Przeznaczenie zwolnienia od pracy w celu wykonania doraźnej czynności związkowej

Opisane zwolnienie ma na calu umożliwienie wykonania czynności doraźnej, czyli nagłej, pilnej, której nie można było wcześniej zaplanować. Nie może być przeznaczone na planowane z wyprzedzeniem kilkudniowe szkolenia, w których związkowiec może uczestniczyć, wykorzystując godziny związkowe czy np. urlop wypoczynkowy lub bezpłatny. Przepisy nie limitują wymiaru tego zwolnienia.

Ustawa z 23.05.1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2022 r. poz. 854) przewiduje uprawnienie do uzyskania płatnego zwolnienia w celu wykonania doraźnej czynności związkowej. Zostało ono uregulowane w art. 25 ust. 5 i art. 31 ust. 3. W myśl tego ostatniego przepisu pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy. Art. 25 ust. 5 wskazuje na to samo, z zastrzeżeniem, że czynność ma być wykonana poza zakładem pracy. Zasadniczo mamy zatem do czynienia z powtórzeniem ustawowym.

Co istotne, zwolnienie w celu wykonania czynności doraźnej jest uprawnieniem nie tylko pracowników, lecz również innych osób wykonujących pracę zarobkową w rozumieniu ustawy o związkach zawodowych.

Warunkami uzyskania zwolnienia, które muszą być spełnione łącznie, są:

• doraźny charakter czynności,
• wykonanie czynności wynikające z pełnionej funkcji związkowej – przez pracownika lub przez inną osobę wykonującą pracę zarobkową,
• brak możliwości wykonania czynności w czasie wolnym od pracy,
• wystąpienie z wnioskiem do pracodawcy.

Prawo do zwolnienia nie jest nieograniczone. Podstawową kwestią – także w przypadku zadanego przez Czytelnika pytania – jest znaczenie użytego przez ustawodawcę określenia „doraźna czynność”. Doraźny oznacza „wynikający z potrzeby chwili, nieplanowany, nagły”. Wykładnia językowa prowadzi do wniosku, że czynności doraźne to czynności wcześnie niezaplanowane. Sprowadzenie omawianego zwolnienia do umożliwienia zrealizowania takiego właśnie nagłego działania wprost odpowiada celowi ustanowienia tego uprawnienia. Jest nim umożliwienie wykonywania działalności związkowej, która może się wiązać z występowaniem różnych nagłych sytuacji, wymagających podejmowania stosownych działań. SN w wyroku z 6.06.2001 r. (I PKN 460/00) przyjął, że czynność doraźna to czynność niecierpiąca zwłoki, której podjęcie w danym dniu jest niezbędne dla zachowania praw związku, jego członków lub innych pracowników.

Za czynności doraźne nie można uznać czynności regularnie powtarzanych, periodycznie wykonywanych, jak np. zwykłe posiedzenie zarządu związku, które nie jest ani niczym nadzwyczajnym ani też nieregularnym. Co innego, gdyby posiedzenie zostało zwołane w trybie pilnym, ze względu na szczególną, nagle zaistniałą sytuację, wymuszającą ustosunkowanie się do niej organizacji związkowej.

Trudno mówić o doraźnym charakterze kilkudniowego szkolenia, które standardowo jest planowane ze znacznym wyprzedzeniem. Przyjęcie, że uprawnienie do zwolnienia powinno obejmować takie zdarzenia, wypaczałoby sens i cel zwolnienia oraz prowadziłoby do rozciągnięcia go w praktyce na wszelkie działania związkowe.

SN w wyroku z 14.12.2017 r. (II PK 322/16) wprost wskazał, że kilkudniowe szkolenie organizowane przez związek zawodowy w godzinach przeznaczonych na pracę nie stanowi czynności, o której mowa w art. 31 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych. Odmawiając pracownikowi prawa do wynagrodzenia za ten czas, pracodawca nie naruszył zatem tego przepisu, a jego postępowanie nie może zostać potraktowane jako przejaw dyskryminacji. Doraźność zawiera w sobie element nagłości i krótkotrwałości. Chodzi o to, aby działacz związkowy miał sposobność wykonania czynności, której nie dało się przewidzieć wcześniej, a jest ona istotna z uwagi na pełnienie funkcji związkowej. Inaczej mogłoby być wówczas, gdyby szkolenie było zorganizowane pilnie, np. w związku z przedstawionymi planami zmian przepisów.

Ustawa nie limituje długości zwolnienia ani też liczby zwolnień jednej osoby. Możliwe jest jednak określenie limitów czasu tego zwolnienia w układzie zbiorowym pracy.