Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w orzecznictwie SN - 103

Utrata zasiłku chorobowego z powodu zatankowania samochodu

„Pracę zarobkową” wykonywaną w ramach indywidualnej działalności gospodarczej należy odróżnić od czynności formalnoprawnych, do jakich przedsiębiorca jest zobowiązany jako pracodawca, podatnik i płatnik składek – wyrok SN z 29.06.2022 r. (I USKP 112/21).

Przez 14 dni stycznia 2018 r. przedsiębiorca przebywał na zwolnieniu lekarskim z powodu czasowej niezdolności do pracy. W tym czasie wystawiono na niego 13 faktur za paliwo. ZUS odmówił mu prawa do zasiłku chorobowego i zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za ten okres. Twierdził, że ubezpieczony, przebywając na zwolnieniu lekarskim, wykonywał pracę zarobkową (prowadzona jednoosobowo działalność gospodarcza), o czym świadczą faktury za paliwo.

Przedsiębiorca wskazywał, że w trakcie zwolnienia lekarskiego nie wykonywał żadnych czynności, które byłyby sprzeczne z jego treścią lub informacjami przekazanymi mu przez lekarza. Działalność polega na wydzierżawianiu maszyn i samochodów. Te usługi są potwierdzane fakturami wystawianymi przez biuro rachunkowe. W okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie tankował paliwa, takie czynności mogli ew. podejmować członkowie jego rodziny.

Z uzasadnienia: W myśl art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Regulacja ta – mówiąca o „wykonywaniu pracy zarobkowej” w okresie niezdolności do pracy – nie jest dostosowana do sytuacji prowadzenia przez ubezpieczonego jednoosobowej działalności gospodarczej, gdy nie polega ona na wykonywaniu czynności podobnych do świadczenia pracy w ramach stosunku pracy lub umów prawa cywilnego, lecz jedynie na organizowaniu i zarządzaniu przedsięwzięciem gospodarczym, które nie wymaga osobistej codziennej aktywności ubezpieczonego.

Przedsiębiorca nie wykonywał na co dzień osobiście czynności porównywalnych ze świadczeniem pracy: paliwo tankował syn, rozliczenia z kontrahentami (wnoszącymi opłaty za dzierżawę pojazdów), US i ZUS prowadziło biuro rachunkowe. Nie oznacza to jednak, że w czasie niezdolności do pracy nie wykonywał działalności gospodarczej.

W tradycyjnym ujęciu orzeczniczym każda praca zarobkowa wykonywana w okresie zwolnienia lekarskiego powoduje utratę prawa do świadczeń chorobowych. Za niedopuszczalne uznaje się zaś pobieranie takich świadczeń (połączone z brakiem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za okresy choroby) w razie uzyskiwania przez ubezpieczonego dochodów z kontynuowanej działalności. W świetle art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej z zakresu prowadzonej działalności gospodarczej należy więc wykluczyć każdą aktywność.

Inaczej jednak powinna być oceniana sytuacja, w której zwykłe czynności osoby prowadzącej działalność ograniczają się stricte do czynności formalnych (podpisywanie przygotowanych uprzednio przez inne osoby dokumentów), a inaczej taka, w której przedsiębiorca wykonuje zwykle nie tylko czynności formalne, lecz także wszystkie inne charakterystyczne dla zakresu przedmiotowego działalności gospodarczej.

Przy ocenie, czy doszło do wypełnienia przesłanek z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, konieczna jest zatem pewna „stopniowalność” zachowań osoby prowadzącej działalność gospodarczą, uwzględniająca specyfikę tej działalności. W konsekwencji przyjęcie, że taka osoba wykonywała w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową, jest możliwe wówczas, gdy wykazuje ona taką samą lub zbliżoną aktywność zawodową jak w okresach, w których była zdolna do prowadzenia tej działalności. Co innego jednak, gdy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy przedsiębiorca ogranicza swoją normalną aktywność wyłącznie do podejmowania sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami decyzji.

ZUS nie wykazał, aby ubezpieczony podejmował osobiście czynności związane z wykonywaniem działalności, takie jak kierowanie samochodem i jego tankowanie. Wykazał natomiast – powołując się na podatkową księgę przychodów i rozchodów – że prowadził on w tym czasie działalność gospodarczą (prowadził samodzielnie przedsiębiorstwo, skoro nie zatrudniał pracowników ani nie udzielił innej osobie stosownego pełnomocnictwa), co – zdaniem ZUS – może być w jego indywidualnej sytuacji traktowane jako wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wskazuje bowiem na kontynuowanie przedsięwzięcia gospodarczego, niezależnie od aktualnej zdolności do pracy.

ZUS założył, że skoro faktury za paliwo były wystawione na firmę ubezpieczonego, to znaczy, że kupował on paliwo, a tym samym działalność była prowadzona także w czasie korzystania przez niego ze zwolnienia lekarskiego. Zlecenie zakupu paliwa przez inne osoby należy traktować jako czynność organizacyjną i zarządczą, podjętą w ramach działalności gospodarczej. Czynność taka stanowi przejaw wykonywania zarobkowej działalności gospodarczej.

Również sprzedaż usług została zaewidencjonowana w księdze podatkowej, prowadzonej przez ubezpieczonego. Zgodnie z orzecznictwem SN zarobkowy charakter przypisuje się każdej działalności przynoszącej zyski.

Zasadniczo przyznanie prawa do zasiłku chorobowego ustawodawca uzależnił od braku jednoczesnego pozyskiwania środków finansowych z innych źródeł. Celem zasiłku – zarówno z punktu widzenia medycznego, jak i ekonomicznego – jest zapewnienie środków utrzymania w związku z niemożnością zarobkowania w okresie zwolnienia lekarskiego. Ubezpieczony, nawet jeśli był chory (zdarzenie losowe), nie utracił faktycznie zdolności do zarobkowania (zdarzenie ubezpieczeniowe), gdyż jego zarobek nie zależał od bezpośredniej pracy fizycznej, a jedynie zaangażowania kapitałowego i organizacyjnego.

ZUS nie wykazał, aby w czasie zwolnienia lekarskiego ubezpieczony wykonywał jakiekolwiek osobiste czynności kolidujące z celem tego zwolnienia. Jednak działalność gospodarcza była cały czas prowadzona. Wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy zawsze oznacza wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, którym jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy.

Ustawa zasiłkowa nie stanowi jednak, że utrata zasiłku chorobowego wiąże się z uzyskaniem zarobku (przychodu) przez ubezpieczonego, lecz że wynika z wykonywania pracy zarobkowej. Ustawodawca nie wymaga, aby na czas niezdolności do pracy przedsiębiorca zawieszał działalność gospodarczą.

Orzecznictwo dopuszcza, aby na czas niezdolności do pracy przedsiębiorca udzielił stosownych pełnomocnictw do realizacji bieżących czynności zarządczych. W konsekwencji dopuszcza się, aby przedsiębiorstwo nadal funkcjonowało i osiągało bieżący przychód, co nie wyklucza pobierania zasiłku chorobowego przez przedsiębiorcę.

Jak już o tym była mowa, art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie jest dostosowany do sytuacji przedsiębiorcy, który angażuje się w swoje przedsięwzięcie głównie kapitałowo, organizacyjnie i zarządczo, a jego działalność gospodarcza nie polega na codziennym, bieżącym podejmowaniu osobiście wielu czynności, które mogłyby stanowić zaprzeczenie celu wystawienia zwolnienia lekarskiego.

Przedsiębiorca prowadzący działalność w formie wpisu do CEIDG, zatrudniający pracowników i udzielający im (bądź osobom zatrudnionym na podstawie umowy cywilnej) pełnomocnictw (których przyczyną jest jego niezdolność do pracy) do realizacji czynności zarządczych, może kontynuować prowadzenie swojego przedsiębiorstwa, jednocześnie pobierając zasiłek chorobowy. Z racji niezdolności do pracy nie traci on możliwości zarobkowania, gdyż zarobek nie jest wynikiem jego osobistej pracy.

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych

Zastosowanie się do nieprawidłowej informacji z ZUS może przesądzić o tym, że zasiłek chorobowy jednak się należy – wyrok SN z 5.10.2022 r. (II USKP 34/22).

Pani X od 2009 r. była zatrudniona na stanowisku prezesa spółki z o.o. Początkowo jej wynagrodzenie wynosiło 4000 zł brutto miesięcznie, a od 2011 r. – 7100 zł brutto. Została zgłoszona przez spółkę do ubezpieczeń jako pracownik. Od 4.12.2013 do 8.12.2017 r. była jedynym udziałowcem spółki (miała 100% udziałów). 8.12.2017 r., z uwagi na stan zdrowia, przekazała w darowiźnie innej osobie ponad połowę udziałów.

Decyzją z maja 2018 r. ZUS stwierdził, że X, będąc jednoosobowym wspólnikiem spółki z o.o., podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 4.12.2013 do 7.12.2017 r. Nie podlegała zaś obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik.

X korzystała z długotrwałego zwolnienia lekarskiego, zaś ZUS wypłacił jej zasiłki. Wszelkie rozliczenia finansowe prowadziła księgowa. Wiedziała, że od 4.12.2013 r., kiedy to X została jedynym udziałowcem spółki, powinna była zostać zgłoszona z innego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (kod 0543 0 zamiast 0110 0), tj. z tytułu prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej. Zadzwoniła na infolinię ZUS – tam uzyskała informację, że skoro X jest zatrudniona na umowę o pracę z wynagrodzeniem brutto wyższym niż podstawa wymiaru składek z działalności gospodarczej, to może być zgłoszona pod kodem 0110 0. Księgowa, uznając, że pracownik ZUS przekazał jej właściwe informacje, pozostała przy dotychczasowej formie odprowadzania składek.

X nigdy nie została pouczona przez ZUS o braku prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego z tytułu zatrudnienia w spółce w okresie od 4.12.2013 do 8.12.2017 r. Przed 19.02.2018 r. ZUS nie informował o nieprawidłowościach.

Spór dotyczył zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, do których zwrotu ZUS zobowiązał X.

Z uzasadnienia: Zgodnie z art. 84 ust. 2 usus za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania (pkt 1), jak też świadczenia przyznane bądź wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (pkt 2).

Problematykę nienależnie pobieranych świadczeń i ich zwrotu reguluje ogólnie (w odniesieniu do wszystkich świadczeń z ubezpieczeń społecznych) art. 84 usus, a szczegółowo (jeśli chodzi o zwrot nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia chorobowego) – art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z tym ostatnim przepisem w przypadku pobrania nienależnego świadczenia z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15–17 oraz art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych zasiłków bieżących lub innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Nie jest to przepis szczególny w stosunku do art. 84 usus, bowiem żaden z przepisów ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie niż art. 84 ust. 2 usus kwestii zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (w tym okoliczności przemawiających za uznaniem świadczenia za pobrane nienależnie). Art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej określa w szczególny sposób zasady potrącenia oraz egzekucji, nie wyłącza natomiast stosowania definicji nienależnie pobranych świadczeń, wynikającej z art. 84 ust. 2 usus, do nienależnie pobranych zasiłków chorobowych.

Zgodnie z tym ostatnim przepisem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia obciąża tylko tego, kto przyjął je w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy osoby, która:

• została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń,
• uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Zwrotowi podlegają nie tylko „świadczenia nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), lecz także „nienależnie pobrane”, a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania, zaniechania.

Błędem jest następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia bądź świadczenia o określonej wysokości. Ten błąd wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą, odróżniającą go od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek jego świadomego zachowania.

Świadomym wprowadzeniem w błąd organu jest zarówno bezpośrednie oświadczenie nieprawdy we wniosku, jak i przemilczenie przez ubezpieczonego faktu mającego wpływ na prawo do świadczenia, złożenie wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstanie prawa do świadczenia oraz domniemane współdziałanie ubezpieczonego z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego.

SN uznał za przejaw świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego:

• posłużenie się – w ramach procedury ubiegania się o świadczenie z ubezpieczeń społecznych w razie choroby – jako autentycznymi, podrobionymi, stwierdzającymi nieprawdę kartami informacyjnymi leczenia szpitalnego,
• przedstawienie przez wnioskodawcę karty wypadku, do którego doszło w drodze do pracy, zawierającej nieprawdziwe okoliczności rzekomego wypadku, sporządzonej przez pracodawcę za wiedzą i zgodą ubezpieczonego,
• podanie przez wnioskodawcę we wniosku o emeryturę nieprawdziwej informacji, że nie pobiera on renty inwalidy wojennego,
• zaniechanie powiadomienia organu rentowego o pobieraniu renty rodzinnej przez osobę ubiegającą się o ustalenie prawa do innego świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego,
• złożenie nieprawdziwych zeznań co do okresu zatrudnienia i posłużenie się oświadczeniami świadków ze świadomością, że nie są one prawdziwe,
• złożenie nieprawdziwego oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy,
• posłużenie się świadectwem pracy zawierającym nieprawdziwe informacje o podstawie prawnej świadczenia pracy lub przyczynach rozwiązania umowy.

Wypłata świadczeń nastąpiła pomimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do nich, bo od chwili objęcia 100% udziałów aż do 8.12.2017 r. X nie mogła podlegać ubezpieczeniom społecznym jako pracownik, ale jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność – jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. (art. 8 ust. 6 pkt 4 usus).

X nie można przypisać świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia (świadome zatajenie zmiany struktury właścicielskiej spółki). Jest nim umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Zwykle rozeznanie świadczeniobiorcy o braku prawa do świadczenia idzie w parze z intencyjnym działaniem nakierowanym na uzyskanie świadczenia, którego przesłanki w ogóle nie mogłyby zostać przez niego spełnione, albo świadczenia wyższego, niż w rzeczywistości się należało. Żadna z tych okoliczności nie zachodzi w tej sprawie.

Gdyby opłacaniu składek od 2009 r. (w ustalonych wysokościach) towarzyszył wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, sporne zasiłki byłyby świadczeniami należnymi tak co do zasady, jak i wysokości. Nie była to sytuacja, w której pani X, aby uzyskać prawo do świadczeń, musiała wprowadzić organ rentowy w błąd. Cel mogła osiągnąć w legalny sposób, zgłaszając się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i deklarując podstawę wymiaru składki w wysokości odpowiadającej opłaconym składkom na ubezpieczenie pracownicze.

Ubezpieczenia społeczne rolnika-przedsiębiorcy

Warunkiem podlegania przez rolnika ubezpieczeniu rolniczemu na mocy art. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest uprzednie, trwające nieprzerwanie, podleganie z mocy ustawy temu ubezpieczeniu bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej – wyrok SN z 4.10.2022 r. (II USKP 191/21).

Pani X została w 2005 r. objęta z mocy ustawy ubezpieczeniem społecznym rolników. Od maja 2009 do maja 2010 r. miała udziały w spółce z o.o. Z tytułu zatrudnienia w niej była objęta ubezpieczeniem społecznym (przez cały 2009 r.). Od 2010 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników. Z kolei w czerwcu 2011 r. rozpoczęła pozarolniczą działalność gospodarczą, choć jej prowadzenie było zawieszone do 2.01.2013 r. KRUS poinformował ją o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników dla osób rozpoczynających wykonywanie pozarolniczej działalności gospodarczej: rozpoczynając 3.01.2013 r. jej prowadzenie, ubezpieczona spełniła warunki dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Następnie, decyzją z czerwca 2014 r., KRUS stwierdził ustanie ubezpieczenia rolników z uwagi na brak warunków dalszego podlegania temu ubezpieczeniu przy jednoczesnym prowadzeniu pozarolniczej działalności, w związku z niedostarczeniem do 31 maja wymaganego zaświadczenia właściwego US lub oświadczenia o wysokości należnego za poprzedni rok podatkowy podatku od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Pani X nie zakwestionowała tej decyzji.

W kwietniu 2016 r. złożyła kolejne zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego rolników i oświadczyła, że nie prowadzi działalności gospodarczej, ale ma zezwolenie na jej prowadzenie. Od 1.04.2016 do 1.06.2016 r. wykonywanie działalności gospodarczej było ponownie zawieszone. W związku z tym KRUS stwierdził podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników i obowiązek opłacania składek z tego tytułu. Decyzja zawierała pouczenie, że rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej bądź rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu, jeśli nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym.

Ubezpieczona wznowiła działalność gospodarczą 2.06.2016 r., o czym nie zawiadomiła KRUS. Organ pozyskał tę informację we wrześniu 2018 r. i wydał decyzję, że od 2.06.2016 r. pani X nie spełniała warunków podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przy jednoczesnym prowadzeniu pozarolniczej działalności. Wznawiając działalność w czerwcu 2016 r., nie miała wymaganego okresu ubezpieczenia rolników przez co najmniej 3 lata. X odwołała się od tej decyzji.

Z uzasadnienia: Warunkiem podlegania przez rolnika ubezpieczeniu rolniczemu na mocy art. 5a ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 208, dalej usr) jest uprzednie, trwające nieprzerwanie podleganie z mocy ustawy temu ubezpieczeniu bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej.

X została już w 2014 r. wyłączona z ubezpieczenia społecznego rolników. Było to następstwem jej uchybienia w zakresie prawidłowego udokumentowania wysokości należnego podatku (art. 5a ust. 4 i 5 usr). Ponownie została włączona do systemu ubezpieczenia społecznego rolników od 1.04.2016 r. Problem wznowienia działalności gospodarczej traci tu zatem na znaczeniu. Art. 5a ust. 2 usr stanowi, że za rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uznaje się także wznowienie jej wykonywania, jeśli prowadzenie okresowo zawieszono.

Rolnicze ubezpieczenie społeczne ma właściwości subsydiarne – nie obejmuje osób podlegających innemu ubezpieczeniu społecznemu. Podjęcie aktywności skutkującej objęciem innym ubezpieczeniem społecznym oznacza wykluczenie z mocy prawa z ubezpieczenia rolniczego.

Zróżnicowane postanowienia regulaminu premiowania

Regulamin premiowania może przewidywać inne warunki przyznawania premii szeregowym pracownikom, a w odniesieniu do osób zajmujących stanowiska kierownicze nadawać świadczeniom uznaniowy charakter nagrody, z uwagi na wykluczenie niektórych kryteriów – wyrok SN z 23.08.2022 r. (II PSKP 8/22).

Spółka akcyjna zawarła z członkami zarządu umowy o pracę (umowy o zarządzanie), które przyznawały im prawo do premii rocznej wypłacanej na zasadach określonych w zakładowym układzie zbiorowym pracy obowiązującym w spółce (dalej zuzp). Pracownikom przysługiwała premia roczna stanowiąca co najmniej 8,5% rocznego funduszu wynagrodzeń z roku ubiegłego. Warunkiem jej uruchomienia, wskazanym w zuzp, była m.in. korzystna ocena wskaźników techniczno-ekonomicznych spółki. Strony nie doprecyzowały, o jakie wskaźniki chodzi.

Członkom zarządu wypłacono premię roczną za lata 2013 i 2014, odmawiając jej wypłaty za proporcjonalny okres zatrudnienia w 2015 r., mimo że pozostałym pracownikom ją wypłacono. Przy wypłacie premii rocznej pracownikom nie wzięto pod uwagę warunku korzystnej oceny wskaźników techniczno-ekonomicznych. W 2015 r. członkowie zarządu oznajmili radzie nadzorczej, że spółka poniesie stratę. Zostali odwołani z pełnionych funkcji. Domagali się wypłaty części premii za 2015 r.

Z uzasadnienia: Zasadniczym problemem jest ustalenie, czy osoby zarządzające w imieniu pracodawcy zakładem pracy mogą skutecznie domagać się premii rocznej określonej w zuzp.

Członkowie zarządu spółki akcyjnej są osobami zarządzającymi zakładem pracy w imieniu pracodawcy w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 Kp i ma do nich zastosowanieart. 241²⁶ § 2 Kp, zgodnie z którym układ zakładowy nie może określać warunków wynagrodzenia pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 Kp, oraz osób zarządzających zakładem pracy na innej podstawie niż stosunek pracy. Przepis ten zakazuje ustalania w zuzp warunków wynagradzania pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy.

Pracownicy zarządzający aktywnie uczestniczą w tworzeniu zuzp i podpisują go w imieniu pracodawcy będącego jednostką organizacyjną. Chodzi zatem o to, aby nie podejmowali decyzji o przysługujących im świadczeniach. Podobnie rzecz się ma z regulaminem wynagradzania, który ustala pracodawca (art. 77² § 4 Kp), a więc w istocie pracownik zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Celem ww. regulacji jest, by osoby zawierające z ramienia pracodawcy układ zbiorowy nie określały same dla siebie zasad wynagradzania.

Wynagrodzeniowe warunki zatrudnienia osób działających w imieniu pracodawcy powinny być ustalane w innym trybie niż układowy, ponieważ na ich kształt nie powinny mieć bezpośredniego wpływu związki zawodowe. Dlatego warunki wynagradzania za pracę członków zarządu spółki akcyjnej powinny być ustalane w umowie o pracę zawartej przez członka zarządu z radą nadzorczą spółki. Organ ten, ustalając wysokość wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowych składników wynagrodzenia (które członek zarządu aprobuje poprzez podpisanie umowy o pracę), a także reprezentując spółkę w umowie między spółką a członkiem zarządu, pełni w stosunku do członków zarządu funkcję pracodawcy.

Z art. 378 § 1 i 2 Ksh wynika, że wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na umowę o pracę lub inną umowę ustala rada nadzorcza, chyba że statut stanowi inaczej, natomiast walne zgromadzenie może ustalać zasady wynagradzania członków zarządu, w szczególności maksymalną wysokość wynagrodzenia oraz zasady przyznawania im prawa do świadczeń dodatkowych lub maksymalną wartość takich świadczeń.

Podsumowując: warunki wynagradzania zarządzających powinny być określone w umowach o pracę (umowach o zarządzanie) zawartych z radą nadzorczą spółki; nie mógł ich wprost określać obowiązujący w spółce zuzp.

Dopuszczalne jest jednak, aby postanowienia umowy o pracę określały świadczenia lub inne składniki wynagradzania, przyznawane członkom zarządu, w drodze odesłania do stosownych regulacji prawnych, w tym do zuzp. Takie odesłanie nie narusza art. 241²⁶ § 2 Kp.

Ustalenie przez pracodawcę regulaminu premiowania, który w stosunku do dyrektorów jednostek organizacyjnych nie wymaga oceny ich pracy, wskazuje na uznaniowy charakter świadczenia w obrębie tej grupy zawodowej. Możliwe jest bowiem ustalenie w regulaminie premiowania w odniesieniu do ogółu pracowników warunków premiowania i kryteriów określania wysokości premii na tyle konkretnych i sprawdzalnych, że świadczenie to ma prawny charakter premii. Jednocześnie w regulaminie tym można wyłączyć stosowanie tego rodzaju sprawdzalnych kryteriów uzyskania premii w odniesieniu do osób zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach.

Regulamin może zawierać normy o charakterze mieszanym, tzn. w stosunku do pracowników liniowych przewidywać sprawdzalne i weryfikowalne warunki premiowania, a w stosunku do zajmujących stanowiska kierownicze nadawać świadczeniu charakter uznaniowy z uwagi na wykluczenie sprawdzalnych kryteriów przyznania świadczenia. Jeżeli zarówno przyznanie pracownikowi świadczenia, jak i jego wysokość pozostawiono swobodnemu uznaniu pracodawcy, to ma ono charakter nagrody (zob. wyrok SN z 14.04.2015 r., II PK 144/14).

W konkretnej sytuacji żądanie premii rocznej może być jednak sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 Kp), bowiem jej wypłata powinna uwzględniać wyniki finansowe spółki.

Świadczenie przedemerytalne dla bezrobotnego

Aby otrzymać świadczenie przedemerytalne, nie zawsze trzeba przebywać przez 180 dni na zasiłku dla bezrobotnych wyłącznie po ostatnim zatrudnieniu – uchwała SN z 19.07.2022 r. (III UZP 3/22).

W okresie od 20.02.2018 do 20.02.2019 r. X miał status bezrobotnego z prawem do zasiłku. Następnie do 15.05.2019 r. pozostawał bezrobotny bez prawa do zasiłku. Od 3.07.2019 do 2.10.2020 r. był zatrudniony w firmie na czas określony. Pracodawca nie zawarł z nim z powodu pandemii kolejnej umowy, musiał ograniczyć działalność. X od 21.10.2020 r. był zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy (PUP) jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Wystąpił o świadczenie przedemerytalne. ZUS twierdził, że umowa o pracę nie została rozwiązana z przyczyn dotyczących zakładu pracy, tylko wygasła w związku z upływem czasu, na jaki została zawarta. Sąd natomiast uznał, że rozwiązanie umowy wynikało z przyczyn ekonomicznych. Jednak po jej rozwiązaniu X był zarejestrowany jako bezrobotny krócej niż 180 dni. Także z tego powodu ZUS odmówił świadczenia przedemerytalnego.

Z uzasadnienia: Z art. 2 ust. 1 ustawy z 30.04.2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 779) wynika, że podstawowym warunkiem nabycia prawa do takiego świadczenia jest ustanie zatrudnienia danej osoby z przyczyn tam wskazanych. Jednocześnie należy ustalić, czy do określonej daty dana osoba osiągnęła odpowiedni wiek i legitymowała się już wymaganym stażem pracy. W myśl art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych świadczenie przedemerytalne przysługuje po upływie co najmniej 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli uprawniona osoba spełnia łącznie następujące warunki:

• nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna,
• w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych,
• złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez PUP dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Ustawodawca nie wskazał wprost, kiedy (w jakim dokładnie okresie) w trakcie kariery zawodowej wnioskodawca powinien się legitymować 6-miesięcznym okresem pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Celem ustawodawcy było wprowadzenie takiej regulacji, która osobie (w odpowiednim wieku i z odpowiednim stażem pracy) pozbawionej pracy nie z własnej winy, daje podstawę do uzyskania statusu bezrobotnego przez 6 mies., a po bezskutecznym w tym czasie poszukiwaniu zatrudnienia – możliwość wystąpienia o świadczenie przedemerytalne.

Art. 2 ust. 3 implikuje, że okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych powinien przypadać po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo z powodu likwidacji pracodawcy lub jego niewypłacalności. Aby wnioskodawca był uprawniony do uzyskania świadczenia przedemerytalnego, musi nastąpić pewien ciąg zdarzeń. Nie oznacza to jednak, że okres 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych zawsze w całości musi przypadać po ustaniu stosunku pracy. Występują pewne wyjątki od tej zasady, wskazane w art. 73 ust. 3 lub 5 ustawy z 20.04.200 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 735).

Przepisy te przewidują sytuacje, gdy pomimo pewnej przerwy w pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych należy kontynuować ten sam okres zasiłkowy po ponownym spełnieniu warunków do nabycia statusu bezrobotnego. We wskazanych w nich przypadkach ustawodawca chce, aby okres pobierania zasiłku przed powstaniem przerwy i ponownym nabyciem prawa do zasiłku sumował się w jeden okres zasiłkowy. Wówczas, nawet jeżeli tylko część okresu pobierania zasiłku przypadała po rozwiązaniu stosunku pracy, należy go traktować łącznie i zaliczyć do wspólnego okresu co najmniej 180 dni pobierania zasiłku razem z wcześniejszymi okresami pobierania zasiłku, składającymi się na ten sam okres zasiłkowy.

Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że jest to pewien wyjątek, wynikający z wyraźnej woli ustawodawcy uznania, że mimo przerwy w pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych okres zasiłkowy przypadający przed i po przerwie się sumuje.