Relacja z konferencji „Rachunkowość, rewizja finansowa, podatki – zmiany, wyzwania, perspektywy”

Odbyła się ona 5.12.2019 r. i zgromadziła 197 osób: biegłych rewidentów, pracowników naukowo-dydaktycznych, studentów, doradców podatkowych oraz praktyków.

Konferencję otworzyli dr Jadwiga Szafraniec, prezes Regionalnej Rady PIBR we Wrocławiu, oraz prof. dr hab. inż. Zbigniew Luty, kierownik Katedry Rachunkowości Finansowej, Podatków i Audytu UEW, prezes Oddziału Dolnośląskiego SKwP we Wrocławiu. Moderatorami trzech konferencyjnych sesji byli: prof. dr hab. inż.Zbigniew Luty, prof. dr hab. Edward Nowak, kierownik Katedry Rachunku Kosztów, Zarządzania i Controllingu UEW, dr Jadwiga Szafraniec i Piotr Łyskawa, biegły rewident, partner w firmie Avanta Audit.

Piotr Łyskawa, w prezentacji Krajowe Standardy Rachunkowości i stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości, przygotowanej z Katarzyną Olkowicz, zwrócił uwagę, że postęp w globalizacji gospodarki oraz rozwój rynków finansowych wymuszają dostosowanie przepisów rachunkowości do bieżącej sytuacji, a zarazem zapewnienie uniwersalności danym prezentowanym w sprawozdaniach finansowych (sf). Służy temu ujednolicenie – drogą wydania odpowiednich przepisów – zakresu i treści danych wykazywanych w sf w poszczególnych państwach.

W Polsce podstawowym źródłem prawa bilansowego jest uor, zawierająca przepisy ogólne i niewskazująca szczegółowych rozwiązań. Uwzględniając, że użytkownicy uor mogą nie znaleźć w niej jednoznacznych wskazówek, ustawodawca przewidział w jej art. 10 ust. 3, iż w razie braku uregulowania w ustawie, jednostki mogą stosować Krajowe Standardy Rachunkowości (KSR), opracowane przez Komitet Standardów Rachunkowości. Komitet wydaje także stanowiska. Ich status i umocowanie prawne nie są w pełni jasne (gdyż nie zostały przewidziane w uor), niemniej ich opracowanie i publikacja, następująca na mocy rozporządzenia MF, pozwalają uznać, że mają wystarczające podstawy prawne. Komitet Standardów Rachunkowości traktuje je na równi z KSR.

KSR i stanowiska stanowią miarodajne uszczegółowienie oraz uzupełnienie uor, niestojące w jakiejkolwiek sprzeczności z jej postanowieniami. Ich zadaniem jest pomoc jednostkom we właściwym stosowaniu przepisów uor. Nie są stosowane obowiązkowo, jednak ich przyjęcie należy traktować jako najlepszą praktykę, która zapewnia rzetelne oraz jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej jednostki oraz jej wyniku finansowego.

KSR są mocno osadzone w polskich uwarunkowaniach księgowych. Zawierają wiele przykładów liczbowych (co odróżnia je od MSR) oraz operują ogólnie stosowanym w Polsce nazewnictwem kont księgowych. Znalazły się w nich także wymogi dotyczące ujawnień w informacji dodatkowej do sf, rozszerzające zakres ujawnień wymaganych przez uor. Warto na to zwrócić uwagę przy włączaniu przez jednostkę do przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stwierdzenia o stosowaniu określonego KSR.

Agnieszka Kalandyk, biegły rewident, w prezentacji MSSF 16 Leasing – rok po wdrożeniu, wskazała, że 2019 r. był pierwszym okresem, w którym MSSF 16 miał być obowiązkowo stosowany przez wszystkie jednostki sporządzające sf według MSR/MSSF.

Praktyka pokazała, że rozwiązania, które przewiduje MSSF 16, wymagają zaangażowania nie tylko zasobów księgowych, lecz także informatycznych, administracyjnych czy operacyjnych, a niekiedy także korzystania z usług innych podmiotów. Często konieczne jest podjęcie dyskusji z leasingodawcami nt. treści postanowień umowy leasingu. Trzy lata na wdrożenie MSSF 16 nie dla wszystkich jednostek okazały się wystarczające, ponieważ zagadnienia, z którymi zetknęły się w praktyce, wciąż budzą wątpliwości.

Postanowienia MSSF 16 stawiają przed jednostkami wiele zadań, ich skutkiem są przede wszystkim zmiany w organizacji pracy oraz zwiększenie ilości wyliczeń potrzebnych, aby prawidłowo ująć leasing. Wpływają na to głównie takie czynniki, jak:

• ilość danych dotyczących poszczególnych umów, które należy gromadzić i katalogować w jednym miejscu,
• rekalkulacje spowodowane zmianami postanowień umów, przy zachowaniu dotychczasowych danych,
• duża liczba osądów leżąca u podstaw kalkulacji,
• dodatkowe przeliczenia, w przypadku gdy umowa leasingu opiewa na walutę obcą,
• wpływ leasingu na podatek bieżący i odroczony,
• zwiększona liczba ujawnień, co wymaga gromadzenia danych, które mogą nie wynikać wprost z ksiąg.

Jednostki, które zawarły znaczną liczbę umów leasingu, powinny się wesprzeć odpowiednimi rozwiązaniami technologicznymi. Na rynku jest obecnie dostępnych wiele narzędzi. Pozwalają one nie tylko na przeprowadzenie poprawnej kalkulacji, minimalizując błąd ludzki, lecz także na zebranie wszystkich informacji w jednym miejscu, łącznie z danymi historycznymi.

Głównym wyzwaniem, jakie stawia MSSF 16, jest ilość danych i zmian, które należy śledzić przez cały okres trwania umowy leasingu. Często bowiem nawet drobna zmiana warunków leasingu wymaga przeliczenia kalkulacji od momentu zastosowania zmiany, przy jednoczesnym zachowaniu informacji nt. wartości i danych historycznych. W przypadku dużej liczby umów śledzenie zmian i modyfikacja kalkulacji mogą się okazać skomplikowane i czasochłonne. Dotychczas stosowane narzędzia, w postaci kalkulatorów sporządzonych w plikach Excel, mogą nie sprostać temu zadaniu.

Przy wyborze nowych narzędzi należy przede wszystkim rozpoznać potrzeby danej jednostki, uwzględniając rodzaje umów oraz płynących z nich praw do użytkowanych aktywów. Kluczową funkcją wymagającą sprawdzenia jest zakres ujawnień, jakie dane narzędzie jest w stanie zapewnić. Należy pamiętać, że końcowy efekt ujęcia umów leasingu to nie tylko ich zaksięgowanie w systemie, lecz także odpowiednie ujawnienie w sf. Część firm będzie potrzebowała narzędzia umożliwiającego podział danych wynikowych, a nawet bilansowych, na miejsca powstawania kosztów.

Izabela Kraśnicka, biegły rewident z firmy Audyt i Finanse, przedstawiła referat Trzeci sektor oczami biegłego rewidenta. Zwróciła uwagę, że sektor organizacji pozarządowych (np. stowarzyszeń, fundacji) zajmuje coraz większą przestrzeń w rzeczywistości gospodarczej. Podejmując się badania jednostki trzeciego sektora, biegły rewident musi w pierwszej kolejności zrozumieć rodzaj działalności, który ona prowadzi, oraz cele, które realizuje. Te kwestie określa statut lub inny wewnętrzny akt organizacji pozarządowej, wynika z niego m.in. zakres prowadzonej – odpłatnej i nieodpłatnej – działalności pożytku publicznego. Statut wraz z uor oraz ustawą o organizacjach pożytku publicznego i o wolontariacie są dla biegłego rewidenta punktem wyjścia przy określeniu poprawności klasyfikacji danego typu przychodów.

Poprawne określenie rodzaju działalności prowadzonej przez daną organizację pozarządową i jej klasyfikowanie stanowi podstawę identyfikacji ryzyka oraz zaplanowania i przeprowadzenia procedur badania.

Dr Grzegorz Warzocha, biegły rewident, UEW, zaprezentował opracowanie Kluczowe sprawy badania w sprawozdaniach niezależnego biegłego rewidenta. Przypomniał, że przy przeprowadzaniu badania sf ogólnymi celami biegłego rewidenta są:

• uzyskanie racjonalnej pewności, czy sf jako całość nie zawiera istotnego zniekształcenia niezależnie od tego, czy zostało ono spowodowane oszustwem lub błędem; umożliwi to biegłemu rewidentowi wyrażenie opinii, czy sf zostało, we wszystkich istotnych aspektach, sporządzone zgodnie z mającymi zastosowanie ramowymi założeniami sprawozdawczości finansowej,
• sporządzenie sprawozdania nt. zbadanego sf i przekazanie – stosownie do wymogów MSB – informacji zgodnych z wnioskami biegłego rewidenta (KSB 200 Ogólne cele niezależnego biegłego rewidenta oraz przeprowadzenie badania zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Badania).

Kluczowe sprawy badania to te, które biegły rewident uznał podczas badania sf za najbardziej znaczące.

W sprawozdaniach z badania sf za lata 2017 i 2018 spółek wchodzących w skład Indeksu WIG20 biegli rewidenci zidentyfikowali (odpowiednio) 41 oraz 65 kluczowych spraw badania. Dotyczyły one przede wszystkim utraty wartości aktywów, kwestii podatkowych i prawnych, wyceny aktywów i zobowiązań, przychodów i kosztów, nabycia i sprzedaży udziałów, a także zastosowania nowych MSSF, zmiany biegłego rewidenta.

Wskazana jest analiza kluczowych spraw badania, zidentyfikowanych przez biegłych rewidentów badających sf jzp, przez biegłych rewidentów badających sf spółek, których akcje nie są przedmiotem obrotu publicznego. Wnioski z takiej analizy mogą się okazać pomocne przy identyfikowaniu ryzyka i formułowaniu odpowiedzi na ryzyko.

Edyta Skrzypiec-Rychlik, biegły rewident, dyrektor w PwC Polska, omówiła Zmiany do ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. W posumowaniu stwierdziła, że ich zakres jest bardzo szeroki i obejmuje zarówno zmiany organizacyjne po stronie publicznego nadzoru nad zawodem biegłego rewidenta, jak i w działaniu firm audytorskich. Zastosowanie się do nowych postanowień uobr zapewne pociągnie za sobą koszty, co może się przełożyć na wzrost cen usług świadczonych przez biegłych rewidentów.

Łukasz Koziński, biegły rewident, Dyrektor w Deloitte Audyt sp. z o.o. sp.k., zaprezentował temat Nowy system kontroli biegłych rewidentów i omówił zadania nadzorcze PANA oraz obecne kompetencje PIBR.

Dr hab. Marta Nowak, prof. UEW, przedstawiła wyniki swoich badań nt. opinii biegłych rewidentów o audytowanych przedsiębiorstwach, księgowych oraz własnej pracy. Materiał zebrała w formie ankiet podczas ubiegłorocznej, XXVI Konferencji. Przedstawiła biegłym listę metafor, mogących opisywać badane przedsiębiorstwa, prosząc o wskazanie jednej z nich, ew. podanie własnej. Do sugerowanych metafor należały: gra, maszyna, organizm, mózg, komputer, system władzy, statek.

Najbardziej popularne wśród biegłych rewidentów okazało się porównanie audytowanych przedsiębiorstw do organizmu (37% respondentów), maszyny (17%) i systemu władzy (14%), statku oraz mózgu bądź komputera (6%). 11% badanych zaproponowało własne metafory: ładowarkę (maszynę), wygodne buty, pociąg oraz chaos. Żaden z biegłych nie porównał audytowanej jednostki do gry. Niektóre z wybranych/zaproponowanych metafor zostały dodatkowo uzasadnione: System władzy skomentowano: „szogun, lennicy i poddani”; jedna z osób wybierająca metaforę statku uznała, że przedsiębiorstwo tak jak statek „pływa od linii prawa podatkowego do krawędzi/brzegu linii bezprawia”; przy metaforze maszyny dopisano „która się często psuje” oraz „przerabia wszystkie dane – czasem się zatnie, problem, aby «produkt był dobry». Do ładowarki dodano komentarz „nabiera coś na swoje «bary» i przerzuca dalej”. Metafora mózgu została dopełniona komentarzem: „przynajmniej tak powinno być”.

Biegli rewidenci postrzegają badane przedsiębiorstwa przede wszystkim jako powiązanie znajdujących się we wzajemnej interakcji elementów (jednostek organiza‑

cyjnych), których działanie składa się na realizację wspólnego celu. Świadczy o tym preferowanie przez biegłych takich metafor przedsiębiorstwa, jak organizm, maszyna czy system władzy.

Praca księgowego jest postrzegana przez biegłych rewidentów jako monotonna, żmudna i powtarzalna, natomiast sami księgowi – jako osoby inteligentne, charakteryzujące się sprytem, często niedoceniane przez pracodawcę. Swoją pracę biegli również oceniają jako ciężką. Zachowanie określili jako charakteryzujące się sprytem i wymagające „węszenia” – wykrywania błędów i popełnionych oszustw. Zaznaczali też konieczność posiadania dużej wiedzy oraz dokonywania szerokiego oglądu „z góry”.

Podczas konferencji poruszono także liczne zagadnienia podatkowe. Dr Dagmara Dominik-Ogińska, sędzia WSA we Wrocławiu, omówiła temat Jak zapewnić skuteczność wyroków TSUE – problemy praktyczne na gruncie VAT.

Sabina Moczko-Wdowczyk i Joanna Roszak, doradcy podatkowi z Tax Advisors Group sp. z o.o., zaprezentowały opracowanie Częściowe obniżenie wkładu wspólnika w spółce osobowej – wątpliwości na gruncie podatków dochodowych. Częściowy zwrot wkładów nie powoduje wystąpienia wspólnika ze spółki ani też nie jest spowodowany jej likwidacją. Prowadzi natomiast do zmniejszenia przysługującego danemu wspólnikowi udziału kapitałowego w spółce. W świetle ugruntowanej linii orzeczniczej sądów administracyjnych częściowe wycofanie wkładów ze spółki osobowej nie powoduje u wspólników powstania przychodu do opodatkowania.

Stanisław Skwierczyński, doradca podatkowy, w opracowaniu Nowe obowiązki płatników w świetle zmian w poborze podatku u źródła, wskazał na zmiany w tym zakresie, jakie nastąpiły od 1.01.2020 r. i polegają na ograniczeniu możliwości preferencyjnego poboru przez płatnika podatku „u źródła” w momencie wypłaty niektórych należności.

Alicja Urban, starszy ekspert w UCS we Wrocławiu, zaprezentowała temat Nowe regulacje podatkowe dotyczące ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania i cen transferowych.

***

Obrady podsumowała dr Jadwiga Szafraniec, stwierdzając, że konferencje naukowo-zawodowe dobrze wypełniają swoją misję. XXVII Konferencja – jednocząca naukę i profesję biegłych rewidentów – to sukces, ale jednocześnie wyzwanie na przyszłość, aby kontynuować takie spotkania. Stanowią one bowiem okazję do dyskusji i jednoczą naukę z praktyką rachunkowości, rewizji finansowej i podatków.