Wypłata wynagrodzenia za przestój spowodowany spadkiem liczby zamówień

Wynagrodzenie gwarancyjne

Wynagrodzenie należy się pracownikowi za pracę wykonaną, a za czas jej nieświadczenia przysługuje tylko wtedy, gdy tak stanowią przepisy prawa pracy (art. 80 Kp). Takim przepisem jest art. 81 Kp. Zapewnia on pracownikowi wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy z powodu przestoju (tzw. przestojowe), określając sposób jego obliczania. Wymaga jednak łącznego wystąpienia dwóch przesłanek:

• gotowości pracownika do pracy, na którą składają się: zamiar świadczenia pracy, fizyczna i psychiczna zdolność do jej wykonywania, zawiadomienie pracodawcy o gotowości do pracy oraz pozostawanie do jego dyspozycji (por. wyroki SN z 31.01.2019 r., III PK 7/18, i 19.05.2004 r., I PK 486/03),
• nieświadczenia pracy wskutek przyczyn leżących po stronie pracodawcy, bez względu na to, czy są przez niego zawinione, czy niezawinione (por. postanowienie SN z 22.04.2021 r., I PSK 80/21).

Pracownik nie ma prawa do wynagrodzenia przestojowego, jeżeli przestój powstał z jego winy (art. 81 § 2 Kp). Z kolei za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi jest do niego uprawniony, pod warunkiem że tak stanowią przepisy prawa pracy oraz że jest zatrudniony przy pracach uzależnionych od tych warunków (art. 81 § 4 Kp).

Przestój kodeksowy

Dla odpowiedzi na pytanie Czytelnika kluczowe jest pojęcie „przestoju”, które nie zostało zdefiniowane w przepisach, ale lukę tę wypełniły doktryna i orzecznictwo. Przyjmuje się więc, że przestój w rozumieniu art. 81 Kp to nieplanowana przerwa w pracy, wynikająca z okoliczności:

• dotyczących pracodawcy,
• których nie można było przewidzieć,
• zawierających element zaskoczenia, nietypowości i wyjątkowości,
• o charakterze technicznym lub organizacyjnym,
• które uniemożliwiły świadczenie pracy przez pracownika mimo jego gotowości do jej wykonywania.

Taka interpretacja została zawarta m.in. w wyrokach SN z 9.03.2017 r. (II PK 411/15) i 7.05.2008 r. (II PK 331/07) oraz w wyroku SA w Gdańsku z 19.04.2018 r. (III AUa 1469/17). Natomiast w uchwale z 16.10.1992 r. (I PZP 58/92) SN stwierdził, że nie jest przestojem przerwa w wykonywaniu pracy spowodowana przyczynami ekonomicznymi typu spadek popytu na produkty danej firmy (pracodawcy) czy trudności ze sprzedażą, zwłaszcza w okresie recesji. Nie są to bowiem zjawiska wyjątkowe i nieprzewidywalne, których negatywne konsekwencje powinny być przerzucane na pracowników. To stanowisko, poza nielicznymi głosami krytycznymi, jest akceptowane i stosowane. W takim razie Czytelnik nie może zastosować art. 81 Kp w okolicznościach, które opisał w pytaniu. Może jednak „przymierzyć się” do przestoju ekonomicznego.

Przestój ekonomiczny 

Definicję „przestoju ekonomicznego” określa art. 2 pkt 1 ustawy z 11.10.2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (tekst jedn. DzU z 2019 r. poz. 669, dalej ustawa o ochronie miejsc pracy). W myśl tej ustawy jest to okres niewykonywania pracy przez pracownika z przyczyn jego niedotyczących, jeśli w tym czasie pozostawał w gotowości do pracy. Do tak rozumianego przestoju ekonomicznego odnosi się też art. 15g ust. 5 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2021 r. poz. 2095, dalej specustawa).

Oba wymienione akty prawne wiążą z przestojem ekonomicznym możliwość wnioskowania o wsparcie finansowe ze środków FGŚP na pokrycie części wynagrodzeń pracowników objętych takim przestojem oraz należnych od pracodawcy składek ZUS. Muszą być jednak spełnione ustawowe warunki (m.in. w zakresie poziomu spadku gospodarczego i braku zaległości składkowo-podatkowych).

Co istotne, wnioski o dofinansowanie na mocy art. 15g specustawy mogły być składane do 31.06.2021 r. (art. 15gh ust. 1 specustawy). W zakresie pomocy finansowej przepis ten jest więc nieaktywny. Teoretycznie bez takiego ograniczenia działają natomiast: ustawa o ochronie miejsc pracy oraz opublikowane na jej podstawie rozporządzenie MPiPS z 29.01.2015 r. w sprawie przyznawania świadczeń na rzecz ochrony miejsc pracy (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1854). Trzeba jednak zauważyć, że art. 28 tej ustawy wymaga wydania przez rząd rozporządzenia o kwocie pomocy i okresie jej wykorzystywania, co może uczynić po otrzymaniu informacji o dynamice stopy bezrobocia równej lub wyższej niż 7% w 2 kolejnych miesiącach oraz danych o bieżących wynikach w gospodarce. Ostatni dostępny monitoring z tymi informacjami dotyczy 2020 r. (por. www.gov.pl/web/rodzina/bip-monitorowanie-stopy-bezrobocia-na-potrzeby-ustawy-o-szczegolnych-rozwiazaniach-zwiazanych-z-ochrona-miejsc-pracy). Z kolei maksymalny limit wydatków będących skutkiem finansowym ustawy o ochronie miejsc pracy obejmował lata 2013–2022 (art. 30 ust. 1 ustawy o ochronie miejsc pracy).

W myśl art. 4 ww. ustawy warunki i tryb wykonywania pracy w okresie przestoju ekonomicznego pracodawca ustala w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a jeśli one nie działają w zakładzie pracy – z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u pracodawcy. Procedura porozumień ze stroną związkową lub pracowniczą jest też przewidziana w art. 15g ust. 11 specustawy.