Z działalności Polskiej Izby Biegłych Rewidentów - listopad 2020

Uchwały KRBR

Od 01.07.2020 do 30.09.2020 r. KRBR[1] podjęła:

• 107 uchwał, w tym dotyczące:

• przyjęcia KSB 540 (Z) w brzmieniu MSB 540 (zmienionego) – Badanie szacunków księgowych i powiązanych ujawnień oraz zmian w uchwałach w sprawie: krajowych standardów kontroli jakości, krajowych standardów badania oraz innych dokumentów, a także krajowych standardów przeglądu, krajowych standardów usług atestacyjnych innych niż badanie i przegląd oraz krajowych standardów usług pokrewnych[2],
• zmiany wytycznych organizacyjno-metodycznych do obligatoryjnego doskonalenia zawodowego dla biegłych rewidentów w 2020 r.,
• zakresu tematycznego obligatoryjnego doskonalenia zawodowego biegłych rewidentów w 2021 r.,
• przekazania do Krajowego Rzecznika Dyscyplinarnego listy biegłych rewidentów, którzy w 2019 r. nie dopełnili obowiązku obligatoryjnego doskonalenia zawodowego,
• procedury rozpatrywania wniosków biegłych rewidentów o wyrażenie zgody na odbycie obligatoryjnego doskonalenia zawodowego w terminie późniejszym,
• zmiany uchwał w sprawie regulaminu działania KRBR oraz Krajowego Rzecznika Praw Biegłego Rewidenta,
• aktualizacji planu finansowego PIBR na 2020 r.,
• zatwierdzenia sprawozdania finansowego PIBR za 2019 r.;

• 78 postanowień w sprawie zawieszenia toczącego się postępowania administracyjnego lub wyznaczenia nowego terminu zakończenia postępowania administracyjnego.

Podsumowanie II kwartału 2020 r.

Podobnie jak w I półroczu, także w II kwartale 2020 r. pandemia koronawirusa wywierała duży wpływ na działalność samorządu. Podsumowanie prac podejmowanych przez PIBR zawiera list Barbary Misterskiej-Dragan, prezes KRBR, do biegłych rewidentów[3]. Jak podkreśliła, choć dynamika wydarzeń spowodowanych pandemią zmniejszyła się w porównaniu z marcem, to nadal COVID1-19 wyznaczał, w sposób pośredni, kierunki działania samorządu, starającego się m.in. dostarczać biegłym rewidentom informacji o nowych przepisach wprowadzanych przez ustawodawcę.

Prezes zwróciła także uwagę, że jednym ze skutków pandemii jest przyspieszenie cyfrowej transformacji firm audytorskich. Samorząd wspiera biegłych rewidentów w tym przedsięwzięciu przez dostarczanie informacji oraz odpowiednie szkolenia.

Jednolity tekst uobr i tekst anglojęzyczny

Ogłoszono tekst jednolity ustawy z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2020 r. poz. 1415).

Wcześniej PIBR udostępniła przetłumaczony na język angielski tekst uobr w dwóch wersjach – ujednolicony oraz ze wskazaniem zmian. Od tego czasu nie było zmian jej treści, więc tłumaczenie odpowiada aktualnemu brzmieniu ogłoszonemu w postaci tekstu jednolitego[4]. W razie jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych miarodajne jest polskie brzmienie przepisów.

Upływ terminu na dostosowanie systemu wewnętrznej kontroli jakości

Z końcem sierpnia 2020 r. minął termin dostosowania przez każdą firmę audytorską systemu wewnętrznej kontroli jakości do zmian spowodowanych nowelizacją uobr. Przypominała o tym PANA w zamieszczonym na swojej stronie internetowej komunikacie, w którym jako kluczowe zadania do wykonania wymieniła:

• przygotowanie polityki i procedur wykonywania oraz dokumentowania,
• przygotowanie rozwiązań organizacyjnych służących zapobieganiu zagrożeniom dla niezależności biegłego rewidenta,
• zapewnienie archiwizacji dokumentacji usług atestacyjnych innych niż badania, a także usług pokrewnych.

Przykłady raportów z przeglądu śródrocznego sprawozdania finansowego

Aby wesprzeć biegłych rewidentów przy raportowaniu wyników przeglądu śródrocznego sprawozdania finansowego (sf), PIBR zaktualizowała przykłady takich raportów. Aktualizacja polegała głównie na dostosowaniu raportów do obecnego brzmienia KSP 2410 Przegląd śródrocznych informacji finansowych przeprowadzany przez niezależnego biegłego rewidenta jednostki.

Dla przypomnienia, KSP 2410 ma zastosowanie tylko wtedy, gdy biegły rewident, podejmujący się wykonania usługi przeglądu śródrocznych informacji finansowych jednostki, bada też jej roczne sf.

Nowa usługa biegłego rewidenta świadczona dla spółek publicznych

Nowy przepis (art. 90g) ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych[5] wprowadził obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania o wynagrodzeniach zarządu i rady nadzorczej oraz poddania tego sprawozdania ocenie biegłego rewidenta. Sprawozdanie o wynagrodzeniach ma co roku sporządzać rada nadzorcza spółki publicznej, przy czym jego zakres określa przywołany przepis.

Zadaniem biegłego rewidenta jest zbadanie i potwierdzenie kompletności zamieszczenia w sprawozdaniu wymaganych przepisem informacji. Pierwsze takie roczne sprawozdanie ma być sporządzone łącznie za lata 2019 i 2020, a jego ocena przez biegłego nastąpi w 2021 r.

Sprawozdanie o wynagrodzeniach sporządza się odrębnie od sf i raportu rocznego spółki, a jego „ocena” stanowi usługę atestacyjną, inną niż badanie sf, zaliczaną do czynności rewizji finansowej. Odpowiedzialność za merytoryczną poprawność informacji wykazanych w sprawozdaniu o wynagrodzeniach spoczywa jedynie na członkach rady nadzorczej spółki. Omawiana usługa, jako czynność rewizji finansowej, może być (w myśl art. 136 ust. 1 uobr) świadczona na rzecz badanych jzp przez firmę audytorską przeprowadzającą badanie sf. Pogląd ten potwierdza pismo Departamentu Rozwoju Rynku Finansowego w Ministerstwie Finansów[6].

Upływ terminów wniesienia opłat za nadzór

15.10.2020 r. minął termin uiszczenia opłaty za nadzór za III i IV kwartał 2020 r. Związane z tym kwestie reguluje rozporządzenie MF w sprawie opłat z tytułu nadzoru wnoszonych przez firmy audytorskie w związku z wykonywaniem usług atestacyjnych oraz usług pokrewnych zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu[7]. Przypomnijmy, że podstawę naliczenia opłat stanowią przychody z usług atestacyjnych oraz usług pokrewnych, świadczonych zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu. Stawka procentowa opłaty z tytułu nadzoru wynosi w 2020 r. – 2,73%.

Do 15 października należało też wnieść minimalną opłatę z tytułu nadzoru. Za 2020 r. wynosi ona 984 zł. Uiszczają ją firmy audytorskie:

• które nie osiągnęły przychodów w trzech pierwszych kwartałach 2020 r. oraz nie planują ich osiągnięcia w IV kwartale 2020 r. albo
• w przypadku których wysokość opłaty, obliczona jako iloczyn 2,73% oraz przychodów osiągniętych (w tym prognozowanych) do końca 2020 r., wynosi mniej niż 984 zł; wpłata stanowi różnicę między kwotą już wpłaconą a kwotą 984 zł.

Firmy audytorskie, które nie uiściły opłaty w terminie, są zobowiązane do zapłaty odsetek.

Roczne rozliczenie opłaty należnej za 2020 r. jest składane do PANA.

Dokumenty i informacje przedkładane przez firmy audytorskie objęte planowaną kontrolą

PANA opublikowała na swojej stronie internetowej wykaz dokumentów i informacji, o których udostępnienie wystąpi do firm audytorskich objętych planem kontroli. Zakres wymaganych informacji zależy od wielkości kontrolowanej firmy audytorskiej oraz rodzaju wykonanych przez nią usług.

PANA przygotowała też nowe wersje załączników (w Excelu) do wykazu dokumentów i informacji. Zawierają one dodatkowe objaśnienia do pozycji, które zdaniem PANA mogą budzić wątpliwości. Objaśnienia mają formę komentarzy do poszczególnych kolumn i wyświetlają się automatycznie, po najechaniu kursorem na nagłówek wybranej kolumny.

Prace IAASB nad aktualizacją międzynarodowych standardów

IAASB, działająca w ramach IFAC, jest twórcą międzynarodowych standardów: badania (MSB), usług atestacyjnych innych niż badanie oraz usług pokrewnych, a także Międzynarodowego Standardu Kontroli Jakości nr 1. Do wdrożenia tych międzynarodowych regulacji do systemu polskich standardów wykonywania zawodu biegłego rewidenta wymagana jest uchwała KRBR ustanawiająca te standardy krajowymi standardami wykonywania zawodu lub kontroli jakości. Uchwała podlega zatwierdzeniu przez PANA.

13.08.2020 r. odbyło się drugie webinarium IAASB poświęcone projektowi aktualizacji MSB 600 (zmienionego) dotyczącego badania skonsolidowanych sprawozdań finansowych[8].

W 2015 r. IAASB wydała nowe i zaktualizowane MSB celem zwiększenia wartości komunikacyjnej i przydatności sprawozdania biegłego rewidenta. Pakiet zmienionych standardów – przyjętych w Polsce jako KSB: 700(Z), 701, 705(Z), 706(Z), 720(Z), 260(Z) i 570(Z) – zaczął obowiązywać począwszy od badań sf za okresy kończące się 31.12.2018 r. W ramach przeglądu powdrożeniowego IAASB przygotowała ankietę on-line, w której można się podzielić doświadczeniem ze stosowania tych standardów. Odpowiedzi mają pomóc w określeniu ew. dalszych działań. Do udziału w ankiecie IAASB zaprosiła inwestorów i innych użytkowników sf, regulatorów i organy nadzoru, sporządzających sf i osoby sprawujące nadzór, krajowe organy ustanawiające standardy i zawodowe organizacje księgowych, biegłych rewidentów i firmy audytorskie.

Działająca w ramach IAASB grupa zadaniowa opublikowała dokument informujący o dotychczas zidentyfikowanych problemach i dalszych krokach mających na celu aktualizację MSB 500 Dowody badania[9]. Przyczyną zmian jest rozwój technologii – wykorzystanie sztucznej inteligencji, robotyzacja, blockchain, przetwarzanie w chmurze, stosowanie wirtualnych walut. Dokument zawiera informacje nt. dotychczasowych prac oraz planowanych działań, w tym opracowania materiałów wspierających stosowanie zmienionego standardu. Prace grupy spowodują zmianę nie tylko MSB 500, lecz także fragmentów innych standardów dotyczących dowodów badania. Jest to także próba odpowiedzi na pytanie, jak na nowo zdefiniować kluczowe pojęcia, jakimi są „wystarczające” i „odpowiednie” dowody badania.

Projekt zmienionego standardu MSB 500 (Z) ma zostać opublikowany w grudniu 2021 r., z 4-miesięcznym okresem na jego konsultacje. Publikacja ostatecznego brzmienia zmienionego standardu jest planowana na marzec 2023 r.

Badanie w czasie epidemii COVID-19 – materiały z webinariów IFAC

W lipcu br. IFAC zorganizowała webinaria nt. badania w dobie epidemii COVID-19. Na swojej stronie internetowej udostępniła opracowane w języku angielskim materiały zawierające: nagrania webinarium, prezentowane slajdy oraz podsumowanie najważniejszych wniosków. Cykl składał się z trzech części: a) planowanie badania – w tym nowe sposoby pracy, identyfikacja ryzyka i kontrole wewnętrzne, istotność, etyka i niezależność; b) przeprowadzanie badania – w tym dowody badania, inwentaryzacja, dokumentacja z badania, szacunki księgowe, przegląd jakości zlecenia; c) sprawozdawczość biegłego rewidenta i spojrzenie w przyszłość – w tym kontynuacja działalności, sprawozdanie z badania.

Alerty IAASB związane z pandemią COVID-19

KRBR udostępniła kolejne tłumaczenia opublikowanych przez IAASB alertów dotyczących badania sf w okresie pandemii. Poprzednie dotyczyły: kontynuacji działalności, późniejszych zdarzeń, sprawozdawczości z badania oraz raportowania z przeglądu śródrocznego sf[10].

Alert „badanie szacunków księgowych” wskazuje kluczowe obszary stanowiące przedmiot badania szacunków księgowych i powiązanych ujawnień w sf zgodnie z MSB 540 (zmienionym), który rozszerza i uściśla dotychczasowy MSB 540. KRBR jest w trakcie ustanawiania tego standardu jako KSB. Zawarte w alercie wytyczne i wskazówki są również przydatne dla biegłych rewidentów przeprowadzających badania według obecnie obowiązującego KSB 540. Wartością dodaną alertu jest zwłaszcza to, że omawia wymogi dotyczące badania szacunków w warunkach i okolicznościach wywołanych pandemią COVID-19.

Alert „przegląd śródrocznych sf” wskazuje kluczowe obszary dotyczące przeglądu śródrocznych informacji finansowych zgodnie MSUP 2410 Przegląd śródrocznych informacji finansowych przeprowadzony przez niezależnego biegłego rewidenta jednostki, przyjętym jako KSP 2410, ze szczególnym zwróceniem uwagi na kwestie i zagadnienia związane z pandemią. Zaprezentowano w nim wiele cennych wskazówek, które z pewnością będą pomocne w pracy biegłego rewidenta, m.in. omówiono procedury przeglądu oraz raportowanie biegłego rewidenta, w tym formułowanie zmodyfikowanych wniosków z przeglądu.

Dyskusje nt. przyszłości audytu

IAASB zorganizowała wirtualne dyskusje z udziałem licznych ekspertów i praktyków, służące zebraniu informacji nt. wyzwań i roli biegłych rewidentów.

2.09.2020 r. dyskutowano nt. wpływu rozwoju technologii na popełnianie i wykrywanie oszustw. Technologia może być jednym z najważniejszych czynników umożliwiających oszustwa, ale także, paradoksalnie, jednym z najlepszych zabezpieczeń.

Debata pt. „Analiza „rozbieżności oczekiwań między publicznym postrzeganiem a odpowiedzialnością biegłego rewidenta za oszustwa, kontynuację działalności i sprawozdawczość z badania” odbyła się 28.09.2020 r. Opinia publiczna oczekuje od biegłego rewidenta, aby w toku badania sf wykrywał oszustwa i sprawdzał realność założenia kontynuacji działalności.

Ostatnia dyskusja, poświęcona unikalnym aspektom oszustw i kontynuacji działalności podczas badań mniej złożonych jednostek, odbyła się 7.10.2020 r.

Konsultacje dotyczące wykrywania oszustw i kontynuacji działalności

IAASB uznała, że należy się przyjrzeć tematyce wykrywania oszustw i ocenie założenia kontynuacji działalności podczas badania sf. Rozpoczęła publiczne konsultacje poświęcone projektowi pt. „Oszustwa i kontynuacja działalności jako jeden z tematów badania sf – analiza różnic między postrzeganiem roli biegłego rewidenta przez opinię publiczną a jego obowiązkami podczas badania sf”[11].

Ich celem jest zebranie opinii szerokiego kręgu interesariuszy o całym systemie sprawozdawczości finansowej. Zainteresowani są proszeni o przedstawienie swojej oceny, czy standardy badania dotyczące oszustw i kontynuacji działalności wymagają aktualizacji, aby odzwierciedlić zmieniający się obraz sprawozdawczości zewnętrznej, a jeśli tak, to w jakich obszarach. Konsultacje trwają do 12.01.2021 r.[12]

Interpretacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

Departament Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów podzielił pogląd KRBR, że zapisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu[13] (tzw. ustawa AML), dyrektywy 2015/849 oraz uobr, poświęcone temu zagadnieniu, mogą rodzić trudności interpretacyjne[14].

Z ustawy wynika, że tzw. instytucją obowiązaną są biegli rewidenci. Przepisu tego nie można jednak odczytywać w oderwaniu od regulacji dyrektywy 2015/849 (jest to źródło zmian w polskiej ustawie, mających na celu wdrożenie prawa unijnego). Dyrektywa wskazuje, że stosuje się ją do osób fizycznych lub prawnych podczas wykonywania przez nie działalności zawodowej biegłych rewidentów. Zdaniem Ministerstwa Finansów prowadzi to do wniosku, że poza przypadkiem, kiedy biegły rewident wykonuje zawód jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą we własnym imieniu i na własny rachunek, instytucją obowiązaną powinna być firma audytorska.

Potwierdzono też, że obowiązki biegłych rewidentów jako instytucji obowiązanych powstają w związku z prowadzeniem przez nich działalności, a więc:

1) wykonywaniem czynności rewizji finansowej,

2) świadczeniem usług atestacyjnych innych niż czynności rewizji finansowej, niezastrzeżonych do wykonywania przez biegłych rewidentów,

3) świadczeniem usług pokrewnych

zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu; obowiązki nie powstają natomiast w przypadku świadczenia innych usług, np. prowadzenia szkoleń czy przygotowania w ramach doradztwa dla klienta narzędzi w formie arkuszy Excel.

Wyjaśniono również – w odniesieniu do oceny i rozpoznawania ryzyka – że biegli rewidenci, co do zasady, należą do kategorii instytucji obowiązanych, w mniejszym stopniu narażonych na ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Dlatego przygotowanie oceny ryzyka może nastąpić na podstawie analizy czynników ryzyka dotyczących: klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji bądź kanałów ich dostaw. Nie jest to katalog zamknięty. Odnosząc się do realizacji obowiązku rozpoznania i oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną, Departament nie zgłosił zastrzeżeń do podejścia zaproponowanego przez PIBR.

XXI Doroczna Konferencja Audytingu

8.10.2020 r. odbyła się kolejna edycja dorocznej konferencji audytingu – pod hasłem „Szanse i wyzwania dla Firm Audytorskich i samorządu zawodowego w dobie kryzysu gospodarczego”. W tym roku wyłącznie w formule on-line.

Pandemia COVID-19 narzuciła nie tylko sposób prowadzenia konferencji, lecz także – pośrednio – jej tematykę. Bieżący rok został bowiem zdominowany przez pandemię koronawirusa i spowodowany nią globalny kryzys gospodarczy, który odczuwamy również w Polsce.

Biorący udział w konferencji wybitni eksperci i praktycy audytu dyskutowali o wyzwaniach wywołanych przez COVID-19, o tym jak z kryzysem radzą sobie biegli rewidenci i firmy audytorskie. Odpowiadali m.in. na pytania: Jakie działania i technologie stosować, aby przetrwać w świecie, którego symbolami są ograniczenie działalności, rozluźnienie więzi społecznych i kwarantanna? Jak pracować, kiedy nie można się spotkać bezpośrednio z klientem i jego personelem? Jak ocenić wpływ pandemii na badaną organizację, kiedy świat wokół zmienia się tak szybko?

Obligatoryjne doskonalenie zawodowe – rozliczenie roczne i w cyklu 3-letnim

Każda osoba wpisana do rejestru biegłych rewidentów, niezależnie od tego, czy wykonuje zawód, czy nie, powinna odbyć doskonalenie zawodowe w wymiarze co najmniej 24 godz. lekcyjnych, w tym:

• co najmniej 16 godz. lekcyjnych szkolenia przeprowadzonego przez KRBR lub jednostkę uprawnioną,
• co najwyżej 8 godz. lekcyjnych samokształcenia.

Program obligatoryjnego szkolenia jest rozłożony na 3-letni okres rozliczeniowy, w którym obligatoryjne doskonalenie zawodowe obejmuje 120 godz. lekcyjnych, w tym:

• co najmniej 72 godz. lekcyjne szkolenia przeprowadzonego przez KRBR lub jednostkę uprawnioną,
• co najwyżej 48 godz. lekcyjnych samokształcenia.

Rok 2020 jest ostatnim rokiem 3-letniego cyklu rozliczeniowego, rozpoczętego 1.01.2018 r.

Ważne opracowania

Na stronie internetowej PIBR, w e-Bibliotece, udostępniono miniprzewodnik PIBR „Jak sporządzić, podpisać i zweryfikować e-sprawozdanie finansowe?”[15].

Spotkania przedstawicieli KRBR z biegłymi rewidentami i przedstawicielami zagranicznych organizacji

W III kwartale 2020 r. prezes KRBR Barbara Misterska-Dragan uczestniczyła w:

• spotkaniu z Andrew Hardingiem – sekretarzem generalnym AICPA (Association of International Certified Professional Accountants) oraz CIMA (The Chartered Institute of Management Accountants); rozmowy dotyczyły sposobów podnoszenia kwalifikacji oraz tezy o bardzo dynamicznej dezaktualizacji kompetencji pracowników sektora finansowego; kluczowe dla ożywienia gospodarki jest inwestowanie w kwalifikacje i nabywanie nowych umiejętności przez personel, a także elastyczność w dostosowywaniu się do nieustannie zmieniających się warunków biznesowych, makroekonomicznych czy spowodowanych epidemią; poruszono również temat wyzwań, jakie stoją przed biegłymi rewidentami w dobie cyfryzacji; zadeklarowano zacieśnienie współpracy między organizacjami, na mocy memorandum podpisanego na początku 2020 r.;
• spotkaniu z biegłymi rewidentami z R/O PIBR w Kielcach, gdzie przedstawiła prace prowadzone przez KRBR w ostatnich kilkunastu miesiącach; dużo uwagi poświęcono działaniu biegłych rewidentów podczas epidemii COVID-19;
• konferencji „Badanie prawidłowości prowadzonych elektronicznie ksiąg rachunkowych – wybrane zagadnienia” zorganizowanej przez R/O PIBR w Warszawie;
• konferencji „Audyt i Etyka w czasie COVID-19. Nowe wyzwania, stare zasady?”, której organizatorem był R/O PIBR w Gdańsku.