Wypłata renty wyrównawczej jako koszt uzyskania przychodów

Podstawą prawną obowiązku wypłaty renty jest art. 435 w zw. z art. 444 Kc, zgodnie z którym podmiot prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład, wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.), ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną własnemu pracownikowi przez ruch przedsiębiorstwa bądź zakładu, a także zobowiązany jest do wypłacania poszkodowanemu stosownej renty, jeśli ten utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby i zmniejszyły widoki na przyszłość.

Przyczyną wypadków przy pracy może być zawinione zachowanie pracodawcy, polegające na niezachowaniu należytej staranności w wykonywaniu działalności gospodarczej, ale może też ona leżeć w samej istocie działalności przedsiębiorstwa – nawet wówczas, gdy pracodawcy nie można przypisać winy.

Ustawodawca założył, że prowadzenie działalności gospodarczej, zwłaszcza przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii produkcyjnych, niesie za sobą określone ryzyko zaistnienia wypadków przy pracy. Odpowiedzialność za taki wypadek jest wówczas oparta na zasadzie ryzyka związanego z prowadzeniem na własny rachunek przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 § 1 Kc). Z kolei reguły określające wypłatę renty wyrównawczej zawarto w art. 444 § 2 Kc.

Niezależnie od tego, która z przyczyn wypadku przy pracy zaistniała (zawiniona czy niezawiniona), obowiązkiem pracodawcy jest naprawienie szkody (wypłaty renty). Niemniej wydatek związany z jej naprawieniem ma w prawie podatkowym odmienny charakter, w zależności od podstawy odpowiedzialności za wypadek przy pracy.

Odszkodowanie wypłacone przez pracodawcę za wypadek przy pracy, powstały z jego winy, nie może być uznane za koszt uzyskania przychodu. Nie jest bowiem celem i nie mieści się w najszerszym nawet pojęciu prowadzenia działalności gospodarczej powodowanie (zawinienie) wypadków przy pracy i wypłacanie z tego tytułu odszkodowań. Nie sposób więc przyjmować, że wypłacenie odszkodowania w takim przypadku ma związek z osiąganiem przychodu, który jest celem działania pracodawcy (por. wyrok WSA w Łodzi z 11.01.2011 r., I SA/Łd 1313/10, i interpretacja KIS z 18.10.2019 r., 0111-KDIB2-1.4010.371.2019.1.PB).

Odmiennie jest natomiast w przypadku odpowiedzialności pracodawcy opartej na zasadzie ryzyka – wypłata odszkodowania (renty wyrównawczej) nie wykracza poza szeroko pojęty zakres działalności gospodarczej. Mieści się w pojęciu „kosztów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa”, nie wykracza także poza cel działalności, jakim jest osiągnięcie przychodu, gdyż możliwość zaistnienia wypadku jest nierozerwalnie związana z normalnym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa.

Wobec tego wypłata odszkodowania za wypadek przy pracy oparta na zasadzie ryzyka jest wydatkiem mieszczącym się w pojęciu tzw. kosztów pracowniczych, niezbędnych do osiągnięcia celu w postaci uzyskania przychodu. Nie są to koszty związane z bezpośrednio z osiąganiem przychodu, lecz niewątpliwie pozostają w związku z jego osiągnięciem.

Dodatkowym argumentem za powyższą tezą jest to, że w art. 16 ust. 1 pkt 18 updop ustawodawca wyłączył z kosztów uzyskania przychodów jedynie jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w wysokości określonej przez właściwego ministra. A contrario inne odszkodowania za wypadki przy pracy nie są ustawowo wyłączone z kategorii kosztów uzyskania przychodów.

Podsumowując: wypłata renty wyrównawczej, wynikająca z odpowiedzialności pracodawcy na zasadzie ryzyka, pozostaje pośrednio w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą i nie jest wyłączona z kosztów podatkowych. Spółka może zatem zaliczyć wydatki z tytułu renty wyrównawczej do kosztów uzyskania przychodów.

Takie też stanowisko jest prezentowane w orzecznictwie. W wyroku z 18.08.2015 r. (II FSK 2824/13) NSA stwierdził: ustawodawca wyłączył z kosztów uzyskania przychodów jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w wysokości określonej przez właściwego ministra. Z powyższego również wynika, że dostrzega się związek między świadczeniami odszkodowawczymi na rzecz pracowników a uzyskaniem przychodów. (…) Wypłata świadczeń na rzecz pracowników z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych innych niż jednorazowe odszkodowania wypłacane zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest kosztem uzyskania przychodów. Wydatki te są bowiem pośrednio związane ze źródłem przychodów podatnika.