Tłumaczenie dokumentów może być przedmiotem umowy o dzieło lub zlecenia

Swoboda limitowana

Przy umowie o dzieło przyjmujący zamówienie (dalej wykonawca) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 Kc). Z kolei w ramach umowy zlecenia przyjmujący zlecenie (dalej zleceniobiorca) bierze na siebie zobowiązanie dokonania dla dającego zlecenie (dalej zleceniodawcy) określonej czynności prawnej (art. 734 § 1 Kc).

Wybór jednej z tych umów należy do stron kontraktu, co wynika z zasady swobody umów, która pozwala dowolnie ukształtować treść i cel wybranego stosunku prawnego (art. 3531 Kc). Jednak autonomia w tym zakresie musi się mieścić w ustawowych granicach, którymi są:

• właściwość (natura) stosunku prawnego – cechy charakterystyczne dla danej umowy, wynikające z prawa i jego interpretacji (por. wyrok SN z 13.04.2022 r., I NSNc 602/21),
• bezwzględnie obowiązujące przepisy – akty prawne różnej rangi: od Konstytucji RP przez ustawy po akty wykonawcze, składające się na system prawny,
• zasady współżycia społecznego – pozaprawne normy będące konsekwencją przyjętych w społeczeństwie ocen moralnych, czyli podstawowe reguły etycznego i uczciwego postępowania w stosunkach społecznych (por. wyrok SN z 9.11.2016 r., II CSK 93/16); równoważnie są nazywane dobrymi obyczajami; pojęcie o charakterze nieostrym i niedookreślonym (por. postanowienie SN z 14.01.2022 r., I CSK 901/22),

Naruszenie którejkolwiek z tych granic prowadzi do nieważności zawartej umowy na mocy art. 58 Kc (por. wyrok SA w Białymstoku z 23.10.2019 r., I ACa 134/19).

Sposób kwalifikacji

Użycie nazwy „umowa o dzieło” lub „umowa zlecenia” nie przesądza o rodzaju wybranej przez strony umowy. Poprawna klasyfikacja wymaga najpierw ustalenia cech przeważających w jej treści i sposobie wykonywania – patrz tabela na następnej stronie. Jeżeli wynik analizy nie jest jednoznaczny (umowa wykazuje w jednakowym stopniu cechy umowy o dzieło i zlecenia), to decydują:

• zgodny zamiar stron i cel umowy, który może (ale nie musi) się wyrażać także w nazwie umowy,
• okoliczności towarzyszące jej zawarciu.

Porównanie umów o dzieło i zlecenia

Różne interpretacje

Każda umowa o dzieło jest umową rezultatu, ale nie każda umowa o określony rezultat jest umową o dzieło. Nie można zatem redukować umowy o dzieło do samego efektu pracy, gdy zobowiązanie wykonawcy sprowadza się do starannego wykonywania czynności. Świadczenie umówionej pracy i nawet uzyskanie danego rezultatu nie jest właściwe dla umów o dzieło, gdy znaczenie ma powtarzalna praca, której miarą jest jej ilość połączona ze starannością i z zaangażowaniem zatrudnionego. Taka umowa jest umową zlecenia (por. postanowienie SN z 20.01.2021 r., III USK 10/21).

Przedmiotem umowy o dzieło nie może być osiąganie kolejnych, bieżąco wyznaczanych rezultatów (por. wyrok SA w Szczecinie z 20.07.2016 r., III AUa 969/15). Charakter świadczenia w takiej umowie powinien być jednorazowy, a nie ciągły i powtarzalny (por. wyrok SN z 25.10.2016 r., I UK 446/15). Stąd jedno tłumaczenie dokumentu może być wykonane na mocy umowy o dzieło, a wiele tłumaczeń, realizowanych systematycznie i długotrwale – na podstawie zlecenia (por. wyroki SN z 6.04.2011 r., II UK 315/10, i 16.01.2020 r., III UK 407/18). W wyroku z 2.09.2020 r. (I UK 96/19) SN uznał, że nie budzi wątpliwości możliwość zakwalifikowania umowy, której przedmiotem było wykonanie tłumaczenia, w rozumieniu przetworzenia określonego tekstu sporządzonego w języku obcym na język polski lub odwrotnie, jako umowy o dzieło. Umowy mające za przedmiot tłumaczenie tekstów mogą być jednak traktowane także jako umowy o świadczenie usług.

Umowa o dzieło może dotyczyć tłumaczenia, bo ma ono szczególny charakter ze względu na przedmiot i cel, tłumacze muszą się kierować ściśle wyznaczonymi instrukcjami, efekt ich pracy jest sprawdzalny, a wypłata każdorazowo oznaczonego w umowie wynagrodzenia zależy od efektów weryfikacji (por. wyroki SN z 22.11.2018 r., II UK 364/17 i II UK 362/17).

Autorski charakter

W cytowanym wyroku z 2.09.2020 r. SN zauważył także, że szczególnym rezultatem wykonanej umowy może być utwór w rozumieniu Prawa autorskiego, czyli przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Tłumaczenie ma status utworu zależnego, bo jest opracowaniem cudzego utworu bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotne‑

go (art. 2 ust. 1 Prawa autorskiego).

Autorski charakter przedmiotu umowy nie ma jednak wpływu na odróżnienie umów o dzieło od pozostałych cywilnoprawnych, w tym zlecenia (por. wyrok SN z 4.03.2020 r., I UK 389/18). Tłumaczenie może być realizowane na podstawie umowy o dzieło, jeżeli ma wszystkie cechy dla niej charakterystyczne, jest zindywidualizowane w sposób umożliwiający odróżnienie od innych tłumaczeń i zbadanie, czy zostało przygotowane prawidłowo i zgodnie z indywidualnymi wymaganiami bądź z upodobaniami zamawiającego (por. postanowienie SN z 13.01.2021 r., I USK 9/21). Przy braku spełnienia tych kryteriów jego przygotowanie powinno być objęte umową zlecenia.

Status ubezpieczeniowy

Odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia (tu na tłumaczenie dokumentów) ma zasadnicze znaczenie w zakresie oskładkowania. Umowa o dzieło nie podlega bowiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym, o ile nie została zawarta między pracodawcą i pracownikiem oraz nie jest wykonywana przez pracownika na rzecz pracodawcy. Umowa zlecenia jest natomiast nimi objęta. Wynika to odpowiednio z:

• art. 6 ust. 1, art. 6a ust. 1 pkt 3, art. 8 ust. 2a i 4b, art. 9 ust. 1, 2a i 4b, art. 13 pkt 2, art. 18 ust. 1a i 3 usus,
• art. 66 ust. 1, art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej.

O zawarciu każdej umowy o dzieło zamawiający informuje ZUS. Nie ma takiego obowiązku jedynie wtedy, gdy nawiązał ją z własnym pracownikiem albo gdy w ramach tego rodzaju umowy jego pracownik realizuje dzieło na jego rzecz (art. 36 ust. 17 usus).

ZUS ma prawo sprawdzać wybór umowy cywilnoprawnej w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym (por. postanowienie SN z 12.01.2021 r., II USK 11/21). Zmieniając kwalifikację, musi wykazać, że strony łączy inny stosunek prawny niż faktycznie zawarty (por. wyrok NSA z 19.05.2020 r., II GSK 181/20).

Wysokość kosztów uzyskania przychodów

Koszty uzyskania nie zależą od rodzaju umowy cywilnoprawnej na tłumaczenie dokumentów, lecz od statusu tłumaczenia na gruncie Prawa autorskiego, który przekłada się na status podatkowy. Jeżeli tłumaczenie cudzego tekstu jest utworem zależnym w rozumieniu art. 2 ust. 1 Prawa autorskiego, to przychód uzyskany z tytułu korzystania z praw autorskich do niego albo rozporządzania tymi prawami jest przychodem z praw majątkowych, o którym mowa w art. 18 updof. W konsekwencji – na podstawie art. 22 ust. 9 pkt 3 w zw. z ust. 9b pkt 7 updof – koszt uzyskania przychodu wynosi 50%, po pomniejszeniu o potrącone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe. Należy przy tym zaznaczyć, że sporządzenie opracowania będącego tłumaczeniem oraz rozporządzanie i korzystanie z niego zależą od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły (art. 2 ust. 2 Prawa autorskiego).

Koszt uzyskania przychodu w wysokości 20% stosuje się tylko wtedy, gdy tłumaczenie nie spełnia kryteriów utworu zależnego (art. 22 ust. 9 pkt 4 updof).