacyjne inne niż badanie i usługi pokrewne) nie uległy znaczącym zmianom w porównaniu z wymogami przewidzianymi w KSKJ w brzmieniu MSKJ 1. W kwestii dokumentacji, o której mowa w art. 39 uobr, Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że chodzi o dokumentację w szerokim znaczeniu, dotyczącą wewnętrznej organizacji firmy audytorskiej i systemu wewnętrznej kontroli jakości oraz pozostałych zagadnień, o której mowa w uobr. Zmienione przepisy mają zastosowanie do wszystkich zleceń prowadzonych przez firmę audytorską na 1.01.2020 r. oraz rozpoczętych po tym dniu. W analogiczny sposób Ministerstwo Finansów interpretuje obowiązek zamknięcia akt zleceń usług atestacyjnych innych niż badanie oraz akt zleceń usług pokrewnych w ciągu nie więcej niż 60 dni po dniu sporządzenia sprawozdania z wykonania tych usług i 5-letniego okresu ich przechowywania. 

2) Czy sporządzenie sf dla klienta, dla którego są usługowo prowadzone księgi rachunkowe, jest usługą pokrewną? Zdaniem Ministerstwa Finansów usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych (które obejmuje również sporządzanie sf) nie zalicza się do usług pokrewnych. Natomiast jeżeli przedmiotem zlecenia firmy audytorskiej (biegłego rewidenta) jest wyświadczenie usługi polegającej na udzieleniu pomocy jednostce przy sporządzeniu i prezentacji informacji finansowych, to należy uznać, że usługa taka spełnia definicję usługi pokrewnej – usługi kompilacji.

3) Czy usługi due diligence zalicza się do usług pokrewnych? Pojęcie usług due diligence nie zostało zdefiniowane w polskim porządku prawnym, a zatem ich zakres nie jest prawnie określony. Usługi takie mogą obejmować różne zagadnienia, m.in. finansowe, podatkowe, prawne, rynkowe, operacyjne oraz IT. Ze względu na różnorodny zakres określenie ich charakteru jest – zdaniem Ministerstwa Finansów – możliwe po szczegółowej analizie zakresu zlecenia, a także zakresu pracy i zaangażowania biegłego rewidenta przy jej wykonywaniu.

Obowiązki biegłych rewidentów wynikające z ustawy AML

Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) zwrócił się do KRBR z prośbą o rozpowszechnienie pisma, w którym wskazuje na wybrane obowiązki biegłych rewidentów wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (ustawa AML). Obowiązki te obejmują:

• ocenę ryzyka, stanowiącą jeden z kluczowych obowiązków, gdyż wyznacza kolejne działania, m.in. dotyczące procesów i kształtu wewnętrznych procedur oraz zakresu i sposobu stosowania środków bezpieczeństwa finansowego,
• rozpoznanie, jakie ryzyka rodzą stosunki gospodarcze lub okazjonalne transakcje oraz ocena jego poziomu; GIIF wskazuje, że częstym błędem jest utożsamianie tego obowiązku z obowiązkiem wskazanym powyżej,
• stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością uwzględniającą rozpoznane ryzyko związane ze stosunkami gospodarczymi lub z okazjonalną transakcją; wszystkie środki bezpieczeństwa finansowego muszą zostać zastosowane, poza wyjątkiem określonym w art. 38 ustawy AML; modyfikacjom może podlegać jedynie, w zależności od ryzyka, ich intensywność i zakres,
• zawiadomienie GIIF o okolicznościach, które mogą wskazywać na popełnienie przestępstwa,
• stosowanie szczególnych środków ograniczających wobec osób i podmiotów; biegli rewidenci są zobligowani do weryfikacji swoich klientów z listami sankcyjnymi; w przypadku pojawienia się wątpliwości GIIF zachęca do wysyłania pytań na adres e-mail: srodkiograniczajace@mf.gov.pl,
• zapewnienie udziału w szkoleniach osobom wykonującym obowiązki w zakresie AML.

Opracowania pomocne dla biegłych rewidentów

Na stronie internetowej PIBR, w e-Bibliotece lub w panelu biegłego rewidenta, udostępniono następujące opracowania:

• „Wewnętrzna procedura wprowadzona na podstawie art. 50 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu” – może być pomocne w realizacji obowiązku wdrożenia wewnętrznej procedury, wynikającego z ustawy AML. Podano w nim przykład procedury służącej przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, którą można w prosty sposób wdrożyć w firmie audytorskiej.
• „Stosowanie przepisów RODO przy świadczeniu usług atestacyjnych” – zawiera wskazówki, wyjaśnienia oraz wytyczne postępowania mające na celu ułatwienie firmom audytorskim zrozumienia i realizacji obowiązków wynikających z RODO i uobr – przy świadczeniu usług atestacyjnych. W opracowaniu wskazano podstawowe obowiązki firm audytorskich, gdy pełnią funkcję administratora danych, a także sposób ich prawidłowej realizacji. Zamieszczono m.in. instrukcję zabezpieczania danych przekazywanych drogą elektroniczną, przykładową procedurę upoważniania, procedury stosowane w razie stwierdzenia naruszenia ochrony danych.
• Alerty IASB dotyczące badania sf w okresie pandemii – alert ogólny przedstawia w sposób syntetyczny najważniejsze obszary, które mogą wymagać głębszej analizy przy projektowaniu i przeprowadzaniu procedur badania służących uzyskaniu wystarczających i odpowiednich dowodów badania oraz sporządzaniu odpowiedniego sprawozdania z badania. Trzy kolejne, szczegółowe alerty są poświęcone: kontynuacji działalności, późniejszym zdarzeniom, sprawozdawczości z badania oraz przeglądowi śródrocznego sf przeprowadzonego zgodnie z MSP 2410.
• „Lista kontrolna kontynuacji działalności przez małe przedsiębiorstwo – jak przetrwać i dobrze prosperować po zakończeniu pandemii COVID-19” – to opracowanie IFAC w języku polskim, obejmujące kluczowe zagadnienia z zakresu zarządzania finansami i zarządzania strategicznego, które wpływają na możliwość kontynuacji działalności. Ma za zadanie pomóc przy identyfikacji i analizie istotnych, związanych z tym kwestii.
• Kolejne części „Analizy kodeksu IESBA” – w listopadzie 2019 r. IFAC wydała pierwszy, z 12-częściowej serii, materiał objaśniający nowy kodeks etyki IESBA. Każda część serii (na stronie internetowej PIBR opublikowano ich 5) uwydatnia kluczowe aspekty Kodeksu, ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich zmian.

Udział przedstawicieli KRBR w spotkaniach z biegłymi rewidentami

• 15.05.2020 r. odbyło się spotkanie Prezes KRBR z biegłymi rewidentami z regionalnego oddziału PIBR w Poznaniu. Barbara Misterska-Dragan omówiła prace prowadzone przez PIBR w ostatnich miesiącach. Dużo uwagi poświęcono działaniom podjętym wskutek pandemii COVID-19.
• 17.06.2020 r. RO PIBR w Warszawie zorganizował konferencję „Wyzwania pracy zdalnej w firmie audytorskiej”, której moderatorem była prof. Joanna Wielgórska-Leszczyńska, a w dyskusji udział wzięli: Prezes PANA Marcin Obroniecki, Prezes KRBR Barbara Misterska-Dragan oraz przedstawiciele małych, średnich i dużych firm audytorskich.
• 29.06.2020 r. Prezes KRBR spotkała się z biegłymi rewidentami z RO PIBR w Bielsku-Białej, Rzeszowie i Tarnowie. Rozmawiano nt. nowych doświadczeń i wyzwań po nowelizacji uobr oraz działań związanych z pandemią.