Płatne zwolnienia od pracy dla krwiodawców

Pracownikowi będącemu honorowym dawcą krwi (w tym zasłużonym) przysługują 2 dni zwolnienia od pracy ze względu na oddawanie krwi, za które zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracodawca jest także zobligowany udzielić mu odpłatnego wolnego na okresowe badania lekarskie dla dawców krwi.

Wydłużone zwolnienie

26.01.2021 r. wzrósł wymiar wolnego od pracy z powodu oddawania krwi – z 1 dnia do 2 dni dla honorowych dawców krwi, którzy w okresie stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego oddawali/oddają krew bądź jej składniki (w tym osocze). Tego dnia zaczął bowiem obowiązywać art. 9a ustawy z 22.08.1997 r. o publicznej służbie krwi (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 318, dalej ustawa). Dawał on podstawę do wydłużonego wolnego jedynie przez czas określony, tj. do odwołania stanu:

• epidemii, co nastąpiło 16.05.2022 r., lub
• zagrożenia epidemicznego, który 16.05.2022 r. zastąpił stan epidemii i został zniesiony 1.07.2023 r. (do 30.06.2023 r. obowiązywały ograniczenia, nakazy i zakazy związane z COVID-19, który według oświadczenia WHO z 5.05.2023 r. nie stanowi już zagrożenia zdrowia publicznego w skali świata).

Ustawodawca zdecydował, że 2-dniowy okres zwolnienia pozostanie na stałe. Jest tak od 20.04.2023 r., wskutek zmiany art. 9 i usunięcia ust. 1 z art. 9a ustawy, co nastąpiło na mocy art. 42 ustawy z 9.03.2023 r. o Krajowej Sieci Onkologicznej (DzU poz. 650). Pracodawca opisany w pytaniu musi zatem zwalniać pracownika krwiodawcę od pracy w dniu, w którym oddaje on krew, oraz w dniu następnym.

Czas badań

Do obowiązków pracodawcy należy także udzielenie wolnego na okresowe badania lekarskie pracownika będącego krwiodawcą, ale tylko wtedy, gdy nie mogą być one wykonane poza godzinami pracy. Czas tych badań (zazwyczaj kilka godzin, a nie cały dzień) i tym samym długość zwolnienia określa stacja krwiodawstwa. Tak wynika z art. 9 ust. 1 ustawy oraz § 12 rozporządzenia MPiPS z 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1632, dalej rozporządzenie o nieobecnościach).

Obowiązek poinformowania

Pracownik nie może pójść do stacji krwiodawstwa w dniu pracy, nie zawiadamiając pracodawcy o swojej nieobecności z powodu oddawania krwi lub poddania się badaniom lekarskim. Ma obowiązek postępować zgodnie z:

• postanowieniami regulaminu pracy, jeśli pracodawca go wprowadził i określił zasady informowania o korzystaniu ze zwolnień od pracy przez honorowych dawców krwi i/lub ogólne reguły usprawiedliwiania nieobecności w pracy (art. 1041 § 1 pkt 9 Kp),
• innymi regulacjami wewnętrznymi pracodawcy w zakresie wskazanym w poprzednim punkcie, gdy u pracodawcy nie ma regulaminu pracy,
• § 2 ust. 1 rozporządzenia o nieobecnościach, który zobowiązuje pracowników do uprzedzania pracodawców o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia – jest tak w razie oddawania krwi bądź wykonywania badań lekarskich.

Gdy pracownik oddaje krew lub przechodzi badania lekarskie w swoim dniu wolnym od pracy (np. tak wynika z jego grafika pracy lub w tym czasie przebywa na urlopie wypoczynkowym), nie jest uprawniony do zwolnienia od pracy. W efekcie nie informuje pracodawcy o wykonaniu tych czynności, a pracodawca nie ma wobec niego żadnych obowiązków z nimi związanych.

Wymagane dokumenty

Prawo do zwolnienia od pracy potwierdza zaświadczenie wydane przez regionalne centrum, Wojskowe Centrum lub Centrum MSWiA (art. 9 ust. 1a ustawy). Stacja krwiodawstwa zwykle wydaje zaświadczenie już po oddaniu krwi lub po przeprowadzeniu okresowych badań lekarskich, określając czas ich trwania. Stanowi ono podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.

Pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika, będącego krwiodawcą, na czas oznaczony przez centrum krwiodawstwa. Na życzenie krwiodawcy może ono wystawić kilka zaświadczeń – dla różnych pracodawców[1]. 

Zasada odpłatności

Za 2 dni zwolnienia w związku z oddawaniem krwi oraz za czas okresowych badań lekarskich pracownik krwiodawca zachowuje prawo do wynagrodzenia (§ 16 ust. 1 rozporządzenia o nieobecnościach).

Pracodawca oblicza je w trybie § 5 rozporządzenia MPiPS z 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 927). Stosuje reguły obowiązujące przy wynagrodzeniu urlopowym, z tym że zmienne składniki płacowe przyjmuje z miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie od pracy. W takim razie:

• do podstawy wynagrodzenia przyjmuje składniki stałe i zmienne w wysokościach przysługujących pracownikowi w miesiącu, w którym był „na wolnym” z powodu oddania krwi lub badań lekarskich,
• dzieli podstawę przez liczbę godzin pracy w miesiącu wystąpienia tego wolnego; przy składnikach stałych używa liczby nominalnej, a przy zmiennych – godzin faktycznie przepracowanych,
• mnoży uzyskaną stawkę godzinową przez liczbę godzin, jaką pracownik przepracowałby w czasie nieobecności w pracy z powodu korzystania z wolnego, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.