Wypłaty dokonywane przez pracodawcę na karty prepaid i objęcie ich egzekucją

Rachunek płatniczy

Pracodawca wypłaca wynagrodzenie w formie bezgotówkowej na wskazany przez pracownika rachunek płatniczy, a w gotówce tylko po złożeniu wniosku o wypłatę do rąk własnych (art. 86 § 3 Kp). Rachunek płatniczy to rachunek prowadzony w imieniu jednego lub większej liczby konsumentów (użytkowników), wykorzystywany do wykonywania transakcji płatniczych. Tak określają go:

• art 2 pkt 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/92/UE w sprawie porównywalności opłat związanych z rachunkami płatniczymi, przenoszenia rachunku płatniczego oraz dostępu do podstawowego rachunku płatniczego[1] (dalej dyrektywa),
• art. 2 pkt 25 ustawy o usługach płatniczych[2], który dodatkowo rozszerza wskazaną definicję o rachunki bankowy i członka skok.

Rachunkiem płatniczym nie jest rachunek oszczędnościowy umożliwiający dysponowanie złożonymi na nim kwotami na żądanie, z którego operacje wpłat i wypłat mogą być dokonywane jedynie za pośrednictwem rachunku bieżącego (por. wyrok TSUE z 4.10.2018 r., C-191/17). Nie ma takiego statusu również rachunek powiązany z kartą kredytową (zwykle środki są wpłacane w celu pokrycia zadłużenia z tej karty), służący wyłącznie do spłaty kredytu hipotecznego (current account mortgages) oraz obsługujący pieniądz elektroniczny. Motyw 12 dyrektywy zastrzega jednak, że każdy z tych rachunków będzie rachunkiem płatniczym w razie wykorzystywania go do bieżących transakcji płatniczych typu: umieszczanie środków pieniężnych, wypłacanie gotówki oraz zlecanie i otrzymywanie transakcji płatniczych wobec stron trzecich i od nich, w tym realizowanie przelewów bankowych.

Rachunek płatniczy mogą prowadzić banki lub inne instytucje płatnicze.

Instrument płatniczy

Karta przedpłacona to instrument płatniczy, na którym przechowywany jest pieniądz elektroniczny (art. 2 pkt 35 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę[3]). Pieniądz ten może być zapisany na:

• rachunku płatniczym o charakterze technicznym, który służy wyłącznie do obsługi karty przedpłaconej i nie należy go mylić z rachunkiem osobistym, albo
• samej karcie lub urządzeniu przenośnym użytkownika.

Karta przedpłacona może też stanowić wyłącznie narzędzie dostępu do środków na bankowym rachunku płatniczym (tzw. pieniądz bankowy). Zakładam, że pytanie dotyczy nie tego rodzaju karty przedpłaconej, lecz karty będącej instrumentem płatniczym (dalej karta prepaid).

Karta prepaid jest kartą płatniczą (istnieje też pogląd odmienny) wystawianą na rzecz oznaczonej osoby (imienna) lub na okaziciela (art. 59a ustawy o usługach płatniczych), uprawniającą do wypłaty gotówki lub umożliwiającą złożenie zlecenia płatniczego za pośrednictwem akceptanta (odbiorca inny niż konsument, na rzecz którego agent rozliczeniowy świadczy usługę płatniczą) bądź agenta rozliczeniowego, akceptowaną przez akceptanta w celu otrzymania przez niego należnych mu środków (art. 2 pkt 1b i 15a ustawy o usługach płatniczych). Płatności są jednak ograniczone do limitu środków pieniężnych znajdujących się w dyspozycji (zapisanych na rachunku technicznym, samej kacie lub na urządzeniu przenośnym).

Dopuszczalne wpłaty

Nie ma żadnych przeszkód, aby pracodawca wykorzystywał karty prepaid do przekazywania pracownikom różnych świadczeń związanych z pracą (np. dodatki reprezentacyjne, dofinansowanie do kształcenia, rozliczenia podróży służbowych), niemających charakteru wynagrodzeniowego, oraz świadczeń z zfśs. W tym przypadku nie ma bowiem zastrzeżenia ustawowej formy ich realizacji, jak przy wynagrodzeniu za pracę.

Z literalnego brzmienia art. 86 § 3 Kp wynika, że wynagrodzenie za pracę nie powinno być wypłacane przez pracodawcę na kartę prepaid, bo nie jest ona rachunkiem płatniczym. Niemniej biorąc pod uwagę wykładnię celowościową i funkcjonalną tego przepisu, można przyjąć dopuszczalność takiego działania. Pracownik musiałby jednak podać dane tej karty w celu przekazywania na nią wynagrodzenia, wykonując żądanie pracodawcy oparte na art. 221 § 3 pkt 5 Kp. Ponadto karta musiałaby być wystawiona na pracownika, żeby nie doszło do naruszenia art. 84 Kp, który zakazuje przenoszenia prawa do wynagrodzenia na inną osobę (wyjątek dotyczy okoliczności wskazanych w art. 28 i art. 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[6]).

Jak należy rozumieć wynagrodzenie za pracę? Nie ma ono legalnej definicji, jednak tę lukę wypełniło orzecznictwo. Wynagrodzenie za pracę określono jako świadczenie obowiązkowe o charakterze przysparzająco-majątkowym, ustalane odpowiednio do rodzaju, ilości i jakości pracy, wypłacane okresowo w zamian za wykonaną przez pracownika pracę w ramach wiążącego go z pracodawcą stosunku pracy (por. uchwała 7 sędziów SN z 30.12.1986 r., III PZP 42/86). Jedynym jego obowiązkowym składnikiem jest wynagrodzenie zasadnicze, inne elementy płacowe (np. premie regulaminowe, dodatki stażowe) mają charakter fakultatywny, czyli muszą być przewidziane u pracodawcy (art. 78 Kp).

Tryby egzekucyjne

Pojawia się wiele informacji o wyłączeniu kart prepaid spod egzekucji komorniczej. Nie dotyczy to jednak środków wypłacanych przez pracodawcę, jeśli zostały zajęte przez komornika, zgodnie z art. 881 (wynagrodzenie za pracę) i/lub art. 895 Kpc (inne wierzytelności, do których zalicza się świadczenia z zfśs). Od chwili zajęcia i zgodnie z jego dyspozycją:

• pracownikowi nie wolno odbierać wynagrodzenia o wartości wyższej niż część wolna ani rozporządzać wynagrodzeniem w inny sposób – aż do pełnego pokrycia długu (art. 881 § 2 Kpc),
• pracodawca ma zakaz – do wysokości egzekwowanego świadczenia i do jego pełnego pokrycia – wypłaty pracownikowi poza częścią wolną od zajęcia wynagrodzenia (ustalaną zgodnie z art. 87 i art. 871 Kp), a także obowiązek przekazania komornikowi w całości świadczenia z zfśs lub urlopowego (jeśli są objęte egzekucją)[7].

Dla wykonania tych obowiązków nie ma żadnego znaczenia forma wypłaty. Pracodawca może przekazać pracownikowi – w formie bezgotówkowej (w tym na kartę prepaid) lub gotówką – wyłącznie część wynagrodzenia wolną od egzekucji oraz świadczenia nią nieobjęte, co potwierdzają stanowiska Ministerstwa Sprawiedliwości i Krajowej Rady Komorniczej (patrz ramka). Za niezastosowanie się do wymienionych nakazów grozi mu grzywna do 5000 zł nakładana przez komornika (art. 886 § 1 Kpc) oraz od 1500 do 45 000 zł za niepotrącanie kwot na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych (art. 282 § 3 Kp), a także odpowiedzialność za wyrządzoną wierzycielowi szkodę (art. 886 § 3 Kpc).